145 jaar geleden werd dr. J.H. Gunning JHz. geboren

Johannes Hermanus Gunning werd op 23 januari 1858 geboren in een hervormde pastorie in Hilversum. Zijn vader, J.H. Gunning jr. (1829-1905), was daar predikant. De zoon had zo'n diepe verering voor zijn vader dat hij zich later zou tooien met het achtervoegsel JHz., wat stond voor Johannes Hermanuszoon. Een neef van hem, die ook J.H. Gunning heette en later een beroemd pedagoog zou worden, zou zich als J.H. Gunning Wz. presenteren. Zijn vader werd al snel predikant in Den Haag, waar hij ds. D. Molenaar opvolgde, die een aanzet had gegeven voor de Afscheiding van 1834. Eén van zijn gemeenteleden was mr. G. Groen van Prinsterer, van wie hij in 1876 ook de rouwdienst zou leiden. Ook kerkte koning Willem III nog wel eens bij ds. Gunning.

Ethisch

Tegen zijn zin werd vader Gunning - al jong kaal, maar wel met een volle baard - benoemd tot hoogleraar. Hij zou één van de grondleggers worden van de ethische theologie. Een theologie, waarin meerdere richtingen waren aan te wijzen, Ook een stroming, die zich in gereformeerd spoor bleef begeven. Tegenwoordig wordt deze ethische stroming weggezet als omechtzinnig en te gevoelsmatig, maar in die dagen wilde deze groep eerlijk in gesprek met de cultuur en wetenschap van toen. Voor Gunning bleef de Bijbel Gods Openbaring, maar hij wilde de uitkomsten van het modem onderzoek een serieuze kans geven. De ethici hebben hele warme en stichtende dingen geschreven, maar hun angst voor koude leersteUigheid zorgde soms ook voor vaagheid, slapheid en al te grote toegeeflijkheid. Helaas is alleen het laatste beeld blijven hangen bij velen uit onze dagen. Het goud uit die tijd ligt nu, grotendeels onaangeroerd door reformatorisch Nederland, te wachten op herontdekking.

Het einde van de 19e eeuw was kerkelijk gezien een roerige tijd, waarin vrijzinnigheid en andere moderne stromingen opkwamen. De wetenschappelijke kritiek op de Bijbel nam toe en de hervormde kerk was geknecht door een reglement dat in de praktijk leervrijheid op de kansel toestond. Ook de synode zelf leek niet erg happig te zijn om echt in te grijpen.

Professor Gunning was een ernstig man en de ondertitel van de biografie, die dr. Albert de Lange over hem schreef, luidt dan ook 'een leven in zelfverloochening'. Velen herkende hem als een Godvrezend mens en De Lange aarzelt niet om over hem te schrijven: "Gunning was een heilige, omdat hij volkomen ernst maakte met zijn geloof. Hij gooide het niet op een akkoordje met de wereld." Een blinde vlek van hem was dat hij de vrijzinnigheid met te veel openheid benaderde en zijn eigen kring - de orthodoxie - wel eens te hard aanpakte. Later zou hij echter met dr. J. Hoedemaker optrekken om op te komen voor de gereformeerde belijdenis in de Nederlandse Hervormde kerk. Ook haalde hij de beroemde Engelse prediker ChaiJes Haddon Spurgeon voor een eenmalig bezoek naar Nederland.

Predikant

De jonge Johan, soms ook Jan genoemd, groeide op in een wereld vol beroemdheden. Er waren zelfs contacten met het koninklijk huis, maar ook met andere vooraanstaande mensen, zoals dr. Abraham Kuyper, dr. Abraham Capadoce, dr. Allard Pierson en de schrijfster Bosboom-Toussaint. Als kleine jongen zat Johan nog wel eens naast Groen van Prinsterer in de kerk, bij wie hij ook thuis kwam. Als jonge man bezocht hij Londen en zat daar onder het gehoor van Spurgeon. Met name het gebed van deze 'prins der predikers' maakte diepe indruk op hem.

Het gezin Gunning bestond voornamelijk uit dochters, al had Johan ook een broer. Bij de jonge Gunning ontstond het verlangen om ook theologie te gaan studeren, al gaf hij later toe dat dit niet zozeer uit roepingsbesef was. Pas in de pastorie zou het geloofsleven van Johan Gunning zich verdiepen en kreeg hij de Heere Jezus hartelijk lief. Prachtig is het volgende citaat uit zijn memoires: "Wij wilden in onze hoogmoed U niet volgen, maar Gij o Leeuw van Juda, hebt ons overwonnen voor eeuwig. Hoe barmhartig zijt Gij jegens ons. Uwe verachters, geweest ! Eerst liet Gij U voor ons dooden, toen zijt Gij als smeekeling tot ons gekomen en hebt Uwe liefde ons aangeboden. En als wij U als onzen Borg verwierpen, zijt Gij in Uwe barmhartigheid den strijd met ons begonnen, totdat Gij ons volkomen bedwongen hadt."

De studie in Utrecht vorderde en hij promoveerde als oud-testamenticus op een proefschrift over 'De goddelijke vergelding'. Al snel kreeg de jonge kandidaat een vijftal beroepen, waarvan Wilhelminadorp (Zuid- Beverland) werd aangenomen. In 1881, het jaar waarin hij trouwde met Tobina Adriana Pijnacker Hordijk (1861-1944), werd hij door zijn vader bevestigd als Nederlands Hervormd predikant. Daarna zouden nog de gemeenten van Bennebroek (1884-1887), Gouda (1887-1891), Leiden (1891-1894), Utrecht (1894-1913) en Serooskerke op Walcheren (1920-1924) volgen. Tussen die laatste twee speelde zich nog een mislukte loopbaan af als predikant-directeur van het Diaconessenhuis in Haarlem en het leiden van een Evangelisatie in Apeldoorn.

Publicist

In Wilhelminadorp begon Gunning met zijn enorme stroom publicaties, die pas zou eindigen bij zij dood. Talloze krantenartikelen zou hij schrijven en hij bundelde zijn reisverslagen naar Zweden, Zwitserland, Schotland en Noorwegen. Maar ook kerkhistorische boeken kwamen uit. Hij schreef ondermeer een biografie over de merkwaardige Zeeuwse predikant ds. H.J. Budding, die als bevindelijk afgescheiden prediker begon en uiteindelijk voorganger van een vrije Evangelische gemeente en groot bekritiseerder van de Heidelbergse Catechismus werd. Later zou hij ook andere kerkhistorische

Later zou hij ook andere kerkhistorische werken schrijven, ondermeer over John Henry Newman en de stichter van het Leger des Heils, William Booth, met wie Gunning Jhz. ook contacten onderhield. In 1928 zou de stevige studie 'Blikken in Bunyan's Pelgrimsreize" verschijnen.

Maar voor alles was hij dominee en hij schreef dan ook toelichtingen op de Bijbelboeken Jeremia. Amos en op Jesaja 40-66. De prekenbundel 'God is liefde' uit 1900 bevatte zijn preken over de eerste brief van Johannes. Ook publiceerde hij Bijbelcommentaren over de brief aan Efeze en de Openbaring van Johannes, getiteld 'Het boek der Toekomst'. Ook had de liturgie zijn volle aandacht en hij schreef er een boek over: 'Onze eeredienst'. In 1910 waagde hij zich aan een lijvige studie over de gezangenkwestie in de Hervormde kerk, waarbij hij een vurig pleitbezorger bleek voor het zingen van gezangen tijdens de diensten. Zijn pastorale bewogenheid, die hem levenslang kenmerkte, bleek uit de brochure 'Waarom niet toegetreden ? Het Avondmaalsformulier voor bekommerde christenen toegelicht'. Een geschriftje dat schreeuwt om heruitgave! Ook pleitte hij voor herinvoering van de biecht. Een pleidooi dat overigens al tijdens de Nadere Reformatie te horen was. Verder verschenen van zijn hand Bijbelse

Verder verschenen van zijn hand Bijbelse dagboeken en pastorale bundels vol gedichten, meditaties, spreuken en levenslessen. Christus Consolator verscheen in vijf delen, maar het meest geliefd werd wel het boek voor bejaarden 'De morgenstond nadert' Prachtige oneliners sieren het boek als: 'Ingebeelde plichten zijn onze ergste tirannen', 'Kwets anderen niet met wat uzelf pijn doet' en 'Ons zoeken naar God, is altijd de echo op Zijn zoeken naar ons'. Het boek bevat ook indrukwekkende graf

Het boek bevat ook indrukwekkende grafschriften, die hij op begraafplaatsen had gezien, zoals 'Deze was ook met Jezus' of 'Te elfder ure'. In Ameide zag hij het grafschrift: 'Freddy ! Yes, Lord !' en in Katwijk aan Zee: 'Hij kocht mij met Zijn bloed'. Bij een klein kindje stond 'Voor de storm in de haven' en bij een doodgeboren kindje 'Geboren voor den hemel'. Gunning verloor zelf een zoontje van vier jaar en later een kleindochtertje.

Hij schreef ook gebedenboeken, waarvan het zakboekje 'Een gebed voor elke dag' het enige van zijn hand is, dat nu nog gedrukt wordt. Veel interesse had hij in Israël en hij schreef daar ook over. In 1898 zei hij tijdens een preek dat het zijn stellige overtuiging was dat Palestina eens weer door de Joden bewoond zou worden. Enkele jaren na zijn dood zou de Joodse staat een feit zijn. Hij geloofde ook in de massale bekering van de Joden tot de Heere Jezus.

Componist

Gunning schreef ook veel gedichten en componeerde liederen. Twee hederenbundels verschenen van zijn hand, te weten 'Vredeklanken' en 'Kracht en Leven'. Zijn meest beroemde lied zou hij in 1878 schrijven: 'Ga niet alleen door het leven', dat door hemzelf de kortere titel 'Ga niet alleen' meekreeg. Het was oorspronkelijk bedoeld voor de meisjes in een Leidse textielfabriek, die wat minder stichtelijke liedjes zongen. In een morgen had Gunning het lied gecomponeerd, dat nu al 125 jaar meegaat.

De prachtige, ietwat weemoedige melodie en de zes warme coupletten zouden veel mensen aanspreken en ontroeren. Zowel binnen als buiten de Hervormde kerk en ook nu nog, 125 jaar na dato. Hoewel ik nog nooit van Gunning gehoord had, herinner ik me hoe het lied me als kind van tien jaar erg pakte. Uit later jaren herinner ik mijzelf nog een preek van de Christelijke Gereformeerde ds. J.H. Velema, waarin hij uit het tweede couplet citeerde "Wie kan er tranen drogen als Jezus ? Immers geen!". In zowel de Chr. Geref. Kerk als de Hervormde gemeente van Middelhamis hoorde ik het lied aanhalen. In Hervormd Dirksland deed dat dr. P. J. Visser, waarop de organist de melodie na de dienst speelde, iets dat de organisten van de Hervormde Kerk in Middelhamis ook nog wel eens doen. Doordat het lied in de bundel van Johannes de Heer terecht is gekomen als nummer 53, wordt het op diverse plaatsen nog altijd gezongen ; ook tijdens verzoekplatenprogramma's komt het lied nog wel eens terug. De arme Gunning werd er echter wel eens moe van, want na elke lezing die hij gaf, werd het lied hem toegezongen. In meer dan tien talen werd het lied overigens vertaald.

Over zijn persoonlijk leven, zijn contacten en verdere levensloop meer in een volgende aflevering.

C. D. van den Heuvel

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen