Middelharnis� Bouwbedrijf Voert Grootse Restauratie Uit

1806. Het eerste schip vaart het droogdok binnen voor een reparatiebeurt. Het is de Euridice, een oorlogsfregat. Het kieldok, het voorste deel van het eerste stenen droogdok in Nederland, is net klaar. Vier lange jaren heeft het werk geduurd; in 1802 was Jan Blanken Jansz. (1755-1838) zijn innovatieve klus in het noordwestelijke bastion van de Hellevoetse vesting begonnen. De houten bateau-porte sluit het dok, de kolossale Boulton & Watt stoommachine pompt het water weg en straks staat de Euridice op het droge. De reparatie kan beginnen.

De waterbouwkundige Jan Blanken Jansz. tekende in de belangrijke marinehaven van HfcUevoetsluis niet alleen voor het droogdok, dat overigens pas in de jaren twintig van de negentiende eeuw werd voltooid met de aanleg van het iets hoger gelegen timmerdok, maar ook voor de verbreding van de zeesluis. Terwijl zijn naam ook onverbrekelijk is verbonden met bijvoorbeeld de fortificaties in Den Helder en het Noord-Hollands Kanaal, één van de grootste infrastructurele werken in die tijd.

Jan Blanken was van eenvoudige komaf. Zijn vader was timmerman en molenbouwer in Bergambacht. Jan zelf volgde een opleiding in de bouw-, land- en meetkunde en trad in 1775, krap twintig jaren oud, in dienst van de Directie Hollandse Fortificatiën. Zijn eigenzinnigheid, visie, inventiviteit en sterke wil kwamen doorgaans goed van pas en bezorgden hem een glanzende waterstaatcarrière. De timmermanszoon uit de Krimpenerwaard werd een erkende grootheid en schopte het - een tweetal jaren nadat de Euridice ‘zijn’ droogdok binnenvoer - zelfs tot inspecteur-generaal van de Rijkswaterstaat.

Bewondering

Zijn meesterwerk - Blanken was initiator, ontwerper en uitvoerend directeur - was ongetwijfeld het op 5.000 dennenhouten palen gebouwde stenen droogdok in Hellevoetsluis. “De beide drooge dokken (...) verdienen de bewondering van ieder, die deze plaats bezoekt”, schrijft de Brielse stadsonderwijzer Plokker in zijn in 1857 verschenen beschrijving van het eiland Voome en Putten. “Deze dokken kunnen de grootste schepen bevatten; door eene dubbele kunstig ingerigte stoommachine, de eerste welke in Nederland in werking gebragt is, wordt het water uit de beide dokken zoodanig weggepompt, dat de schepen tot in het kleinste gebrek van onderen kunnen hersteld worden.” Toen het dok er nog niet was, moesten schepen worden ‘gekrengd of gekield’ om onderhoud of reparaties aan de onderzijde te kunnen uitvoeren. Dat was een tijdrovende en kostbare zaak. Het droogdok was dus een uitkomst, een omwenteling in de reparatie en bouw van schepen.

Amfitheater

Het kiel- en timmerdok van Jan Blanken hebben samen een lengte van ruim 156 meter. De wijdte van het dok is net iets meer dan 31 meter. Het kieldok, het voorste stuk, is ruim zeven meter diep, terwijl het later gebouwde timmerdok - een langwerpig amfitheater - een diepte heeft van bijna zes meter. Iemand uit de eenentwintigste eeuw dient te beseffen dat deze gigantische badkuip moest worden gegraven met de hand.

Blanken gebruikte voor de bouw 4,5 miljoen metselstenen (a 0,01 gulden) en blauwe natuurstenen blokken, die aan elkaar werden geklonken met behulp van metalen zwaluwstaarten. De initiator, ontwerper en uitvoerend directeur paste enige technische hoogstandjes toe. Een vernuftige oplossing om het droogdok af te sluiten van de Hellevoetse haven, was bijvoorbeeld de schipdeur of bateau-porte. Deze Franse vinding - een schip dat fungeert als kurk nadat de voor- en achtersteven in de natuurstenen sleuven in de hals van het dok zijn gemanoeuvreerd -was begin negentiende eeuw een primeur voor Nederland. Een ander nieuwtje was de enorme stoommachine, die er in zijn neoclassicistische pompgebouw voor zorgde dat het water uit het dok werd verwijderd. Overigens was Jan Blanken ook op andere manieren slim bezig. De stoommachine moest uit Engeland komen, maar omdat ons land in oorlog verkeerde met de Engelsen, was dat op de normale manier niet mogelijk. De oplossing: smokkel over zee, in honderden delen.

Gangenstelsel

Rond het droogdok ligt een onderaards gangenstelsel van ongeveer 320 meter lengte. Dit gemetselde aquaduct diende als waterreservoir. Op de dokvloer ontstond tijdens het werk wel eens een brandje - de schepen waren lange tijd nog van hout - en dan was er in ieder geval altijd voldoende bluswater bij de hand. Het metselwerk in deze lange onderaardse waterleiding getuigt van ambachtelijk vakmanschap, dat tot voor kort alleen bewonderd kon worden door een passerende waterrat.

1970. Het droogdok ligt er verlaten bij. Het meer dan 160 jaar oude bouwwerk van Jan Blanken is niet meer in gebruik voor scheepsreparaties. De marine is al veertig jaar geleden uit Hellevoetsluis vertrokken, en nu houden de laatste gebruikers van het droogdok het ook voor gezien. Het dok, een onderschat unicum, maakt een verwaarloosde indruk. Het gras groeit tussen de stenen, het metselwerk vertoont gaten en de stalen schipdeur maakt een vervallen indruk. Het is duidelijk: de tand des tijds gaat ook aan een maritiem monument van deze orde niet zomaar voorbij. Jammer. Twee jaar geleden, in 1968, is trouwens dat bijzondere neoclassicistische pomphuis al gesloopt. De stoommachine van Boulton & Watt? Die was veel eerder al vervangen door modernere pompapparatuur.

Het verval was niet te stuiten. De trots van Jan Blanken verwerd tot een desolate industrieel-archeologische plek. Een locatie waar honden uitgelaten werden, waar stelletjes elkaar ontmoetten en waar het dokwater geduldig alle mogelijke afval tot zich nam.

Tot het moment dat de Stichting Droogdok Jan Blanken werd opgericht om het verval tot staan te brengen en het monument in oude luister te herstellen.

De schipdeur - sinds eind negentiende eeuw van metaal in plaats van hout - is hersteld en moet alleen nog zwart geschilderd worden. Het pomphuis is herbouwd en bepaalt - nu als horecagelegenheid - opnieuw het beeld van het noordelijk deel van de marinevesting. In 2000 is ook begonnen met het herstel van het kieldok. Het aquaduct is onder handen genomen en is nu toegankelijk voor een rondwandeling onder leiding van een gids.

Commandeurshuijs

Maar er staan nog veel meer restauratiewerkzaamheden op stapel. Het achterste deel van het droogdok - het timmerdok - moet nog worden aangepakt en rond het dok is ook nog de herbouw van twee gebouwen gepland. Het gaat in de eerste plaats om de werkplaats aan de westkant van het droogdok, die een civieltechnisch en maritiem educatief centrum moet worden. Daarnaast zal aan de kop van het timmerdok het Commandeurshuijs herrijzen. In dit bakstenen gebouw met pannendak komt het bezoekerscentrum en het museum, waarin niet alleen aandacht zal worden besteed aan de historie van het droogdok, maar ook aan de persoon Jan Blanken. Voor de restauratie is heel veel geld nodig. Er zijn al miljoenen naar de Hellevoetse vesting gekomen uit de beurzen van overheden (staatssecretaris Rick van der Ploeg wees het droogdok aan als kanjermonument en kwam dus ook over de brug), maatschappelijke fondsen, het bedrijfsleven en particulieren. Maar er blijft geld nodig om het karwei in 2007 afgerond te krijgen. Momenteel is er voldoende in kas om het restauratiewerk uit te voeren tot de sluisdeu-, ren tussen het kieldok en timmerdok.

2003. Het droogdok verkeert midden in een miljoenenrestauratie en is deels al in de oude luister hersteld. Hét maritieme monument van Hellevoetsluis is op weg een museum met allure te worden. Niet zomaar een ‘rondloopmuseum ’ van steen en andere dode voorwerpen, maar een levend monument waar historische schepen binnenvaren om even later op de droge dekvloer gerepareerd te worden. Net als de Euridice in 1806.

En net als de honderden andere vaartuigen die hier tot 1970 onder handen werden genomen. Het is 2003, nog een paar maanden en in dit bijzondere amfitheater wordt de Gijsbrecht van Aemstel opgevoerd. Vandaag, 10 juni, is er van toneel nog geen sprake; de brandweer van Middelharnis krijgt een excursie in en rond het dok. Bouwbedrijf Dijkers & Pijl heeft de instructieve rondleiding georganiseerd.

Dijkers & Pijl in Middelharnis is een bedrijf dat actief is op het gebied van grond-, wegen waterbouw. "Op die deelgebieden doen we alles”, zegt directeur A. van Papeveld, terwijl de excursie van de brandweerlieden een vervolg krijgt in het pomphuis. “Leidingwerken, asfaltering, bestratingen, beton- en metselwerken. Een van onze specialisaties is het waterbouwkundig restauratiewerk. Zo hebben we bijvoorbeeld werk uitgevoerd in historisch Delfshaven en twee molens gerestaureerd op Flakkee. We hebben de bestrating in oud Sommelsdijk verzorgd en een watertoren in Rotterdam aangepakt. Momenteel zijn we bezig met de kademuren in Brielle en dus hier, met het droogdok in Hellevoetsluis. Dijkers & Pijl bestaat honderd jaar en wordt al tientallen jaren veel gevraagd voor dit type restauratiewerk. Ook adviseren we gemeentes op het gebied van historisch erfgoed.”

Ambachtelijk

Volgens directeur Van Papeveld gaat het bij het restaureren van monumenten als het Hellevoetse droogdok om ambachtelijk vakwerk. “We zijn ook sterk in asfalteren, maar dat is toch een heel andere tak van sport.

Dijkers & Pijl leidt de vaklieden - metselaars en timmerlui - zelf op. We streven ernaar om tien mensen in opleiding te hebben, die vier dagen in de week werken en één dag naar school gaan." In totaal heeft Dijkers & Pijl zeventig mensen in dienst, waarvan er gemiddeld acht aan het werk zijn in het droogdok. "We zijn nu een jaar bezig en het project loopt nog vier jaar". aldus Van Papeveld. die zelf regelmatig een kijkje neemt op de bouwplaats en met stelligheid meedeelt, dat alles naar wens verloopt. “Het moeilijkste stuk is achter de rug. Dat was het deel van het dok waar de sponningen voor de schipdeur zitten. Die sleuven waren er slecht aan toe. Het was een precisiewerkje. want die schipdeur moet er wel voor zorgen dat het dok droog blijft. Een kritisch werkje, dat goed is uitgevoerd."

Van Papeveld vindt de restauratie van het Hellevoetse droogdok een mooie klus, die veel vakmanschap en gevoel voor historie vergt. “De klus die we hier uitvoeren is erg arbeidsintensief; soms is een metselaar dagen bezig om een klein hoekje mooi te krijgen. Civieltechnisch gezien is het een prachtig project. Het droogdok is een waterstaatkundig werk van formaat. Prachtig dat het behouden blijft en een nieuwe invulling krijgt als ‘werkend’ monument.”

Het droogdok Jan Blanken is geopend voor het publiek van maandag tot en met vrijdag van 9.00 tot 17.00 uur en in het weekend (van april tot en met september) van 13.00 tot 16.30 uur. Het adres is Industriehaven 50. Een rondleiding kost 2,25 euro, vooraf reser

Een rondleiding kost 2,25 euro, vooraf reserveren via telefoon 0181-310197.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen