De totstandkoming van onze Statenbijbel

De grote ommekeer in de geschiedenis van de Nederlandse Bijbelvertaling kwam m 1522 Deze ommekeer werd veroorzaakt door Maarten Luther Hij gaf zijn tijdgenoten de Bijbel als grondslag voor het geloof, in een vertaling, niet gebaseerd op de Vulgata, maar op de grondtekst De studie van het Gneks en Hebreeuws was door het humams me meuw leven ingeblazen Kenners van die talen kwamen in de middeleeuwen bijna niet voor Uitzondenngen waren Nicolaas van Lyra en kardinaal Nicolaas van Cusa Wessel Gansfort was de eerste humarast die de Bijbel in de grondtaal ging lezen Toen Lut her en de andere leiders van de hervorming de mensen de Bijbel in de volkstaal m handen gaven en daarvoor teruggrepen naar de bijbeltekst in zijn allerzuiverste vorm, maakten ZIJ dankbaar gebruik van de baanbrekende arbeid die humanisten op het terrem van de hernieuwde bijbelstudie vemcht hadden Zoals bij het opgaan van de zon de sterren verbleken, zo heeft de bijbel van Luther door zijn glans de middeleeuwse vertalingen volkomen verduisterd, aldus dr C C de Bruin in zijn boek Door zijn volk een Bijbel in de landstaal te geven maakte hij daarvan een volksboek Dat volk zag verlangend uit naar het brood des levens en God gaf Luther de genade en de bekwaamheid om dat brood m overvloedige mate aan te reiken Buiten de kerkleer om, zelfs ondanks deze, had hij geleerd om de Bijbel als het enige, onfeilbare nchtsnoer voor geloof en leven te gebruiken De Rooms Katholieke Kerk verloor, als genade instituut en draagster van een gewij de traditie, voor hem haar betekems Alleen de Schnft, Sola Scnptura , hield Gods Zelf getuigems m Luther schreef De Heihge Schnft is een gemeenschappelijk bezit voor allen Het lezen ervan is met een uitsluitend voonecht voor de pnesterstand' Luther zet te in 1534 de kroon op zijn vertaalarbeid door de uitgave bij Lufft van een volledige bijbel in twee delen met 124 houtsneden, hienn ook opgenomen de apocnefe boeken als aanhangsel van de canomeke boeken van het oude testament

Dat vertaalarbeid met eenvoudig is, merken we bijv m 1528 als Luther klaagt in een bnef aan een vnend ' Wij beulen ons nu af de profeten m het Duits te vertalen Wat een zwaar en lastig werk is het de Hebreeuwsche schnj vers tegen hun wil te dwingen Duits te spre ken Het is precies alsof men een nachtegaal zou dwingen de koekoek na te doen De handschnften met conceptvertalingen verschaffen de mogelijkheid Luther bij zijn ver taalarbeid te bespieden Ze laten zien dat een aanvankelijke letterlijke vertaling via ver schillende fasen haar definitieve vorm knjgt Elke nieuwe vorm bracht de weergave een stukje dichter bij het Duitse taaleigen Luther beschnjft de Bijbel aanschouwelijk als een uitgestrekt woud, waann geen boom stond, die hij niet geschud had Of zoals een van Luthers vnenden zei Alsof een vloeistof een paai maal van de ene kan in de andere wordt overgegoten, totdat uiteindelijk een heldere substantie overblijft alsof met grote behoedzaamheid de schil van een vrucht wordt afgepeld, totdat de zuivere, voedzame kern bloot komt te liggen Een vnend van hem bracht van de keurvorst geleende juwe len mee, opdat hij er zich met eigen ogen van kon vergewissen wat de naam en de kleur was van de verschillende edelstenen die in Openbanng 21 genoemd worden In de jaren 1523 tot 1528 verschenen er vijf

In de jaren 1523 tot 1528 verschenen er vijf tien gedeeltelijke en volledige Nederlandse vertalingen van de Bijbel die op Luthers werk gebaseerd waren En het Woord Gods wies en vermenigvuldigde Deze tekst van Handelingen 12 vers 24 is volledig van toe passing op de Nederlanden m de eerste tientallen jaren van de hervorming Sterk spre kend is dat te constateren aan de Bijbel in zijn geheel Voor 1526 is er nooit een volledige Bijbel verschenen terwijl van 1526 tot 1540 m totaal negen Bijbels het licht zagen Daarnaast werden verschillende uitgaven van gedeelten uitgebracht De kettermeesters hebben oplagen van enkele uitgaven echter zo grondig vermetigd, dat er thans geen enkel exemplaar van over is

Karel V vaardigde een reeks van plakkaten uit waann elke vorm van zelfstandig schnft onderzoek buiten de kerk om werd verboden HIJ het zich daarbij voorlichten door de Leu­vense Hogeschool, die reeds in 1519 Luthers leerstellingen had veroordeeld en m het jaar daarop zijn boeken had doen verbranden De inquisiteur Ruwaer Tapper deed de uitspraak dat het helemaal met nodig was en zelfs gevaarlijk voor de kerk wanneer leken de Bijbel gingen lezen Hij oordeelde het voldoende dat ZIJ wisten dat er een God was Bezonnen katholieken wisten echter dat aan de hervorming geen grotere dienst bewezen kon worden, dan door het volk blijvend de Bijbel te onthouden Er was een middel om de refonnatonsche Bijbel haar invloed te ontnemen zelf een kerkelijk goedgekeurde tekst naar de Vulgata te maken en die, voor Zien van de nodige waarschuwingen, het volk in handen geven Dat is in de Nederlan den in 1548 ten uitvoer gebracht Met name de theologische faculteit van de universiteit van Leuven had vanaf het begin op de bres gestaan voor de verdediging van het oude geloof In het bijzonder wat de verspreiding van bijbelvertahngen betreft namen de hoogleraren een afwijzende houding aan Alleen een Bijbel die de gezaghebbende Vul gala reproduceerde had in hun ogen recht van bestaan

Na 1544 begon ten gevolge van de in hevigheid toenemende geloofsvervolgingen, de emigratie uit de Nederlanden De inquisitie nchtte zich vooral tegen de verkondigers van de nieuwe leer Zij zochten en vonden een veilig toevluchtsoord m Londen en andere steden van Engeland in Embden m Oost­ Fnesland en m het Rijngebied In Antwerpen werden de drukpersen aan banden gelegd Tussen 1546 en 1554 zijn daarom geen protestantse Bijbels meer verschenen Nadat de vluchtelingen emgszins op adem waren gekomen en mee gevluchte boekdrukkers hun persen weer hadden geïnstalleerd kon weer begonnen worden met het drukken van Bijbels In de jaren 1559 tot 1564 zijn die dan ook weer verschenen, maar daann werden de plaats van uitgifte en de drukker met vermeld, waarschijnlijk is dit te Embden geweest

In deze penode was er een stad in de Noordelijke Nederlanden waar de verkoop van Embdense Bijbels ongestoord kon plaats vinden In Vianen, vanouds een vnje heerhjkheid en niet ondergeschikt aan de junsdictie van de Hoven van Utrecht en Holland Daar hebben reformatonsche boekdrukkers en verkopers rustig alle soorten verboden lectuur verspreid De toenmalige heer van de vnjstad, Hendrik van Brederode een van de leidende figuren bij de aanbieding van het Smeekschrift der Edelen verleende de her vorming in zijn temtorium bescherming In Vianen werd de reformatorische Bijbel met alleen verkocht maar ook ter perse gelegd Elders leverde het lezen van zo n Bijbel een groot gevaar op, de geschiedenis van de martelaren bewijst dit

In 1572 vond de inname van Den Bnel plaats Holland begon het Spaanse juk van zich af te werpen Daarna was het eerste voortbrengsel op het gebied van de bijbeldruk een Nieuw Testament met kanttekenin gen Dat verscheen nog in 1572 bij Jan Paerdts Jacobszoon in Leiden

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen