'Jan Ligthart, was niet de geestelijke vader van 'Ot en Sien', dat wist Juultje!'

Toen prinses Juliana zes jaar werd, vormde haar moeder een klasje op Huis Ten Bosch. Het prinsesje begon namelijk interesse te krijgen in het lezen. Haar moeder Wilhelmina vond dat het dan hoog tijd werd met serieus onderwijs aan de kleine meid. Haar eigen schoolopleiding was te eenzijdig geweest! Dit schreef zij later in haar boek 'Eenzaam maar niet alleen'.l)

Moeder Wilhelmina zocht contact met de pedagogische nieuwlichter in die dagen. Jan Ligthart. Deze was als hoofd van een lagere school en later onterecht als de auteur van bekende serie schoolboekjes 'Ot en Sien' toegeschreven en m het grote en bekendste 'Woordenboek van Nederland, de Dikke Van Dale' vermeid. Gelukkig is sinds kort deze mythe de wereld uitgeholpen door de lopende tentoonstelling 'Honderd jaar Ot en Sien' in het Stedelijk Museum van Zwolle a/d Melkmarkt.

Het was op 27 juli j.1. dat prinses Maxima deze expositie opende. Deze was geheel aan de geestelijke vader van dit als eerste beroemd geworden Nederlands kinderstel gewijd. Maxima kreeg te horen en te zien dat Hinricus Scheepstra (1873­1927) de echte maker was van Ot en Sien. Generaties lang waren deze populaire kinderverhalen dus onterecht aan Jan Ligthart toegeschreven.2) De vermaarde illustrator Cornells Jetses (1873­1955) zorgde voor de fijnzinnige afbeeldingen. Het is ook aardig om te weten dat op genoemde 'Ot en Sien expositie' het leesplankje van prinses Juliana werd getoond. Grootmoeders aangetrouwde kleindochter, prinses Maxima, ontving van de directie een moderne versie hiervan.

Persoonlijk bezoek

Het wordt hoog tijd om terug te keren naar het begin van januari 1914. Koningin Wilhelmina bracht incognito een persoonlijk bezoek aan Ligtharts school in de TuUinghstraat in Den Haag. Zij bleef een hele morgen bij de gehouden lessen. Inderdaad werd ze niet opgemerkt door de kinderen. Zij zelf heeft er veel plezier aan beleefd.3) Als zij langs de kinderen liep, riep een kind: 'Pas op juf'. Ligthart liet alles namelijk zijn gewone gang gaan. De kinderen vonden dit niet vreemd want er kwamen zo dikwijls bezoe­kers op school. Op het onderwijs had dat geen storende invloed. De pedagoog had ook de gewoonte om tegenover de kinderen zichzelf dikwijls 'Jan Ligthart' te laten noemen4)

Hij liet de kinderen ook nog een paar versjes zingen voor deze onbekende dame. Pas toen de koningin vertrok, vertelde hij, wie die dame eigenlijk was. 'Kinderen, je weet wel dat Jan Ligthart onlangs bij de koningin is geweest. Ik heb jullie dat verteld. Nu zal ik jullie eens precies vertellen, hoe dat gegaan was. Jullie weten wel, dat het Koninklijk Paleis aan het Noordeinde staat. Toen ik daar kwam, werd ik dadelijk heel vriendelijk ontvangen door die mijnheer, die daar staat'. Ligthart wees op één van de heren uit het gevolg van die vreemde dame. 'Die mijnheer bracht mij bij de Koningin en die gaf mij zo maar een hand en ik kreeg ook een hand van het prinsesje. Nou, en jullie begrijpen wel, kinderen, toen was ik helemaal niet meer bang en helemaal niet meer bleu. Je weet, wij noemen dat in het Nederlands 'beschroomd'. Welnu, ik was helemaal niet meer beschroomd. De Koningin heeft toen heel vriendelijk met mij gepraat en toen het gesprek uit was, gaf zij mij opnieuw een hand. Toen zij wegging, zei ik tot haar: 'Majesteit, nu moest U ook eens een bezoek brengen aan mijn school'. En wat denken jullie nu dat de Koningin deed? Kijk, daar staat ze nu: onze Koningin, kinderen'. Sommige oudere kinderen hadden een lichtelijk vermoeden, maar de meeste kleintjes herkenden haar niet. Er heerste dus op dat moment grote levendigheid in de klas. 'Kom kinderen', zei onderwijzer Ligthart, 'Nu moeten wij de Koningin ook toezingen.' De kleintjes zongen spontaan het Wilhelmus. De Koningin genoot zichtbaar van de kinderzang.5) Bij het weggaan zei ze tegen Jan Ligthart: 'Nu heb ik de kinderen echt gezien, zonder aangedaan te zijn en met mooie schortjes.'

1) 'Vol wrevel dacht ik hieraan terug; het feit dat ik als kind te veel mannen met een baard en in een geklede jas om mij heen had gehad.' Uit: Wilhelmina / Eenzaam maar niet alleen / Amsterdam / W. Ten Have 1959.

2) '100 jaar Ot en Sien' Tentoonstelling 19 sept. tot 31 dec. 2004 in de Fraeylemaborg ­ Slochteren; Van 8 januari tot 8 mei 2005 in het Nationaal Onderwijsmuseum te Rotterdam. Alle Informatie: www.rauseumzwolle.nl

3) Groeneveld, Philippe / Koningin Wilhelmina (1880­1962). (Een geschreven portret) Zaltbommel / Europese Bibliotheek 1990. 4) Later vond de prinses het gewoon prettig om als 'Jula' (zij was toen een 18­jarige studente) door haar vriendinnen en medestudenten te worden aangesproken. Zij had er zelf omgevraagd.

5) Uit: Jeugdheriimeringen van Jan Lichthart, 1914/uitgave 1922.

Hoofdonderwijzer en pedagoog Jan Ligthart

'Om blij het leven door te treden, Behoefi men grote schatten niet.

Behoefi men grote schatten niet.

Maar oog voor al die heerlijkheden,

Die kosteloos de schepping biedt.

Wie d' aarde bemint, de zee, de zon

Hem is de natuur een vreugdebron!'})

Jan Ligthart, (1859­1916) was in zijn tijd een zeer gezien en kundig onderwijzer. Hij koos bewust voor een heel moderne aanpak van het beleid van het toenmaüg schoolonderwijs en kreeg daarvoor veel waardering van collegae. Hij formuleerde het als volgt: 'De wil altijd de opvoeding van kinderen door de liefde uitdragen. En daarom moet men in het onderwijs en de opvoeding zoeken naar het positieve in ieder kind. Men zal het kind de vrees voor zijn opvoeder niet bijbrengen, maar liefde en begeerte om door liefde zich te onderwerpen aan de wil van Hem, Die ons leven leidt en regeert'. Ligthart heeft zijn levenshouding en de hefde voor het gewone bij de kinderen stellig als een kroon op zijn werk mogen zien. Daarom had Wilhelmina aan deze grondlegger van de sinaasappeltheorie liefst een volledige dagtaak aangeboden op het paleis, maar dat was voor hem uitgesloten, ondanks zijn sympathie voor de Oranjes. Begin juni 1914 werd Ligthart op Huis Ten Bosch ontboden, waar hij met JuUana kennismaakte in haar speelkamer. Hij sloeg een tijdlang haar spel gade, en speelde zelf nog een tijdje met haar om zich een deskundig oordeel te kunnen vormen voor hij een advies omtrent Juliana's onderwijs aan het vorstenpaar uitbracht. Ligthart heeft graag zijn medewerking willen verlenen, maar indirect. Zo wilde hij zelf bij zijn school bhjven, maar zou in overleg met de betrokkene een onderwijzeres uitlenen. Hij stond erop dat het prinsesje niet alleen les zou krijgen maar in een groepje of in een klasje. Er werden daarvoor drie meisjes door Wilhelmina geselecteerd: Miek de Jonge, Ehsabeth van Hardenbroek en Elise Bentinck.

Aan mejuffrouw B. Cohen Stuart werd met ingang van 15 april 1915 opgedragen het eerste onderwijs te geven in dit miniatuurklasje. Mejuffrouw B. Cohen Stuart, die op de school van Jan Ligthart was gevormd, bleef aan deze school verbonden ^s onderwijzeres met de acte voor lager onderwijs, terwijl zij nog bezig was voor haar hoofdacte. Na eenjaar hofonderwijs kwam mevrouw A. van der Reyden­van der Hooff, haar plaats innemen tot 1921.

Het was wederom op advies van meester Ligthart, dat het godsdienstonderwijs gedurende de eerste jaren juist niet in Uasvorm zal worden gegeven, aangezien Juliana's moeder dit onderricht aan zich zelf wenste te houden. 2) Wilhelmina schonk een jeugdfoto van haar dochterte aan Jan Ligthart met het volgende opschrift: 'Een dankbare moeder die aan de vriend en beschermer van het kinderhart veel geluk en zonneschijn voor haar kind verschuldigd is.' Al deze opvoedkundige adviezen had Jan Ligthart nog net kunnen geven want spoedig daarna overleed hij plotseUng op 57­jarige leeftijd. 3)

De dag na zijn begrafenis lag er een krans op zijn graf van een dankbare moeder met een grote W. op het lint gedrukt.

1) Uit: Levenslied; tekst Jan Ligthart / Muziek: Arnold Spoel (1914).

2) Groeneveld, Philippe / Koningin Wilhelmina (1880­1962) / Een geschreven portret. Zaltbonmiel /Europese Bibliotheek 1990.

3) Uit: Jeugdherinneringen van Jan Ligthart 1914, uitgave 1922.

Jan Ligthart.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen