Wie doet mee?

Verschuiving

Onze samenleving bevindt zich momenteel voor wat betrelt de sociale zekerheid in een overgangsfase We moeten de overgang maken van een verzorgingsstaat naai een participatiemaatschappij, aldus de minister president Een heel duidelijke manifestatie daaivan is de Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO) die vanaf 1 januari a s ingevoerd moet worden In die wet worden enkele bestaande regelingen van welzijnswerk die door burgerlijke gemeenten worden uitgevoerd zoals ouderenwerk, voorzieningen vooi gehandicapten e d samengevoegd mei bepaalde voorzieningen die nu vallen onder A/f;eineiie Wel Bijzondeie Ziektekosten (AWBZ, 'onver/ekeibare' kosten t g v langdunge ziekte ol handicap)

Een belangrijke reden vooi herijking van het sociale vooizieningenstelsel en daarmee van de invoeiing \an de WMO is dat de kosten ervan (en in het bijzonder van de AWBZ) de afgelopenjaren te sterk zijn gestegen om op dezelfde voet te kunnen voortgaan De voorzieningen worden onbetaalbaar als collectieve voorzie ning De zorgviaag neemt toe en zal mede als gevolg van de vergrijzing alleen maar verder stijgen Willen we een redelijk voorzieningenstelsel oveieind houden, wat vooral ook m het belang is van de economisch zwakkeren, dan zal dat betaalbaar moeten blijven Een manier om de kostenstijging tegen te gaan, is een deel van die zoig en hulp weei dooi de samenlevmgsverbanden zelf te laten uitvoeren En vervolgens om. waar nodig, zo veel mogelijk hulp op maat te bieden Dat zou beter kunnen als die hulp georganiseerd wordt door de gemeenten die dichtei bij de burger staan dan landelijke overheid en uitvoenngsinstanties

Nu wil ik op de WMO niet verder ingaan Daarovei is de afgelopen maanden al heel veel gezegd Alleen nog dit dat ik blij ben dat de Tweede kamei de lechtzekerheid van de burger ten aanzien van sociale voorzieningen door een aantal amendementen heeft verbeterd

Ik wil nu op de sociaal-ethische kant van de bovengenoemde verschuiving wijzen Daar is op zichzelf vanuit sociaal-ethisch gezichtspunt pnncipieel ook veel voor te zeggen Waarom"^ Ook hier zouden diverse argumenten naar voren gebiacht kunnen worden Maar ik wil hier voor een minder bekende gedachte de aandacht vragen

Ontwikkelingen in cultuur en samenleving

De afgelopen decennia hebben de ontwikkelingen in de samenleving in het teken gestaan van nadruk op vrijheid en ontplooiing van het individu Een ontwikkeling die gepaard is gegaan met het proces van individuahsenng en individualisme Het is van belang hiervan de achtergronden te erkennen en de thans zichtbare consequenües onder ogen te zien, om bovengenoemde verschuiving op goede wijze te beïnvloeden De verhouding van mensen tot msütuties en

De verhouding van mensen tot msütuties en samenlevingsverbanden is vaak dubbel Instituties als huwelijk, gezin, staat (een overheidonderdanen stmctuur) en kerk en andere godsdienstige genootschappen, alsmede verbanden als bedrijven, vei enigingen, bei oepspraktijken etc, veivullen m het menselijke bestaan een cniciale rol Ze oi denen en facihteren het leven en de ontwikkeling van individuen en gemeenschappen Ze maken de overdracht mogelijk van waaiden, normen, kennis en vaardigheden Ze behoren tot het weefsel van de cultuur en tot het gebeente van het menselijke samenleven Tegelijkertijd blijken ze in de geschiede

Tegelijkertijd blijken ze in de geschiedenis vaak ook als knellend en belemmerend ervaren te worden Overheden, vooial de metdemocratische, zijn niet zelden de grootste vijand van hun eigen volk Gezinnen kunnen zo funchoneren dat kinderen beschadigd worden, en beroepspraktijken kunnen creatieve beoefenaars soms danig trustreren Dergelijke ei'va nngen komen op wanneer m een vei andeiende samenleving bepaalde histoiisch gegroeide vormgevingen van institunes als enig moge lijke vormgeving gezien worden Wanneer het ethos dat die oude vormgeving droeg en inspireerde. IS weggevallen en plaats gemaakt heeft voor een andeie geestelijke en ethische houding tegenover leven en wereld Instituties die niet dooi een gedeelde inspiratie en bezieling gediagen woiden, zullen dooi althans een deel van de bevolking als knellend en liustrerend ei varen worden Dit is wat zich vanaf de jaien 60 van de vonge eeuw heeft voorgedaan en tot mgnjpende veiandenngen in onze samenleving en waardepatroon heeft geleid Verandenngen die ik voor een gioot deel als negatief beoordeel, maar niettemin de realiteit van onze huidige samenleving vormen waann de keiken hun plaats hebben en hun loeping moeten trachten te vei-vullen

Problemen

Het verzet tegen als knellend ervaren sociale structuien heeft er bij velen toe geleid dat men de instituties als volstrekt functioneel en mstmmenteel is gaan zien Verbanden zijn er alleen nog om het individu in zijn heel peisoonlijke ervaring van het leven te geneven Het beheeisingssheven dat onze cultuur doortrekt heeft zich ook gericht op de sociale weikelijkheid van verbanden wetten en regelgeving Maai juist dat sociale beheersingsstreven roept in de bevolking weei verzet op omdat men die bedachte structuren opnieuw als knellend en met als inspirerend ervaart Denk aan de talloze onnodig ingewikkelde en bureaucratische regels De recente ontwikkelingen van onze samenleving laten zien dat in de nadruk op individuele vnjheid in deze spuaal van regelzucht en regelverzet sprake is van verkeeid begrepen eigenbelang van het individu De angst voor beknelkng door structuren (als huwelijk, gezin, vereniging, keik) leidt tot afwijzing van alle verbanden die verplichtingen meebiengen en daarmee van verantwoordelijkheden De betekenis van het eigen handelen en het eigen werk vooi het geheel wordt met of nauwelijks beleefd Het werk wordt alleen een maniei om geld te verdienen en de betekenis van het leven wordt ervaren m het besteden van het geld, m de consumptie Dit IS funest voor het verantwooi delijkheidsbesef Wanneer de mens de verbanden waann hij leeft met meer ervaart als een aanspraak die zich tot hem ncht en die hem ook aanspreekt op zijn zoeken naar zm, dan verliest zijn handelen het kaï akter van een moieel geladen antwoord Dan verliest hij zijn verantwoordelijkheid Kort door de bocht gezegd de hang naar individuele vnjheid (autonomie) heeft het individu geïsoleerd m een zinledig warnet van zelfgekozen relaties en (tijdelijke) verbanden

De onentatie op individuele ontplooiing en zelfstandigheid, op assertiviteit en camère, op producüe en consumptie heeft bepaalde waai den terecht onder de aandacht gebracht Maar onze samenleving dieigt te fragmenteren door deze 'virtues gone mad'(waanzinnig geworden deugden)

Andere oriëntatie

Een andere onentaüe op de verhouding tus sen individu en samenleving is noodzakelijk Daarbij kunnen we met volstaan met andere orgamsatievormen en regelingen Nodig is een andere inspiratie, of om het in hedendaagse taal te zeggen, een andere spmtuahteit

Een aanknopingspunt hieivoor vmd ik in de bijbelse notie die kort weergegeven kan worden m de wet van de graankonel Als de graankor rel niet sterft, kan zij geen vrucht voortbrengen (vgl Joh 12 24) Anders gezegd wie zijn leven veiliest zal het vinden De Heere Jezus bedoelt dit vooral voor de relatie tot Zichzelf Alleen wie zich in geloof kwijtraakt aan Hem, zijn zelfhandhaving en eigengerechtigheid opgeeft - en dat IS een Geestelijk werk - zal het ware leven vinden Maar naar mijn besef heeft deze regel een bredere betekenis op het menselijke vlak voor het hele leven Deze regel duidt op een houding waann wordt beseft dat het leven pas kan opbloeien als we bereid zijn van onrraddel lijk vermeend eigenbelang af te zien Een houding van vieugdevol geven, zichzelf en eigen positie en menselijke opvattingen opgeven ten behoeve van meuwe verhoudingen en ideeën Dan kan ook worden beseft dat relaties met bij komsftge en willekeung gekozen betrekkingen zijn zolang ze de partijen van nut is, maar dat het menselijke leven zich reahseert m relaties

Een voorbeeld van deze wet in de natuur IS de zon die opbrandt om hcht en warmte te geven Maar ook m de cultuur, bijvoorbeeld in de kunst die zoveel njker is dan wat voor ons bestaan 'nodig' zou zijn In veel goede kunst toont zich een esthetische overvloed die zich al het ware wegschenkt aan ieder die er voor open staat Is het niet opmerkehjk dat in veel cultu ren oprechte manifestaües van zelfopoffermg ten behoeve van anderen bewondenng oproept en als een ethisch ideaal wordt gezien"^ En er zijn m het gewone leven ook veel voorbeelden van naast heel veel voorbeelden van kwaad en oniecht Denk bijvoorbeeld maai aan de inzet van mensen in de zorg voor zieke familieleden En zo IS veel meer te noemen Bij dit alles zouden de nodige theologische kanttekemngen te plaatsen zijn, maar het gaat rraj nu om wat we kunnen waarnemen in het alledaagse leven en samenleven We moeten met alleen kijken naar wat niet goed gaat, maar ook naar wat er nog wel is aan goeds en dat proberen te versterken Ook dat IS ethiek Als de orderangen van de God heilzaam zijn voor de samenleving -en dat geloof ik- dan geldt dat ook voor de wet van de graankonel zoals hierboven uitgelegd

Taak kerken?

De betekeras van deze bespiegelingen voor onze samenleving en voor zorg en welzijn in het bijzonder is met moeilijk te zien, maar moeilijker te realiseren

Ombuigingen m de sociale voorzieningen die uitgaan van een groter beroep op het sociaal netwerk van mensen die hulp behoeven (zoals m de WMO), zullen alleen slagen zonder slachtoffers te maken als ze gedragen worden door een visie die mensen aanspreekt en moüveert Een dergelijke visie is de wet van de graankorrel En juist door zich weer meer befrokken en verantwoordelijk te weten voor hun omgeving zullen mensen ook eerder ontkomen aan de ervaring van leegheid en zinloosheid Dus door iets op te geven, worden niet alleen andere geholpen maar knjgen mensen ook wat terug Duidelijk IS wel dat dit niet zal floreren in verbanden waar de wet van de markt geldt Daarom moet die in de zorg ook maar met teveel invloed knjgen

Zouden de kerken hier met op een eigen wijze een bijdrage kunnen leveren aan de m het begin genoemde maatschappehjke verschuiving'' Ik zie dne mogehjke invulhngen die elkaar aanvullen

Allereerst het uitdragen van de 'wet van de graankorrel', in geestelijk maar ook in praktisch opzicht die twee horen samen te gaan Om op die manier mensen te motiveren en inspireren zich verantwoordehjk te stellen voor hun omgevmg En dan met zozeer als een moeizaam moeten, maar vanuit het besef dat geven ook voldoening meebrengt Al is het met altijd op dat moment en zal juist wanneer men het alleen doet om die voldoening te ervaren, deze uitblijven Ook dat behoort bij de wet van de graankonel

In de tweede plaats het daadwerkelijk meedoen met mvuUen van die verantwoordehjkheid Dus nagaan op welke wijze kerken (diaconie) dan wel kerkleden kunnen bijdragen aan de uitvoenng van de WMO Men kan daarover, eventueel als gezamenhjke kerken in een gemeente,in gesprek treden met de burgerhjke oveiheid Om op die maraer diaconale zorg te verlenen Zo kan de kerk naast het orgamseren van mantelzorg voor de eigen gemeenteleden ook in breder verband zaken orgaraseren of opzetten voor de kwetsbare groepen m de samenleving Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan vnjwilhgerszorg in de terrmnale fase, dat op veel plaatsen al geboden wordt Kerken zouden kunnen meehelpen eventueel met gebruik van kerkelijke gebouwen, om welzijnsactiviteiten met ouderen te ondersteunen Daarnaast kan de kerk ook een rol spelen in de toerusting en ondersteuning van mensen die vnjwiUigerswerk doen of mantelzorg verlenen, bijvoorbeeld door middel van cursussen, lezingen of (schnftehjke) informatie Dit zijn maar enkele voorbeelden Ten derde een opmerkzaam oog en hart voor

Ten derde een opmerkzaam oog en hart voor mensen die door de meuwe regelingen toch tussen de wal en het schip dreigen te vallen Die raet meer kunnen meedoen en dan ook met meer 'mogen' In de beoogde participaüemaatschappij kan participatie vooral een plicht worden m de zin dat wie die plicht met meer kan vervullen door ziekte of handicap, het recht op participatie in de samenlevmg verliest en daarmee op de voorzieningen waardoor men nog zou kunnen meedoen Dan kunnen de kerken proberen dat gat op te vuUen Maar ook kan het goed zijn de plaatsehjke overheid daarop aan te spreken En als de kerken ook zelf een bijdrage leveren dan bestaat voor een dergelijk appel ook meer ruimte en gehoor In dit alles moet het de kerken met gaan om versterking van eigen positie maar om vervullmg van de opdracht van haar Koning, tot zegen voor mensen

H. JOCHEMSEN

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen