Altijd en Overal

Reinke pleit overigens niet voor het wegdoen van de smartphone.

In de jaren negentig van de vorige eeuw publiceerde drs. A.G. Knevel enkele kritische boekjes over de invloed en het gebruik van de televisie in Christelijke gezinnen. Hij verdedigde daarin de stelling dat de diepe oorzaak van de golf van secularisatie die de kerk sinds de jaren zestig overspoelde, de televisie was. Op grond van een reeks afgenomen enquêtes kwam hij onder andere tot de conclusie dat meer dan driekwart van de ondervraagden uit orthodox- Christelijke kring die een tv in bezit hadden, op een onverantwoorde wijze televisiekeken. Zij bleken namelijk massaal naar alle slechte televisieprogramma’s die er maar te zien waren, te kijken, zelfs op zondag. De verleiding om naar zulke programma’s te kijken was kennelijk te groot. Desondanks gaf Knevel aan zijn tweede boekje de titel mee: Doe dat ding dan uit! in plaats van: Doe dat ding dan de deur uit! Hij koos voor het leren omgaan met de televisie, terwijl uit zijn boekjes duidelijk bleek dat dit in de praktijk niet werkte, met als gevolg dat de grote seculariserende invloed van de televisie haar vergiftigend en verwoestend werk in de desbetreffende gezinnen bleef doen.

Een - tot op zekere hoogte - vergelijkbare situatie doet zich nu voor met het boek van Reinke. Hij somt moeiteloos als ervaringsdeskundige een groot aantal indringende gevaren en seculariserende invloeden van de smartphone op. Toch kiest hij er zelf niet voor om de smartphone de deur uit te doen. Evenals Knevel met de televisie zet hij meer in op het leren omgaan met de smartphone, op een bewust selectief en summier gebruik van de smartphone. De heren W. Büdgen en S.M. de Bruijn prijzen hem feitelijk hierin. Het is echter de vraag of dit in veel gevallen - zeker als het gaat om pubers - wel een begaanbare weg is, of dit wel een weg is die in de praktijk zal werken. Het is in ieder geval een weg vol indringende verleidingen. Zal daarom de uitkomst daarvan in de praktijk niet hetzelfde zijn als die van het ‘leren omgaan met de televisie’?

Inleiding en introductie

Reinke laat aan zijn boek een inleiding en een introductie voorafgaan. In beide geeft hij nogal hoog op van de technologische vooruitgang die onder meer in de smartphone tot uitdrukking komt. Als hij stelt dat het Gods doel was om vanuit het paradijs een aardbol vol technologische vooruitgang te laten ontstaan die zou leiden tot een zeer verfijnde schepping met straten van de stad van goud, dan slaat hij wel heel ver door en de plank mis. ²

Velen hebben de smartphone altijd en overal ingeschakeld bij zich. In zijn inleiding citeert Reinke - als het gaat over de invloed en gevolgen van de smartphone - van de theoloog D. Wells de volgende woorden: “Het lijdt geen twijfel dat het leven nu veel meer afleidingen kent, want we krijgen pingetjes en piepjes en tekstberichten. In feite leven we met een parallelle, virtuele wereld, een wereld die al onze tijd kan opslokken. Wat gebeurt er met ons (…) wanneer we bijna verslaafd zijn aan voortdurende visuele prikkels? Wat doet dat met ons?”, vraagt Wells zich af. ³ In ieder geval is duidelijk, zo stelt Reinke, dat we veranderen door het gebruik van een smartphone. En dat iemand die een smartphone in bezit heeft, deze waarschijnlijk al verkeerd gebruikt heeft. Wat met en achter het schermpje gedaan wordt, waarnaar gezocht en wat bekeken wordt, vormt volgens de veronderstelling van Reinke een waarheidsgetrouwe afspiegeling of onthulling van iemands begeerten die in zijn of haar hart leven.

Digitale afleidingen zijn niet onschuldig

De doorsnee-smartphonegebruiker checkt zo’n 81.500 keer per jaar zijn smartphone. Dat is gemiddeld elke 4,3 minuten, waarbij hij ervan uitgegaan is dat we ’s nachts slapen. Ruim de helft van de achtduizend door Reinke daarop bevraagde Christenen met een smartphone begint de dag met het checken van sociale media en mails. En een gemiddelde gebruiker van sociale media spendeert dagelijks circa vijftig minuten in de Facebookproductielijn (Facebook, Messenger en/of Instagram). Uit een recent CBS-rapport over sociale media ⁴ blijkt dat 39 procent van de 18- tot 25-jarigen zelfs drie uur of meer per dag aan sociale media besteedt. Er zijn volgens Reinke maar weinig Facebookgebruikers die zichzelf een halt kunnen toeroepen. Mede omdat veel Facebookverslaafden niet inzien hoe ernstig de consequenties van deze verslaving zijn.

Digitale afleidingen zijn niet onschuldig. Hoe sterker men aan Facebook of de smartphone verslaafd raakt, hoe vatbaarder men is voor depressie en angst en hoe minder men in staat is om geconcentreerd te werken en ’s nachts goed te slapen, aldus diverse gedragswetenschappers en psychologen. 5

De vele digitale afleidingen verdringen maar al te vaak de gedachte aan het ene nodige en de eeuwigheid, verminderen voor een belangrijk deel het echte, persoonlijke contact met onze naasten (velen checken hun smartphone zelfs in gezelschap en terwijl ze in gesprek zijn met iemand) en verstoren het efficiënt en gestructureerd werken. De gemiddelde Amerikaanse student bijvoorbeeld verspilt twintig procent van de lestijd door op een digitaal apparaat dingen te doen die geen verband houden met de les.

Het voortdurend bezig zijn met smartphone en sociale media levert onmiskenbaar veel verkwisting van kostbare genadetijd op. Onze tijd op aarde valt, zo zegt Reinke de Psalmdichter na (Ps. 39:5-6), ruwweg samen met de breedte van onze hand. Zo kort is onze tijd op aarde maar. Hoe nodig is het dan die wel te gebruiken. De tijd gaat snel, besteedt hem wel! Maar de smartphone en sociale media geven juist ruim baan aan de meest nutteloze en niet zelden ook zondige afleidingen. Afleidingen die onze ziel niet verzadigen kunnen. Reinke wijst erop waar de ware verzadiging alleen te vinden is: “De schoonheid van Christus brengt onze ziel tot rust. Hij doet onze diepste verlangens wortelen in een eeuwige hoop die zich veel verder uitstrekt dan alles wat onze smartphone ooit zal kunnen geven.” ⁶

Een zucht naar eer en goedkeuring

“De verdrietige waarheid is”, schrijft Reinke, “dat velen aan hun telefoon verslaafd zijn omdat ze hunkeren naar onmiddellijke goedkeuring en bevestiging. (…) We willen geliefd en geaccepteerd worden… We posten een foto en wachten op de eerste opmerkingen. We vernieuwen de pagina. We zien de sta-tistieken klimmen - of stokken. Hoe reageren onze vrienden, familieleden en onbekenden? Kreeg onze nieuwste post wel meteen waardering van anderen?” 7 Maar Christus waarschuwt geen eer en goedkeuring van mensen te zoeken. We kunnen niet twee heren dienen. Men etaleert zijn ‘goede’ daden online om door anderen geprezen te worden, maar Christus zegt: Hebt acht dat gij uw aalmoes niet doet voor de mensen, om van hen gezien te worden; anders zo hebt gij geen loon bij uw Vader, Die in de hemelen is (Matth. 6:1).

“Smartphones prikkelen de primitieve menselijke hang naar waardering (zelfreplicatie om gezien, gekend en geliefd te worden) door constant contact met andere zoekers naar waardering. Dit is een van de redenen waarom we het zo moeilijk vinden onze telefoon weg te leggen”, aldus Reinke. ⁸ “We zijn bang voor elkaar én snakken naar elkaars bewondering. Daarom cultiveren we via onze platforms op de sociale media een onmatig verlangen naar medemenselijke waardering”, maar Christus houdt ons voor: Die vader of moeder (…), zoon of dochter of wie dan ook, liefheeft boven Mij, is Mijns niet waardig (Matth. 10:37).

Wanneer bij alles wat op Facebook, Twitter en Snapchat geplaatst wordt, vooraf eerlijk de vraag gesteld zou worden wie hierdoor uiteindelijk verheerlijkt zal worden: God of ik, dan zou er veel als eigenverheerlijking afvallen. Reinke: “De sociale media zijn de nieuwe pr-firma van het merk ‘Ik’.” ⁹ En: “Vaak stellen wij onze smartphone niet ten dienste van onze roeping Gods beeld te weerspiegelen. In plaats daarvan buigen we voor onze telefoon als voor een wereld vol digitale mogelijkheden. De vraag naar ons diepste levensdoel stellen we niet meer.” 10

Minder boeken gelezen

In een onderzoek dat Reinke hield onder achtduizend Christenen met een smartphone, gaven drieduizend (38 procent) aan dat zij als gevolg van hun smartphone- en sociale mediagebruik minder boeken waren gaan lezen. Reinke: “Elk op hun eigen manier vechten alle sociale media om een steeds groter aandeel van onze aandacht, ten koste van de langdurige concentratie die nodig is voor het lezen van een boek.” ¹¹

Naarmate de smartphone ons leven verder binnendringt, wordt het dan ook voor velen van ons moeilijker om rustig en geconcentreerd een boek te lezen en daarvoor de tijd te nemen. Ook speelt mee dat digitale teksten vaak vluchtig en screenend gelezen worden. Als men zich echter bepaalde kennis eigen wil maken, zal men het moeten overpeinzen, zal men er rustig over na moeten denken. Maar juist dat hebben we afgeleerd door het steeds maar ‘digitaal’ screenen van teksten. Reinke: “We kunnen nauwelijks een duik nemen in het serieuze werk van boeken lezen of we voelen het verlangen opborrelen om over de digitale, meer oppervlakkige wateren te scheren.” ¹² “Tegelijkertijd willen alle digitale verleidingen en verzoekingen ons ertoe overhalen geen moeilijke arbeid te verrichten die langere tijd aandacht en concentratie vraagt”, zoals het lezen van de Bijbel en van boeken daarop gegrond, “maar ons gedachteloos te vermaken met de altijd beschikbare willekeurige onlinecontent.” ¹³

Minder diepgaande relaties en gesprekken

Reinke: “Onze digitale interacties met elkaar, die vaak kort en oppervlakkig zijn, zullen hun doorwerking hebben op onze andere relaties. Wanneer onze relaties online oppervlakkig zijn, worden onze relaties offline ook oppervlakkig.” En prof. D. Groothuis waarschuwt dat de manier waarop we online met elkaar omspringen, de norm wordt voor de wijze waarop we elkaar offline behandelen. “Op Facebook en Twitter zijn gesprekken vaak kort, summier en snel. En dat is niet de manier om een goed gesprek te voeren. Verder vereist een goed gesprek dat je luistert en je reacties goed timet. Met communicatie via internet is dat vrijwel onmogelijk, omdat je dan niet lijfelijk bij elkaar bent.” Er is feitelijk digitaal geen echte of diepgaande interactie. Dit beïnvloedt onze offline-communicatie. Die wordt oppervlakkiger en we hebben minder geduld met elkaar. ¹⁴

Smartphones bevorderen het pornokijken

Pornografie is de grootste bedrijfstak op het internet. Het web is een medium bij uitstek voor deze zonde. Reinke: “Smartphones zorgen ervoor dat gratis pornografie nog gemakkelijker vindbaar is dan de weersverwachting.” In het onderzoek van Reinke erkende bijna vijftig procent van de belijdende Christelijke mannen tussen de achttien en negentwintig jaar geregeld porno te kijken. Dit is “een geestelijke epidemie van ongeëvenaarde grootte geworden in de geschiedenis van de kerk”, zo schrijft hij. ¹⁵

Het is tegelijk ook een groot maatschappelijk probleem. “In een generatie met onverzadigbare pornohonger geven miljoenen jonge mannen zich gewillig aan deze gebondenheid over.” Dit heeft een tweeledig gevolg. Enerzijds dat alle remmen los zijn en vrouwen daardoor minder veilig zijn. Anderzijds zo verliezen die mannen (voor een belangrijk deel) “het vermogen tot intimiteit” met hun vrouw als ze trouwen. “Toekomstige huwelijken betalen de prijs van gratis porno. En die prijs is immens hoog”, aldus Reinke.

Onze nieuwsgierigheid naar wat niet mag, zorgt er volgens Reinke voor dat “we via onze telefoons allerlei goddeloosheid zoeken, zien en lezen”. Ja, “smartphones stellen hun gebruikers in staat zich naar believen te bedienen van verse verboden vruchten op elk moment van elke dag. Zo maken ze zichzelf in het geheim kapot.” ¹⁶ Ze zondigen telkens weer.

Christus zei: zo wie een vrouw aanziet om dezelve te begeren, die heeft alrede overspel in zijn hart met haar gedaan. Indien dan uw rechteroog u ergert, trek het uit en werp het van u; want het is u nut dat één uwer leden verga en niet uw gehele lichaam in de hel geworpen worde. En indien uw rechterhand u ergert, houw ze af en werp ze van u; want het is u nut dat één uwer leden verga en niet uw gehele lichaam in de hel geworpen worde (Matth. 5:28b-30). Als jouw scrollende hand je tot zonde van pornografie verleidt, hak hem dan af en gooi hem weg, dat wil zeggen: zorg er dan voor dat je geen pornografie meer kunt opzoeken, bijvoorbeeld door je smartphone in te wisselen voor een mobieltje zonder internet. De Schotse gereformeerde theoloog S. Ferguson waarschuwde in dit verband terecht: “Het is beter de hemel binnen te gaan met de beslissing het internet nooit meer te gebruiken, dan al klikkend op alles wat je hart begeert naar de hel te gaan.” 17 We moeten uiteraard deze waarschuwing wel in een rechte zin opvatten. Want indien er bij ons niet meer is dan alleen het wegdoen van een smartphone, en we blijven verstoken van het ware geloof en de vreze Gods, dan missen we nog alles!

Ten besluite

Hoewel Reinke zelf niet tot de beslissing is gekomen om de smartphone weg te doen, zegt hij wel dat hij na het schrijven van zijn boek scherper dan ooit tevoren ziet “hoe volstrekt onnodig deze telefoon voor de meeste dingen in mijn leven is.” ¹⁸ In dat licht heeft hij zichzelf een aantal grenzen gesteld en adviseert hij anderen dat ook te doen. Reinke: “Als je hem”, namelijk de smartphone, “absoluut noodzakelijk vindt voor jouw leven en jouw roeping, stel dan duidelijke grenzen” ¹⁹ . Zo raadt hij onder meer aan om: alle niet-noodzakelijke meldingen uit te zetten, alle niet-noodzakelijke apps te verwijderen, je smartphone niet mee te nemen naar de etenstafel en naar je slaapkamer, deze weg te leggen als je met familie of vrienden bijeen bent, en je sociale media en e-mails alleen nog op vaste tijden te checken. Wat in dit kader ook zeker van belang is, maar wat hij hierbij niet concreet noemt, is dat er voor smartphones ook filters zijn. En programma’s die ervoor zorgen dat je van elkaar kunt zien welke sites je bezoekt en hoeveel tijd je ergens aan besteedt.

Maar… hoe goed en verstandig al deze maatregelen op zichzelf ook zijn, toch is het nog de vraag of deze toereikend zullen zijn om de indringende en verwoestende seculariserende invloed van de smartphone op ons te neutraliseren. Zeker voor hen die nog in de puberleeftijd zijn. ²⁰ In ieder geval zou eenieder voor wie een smartphone beroepshalve niet noodzakelijk is, er verstandiger aan doen om deze (vooralsnog) de deur uit te doen. Dat is altijd nog het beste filter!

Noten:

1) T. Reinke, Altijd en overal. Hoe je smartphone je leven verandert, Apeldoorn 2017, 253 pp. (hierna: Reinke)

2) Reinke, p. 35

3) Reinke, p. 22-23

4) J. van Beuningen en R. Kloosterman, Opvattingen over sociale media. Statistische trends, CBS, mei 2018, p. 7

5) Reinke, p. 51

6) Reinke, p. 60

7) Reinke, p. 88-89

8) Reinke, p. 91

9) Reinke, p. 130

10) Reinke, p. 138

11) Reinke, p. 96

12) Reinke, p. 100

13) Reinke, p. 103

14) Reinke, p. 138-139

15) Reinke, p. 158-159

16) Reinke, p. 160

17) Reinke, p. 162

18) Reinke, p. 235

19) Reinke, p. 236-237

20) Lees ook de door ds. M. van Reenen geschreven heldere brochure Wel slim, niet wijs. Een aansporing om jongeren te behoeden voor de smartphone, Wijk en Aalburg 2018, 56 pp. Deze is verkrijgbaar via de Landelijke Stichting en via de boekhandel.

Fotoverantwoording:

a) Depositphotos

b) Depositphotos

c) Depositphotos

d) Beeld Twitter

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen