Het schip van staat

Wat zich op 30 april in Amsterdam heeft afgespeeld aan rellen en straatterreur, heeft begin juni een verhevigde voortzetting gehad in het Zwitserse Zurich. Drie avonden en nachten hebben jonge mensen daar met de politie gevochten, winkels geplunderd, vernielingen aangericht, zonder dat duidelijk was wat zij beoogden. Van een ideologische invloed was geen sprake, hoogstens van een hang naar anarchie, naar een alternatieve maatschappij, naar rock-muziek die uitmondt in revolutie. Psychologen en sociologen zullen er lang mee bezig zijn, eer zij een juiste diagnose en effectieve therapie hebben kunnen vaststellen ten aanzien van deze onrustbarende verschijnselen. Het wil ntlij voorkomen, dat daarbij de funeste invloed van de popmuziek, van de toenemende agressie bij wedstrijden van het betaalde voetbal, en van pep-dranken, niet buiten beschouwing kunnen blijven.

Het probleem van deze revolutionaire jeugd heeft echter nog wezenlijker aspecten. Ook het gezin en de staat hebben ermee te maken. Mij schijnt het toe, dat de wijze waarop momenteel over het gezin, het huwelijk en alternatieve samenlevingsvormen gesproken wordt, veel te weinig aandacht geeft aan de fundamentele betekenis van huwelijk en gezin voor het kind. Hat lijkt wel, of men zó bezeten is door het verlangen naar optimale zelfontplooiing, dat het kind er de dupe van wordt. Alsof niet zelfverloochening, offerbereidheid en nederigheid de grondvoorwaarden zijn voor het goed functioneren van het gezin, en alsof niet alleen zó het kind opgroeit tot een volwassene, die beseft dat er geen vrijheid is zonder verantwoordelijkheid, geen rechten zijn zonder plichten, geen geluk is zonder zelfinperking.

Dat niet alleen het gezin, maar ook de staat betrokken is bij het actuele jeugdprobleem, zal waarschijnlijk voor velen niet aanstonds duidelijk zijn. Het is daarover, dat ik hier enkele gedachten naar voren wil brengen.

In 1953 verscheen van de hand van Friedrich Heer het magistrale boek: Europdische Geistesgeschichte. Het was een typisch na-oorlogse studie, omdat zij (zoals in de inleiding staat) de geschiedenis van West-Europa tussen Constantijn en Hitler wil overzien. Het Europese verleden wordt dus benaderd vanuit de beleving van de nationaal-socialistische catastrofe (ramp).

Karakteristiek voor dit boek is nu, dat de auteur als historicus een antwoord zoekt in het verleden op de beklemmende vraag: hoe heeft dit kunnen gebeuren? Men zou bij deze studie dus kunnen spreken van een analyse (ontleding) van de ziel van Europa. Vandaar dat Heer de Europese geschiedenis niet ziet als louter politieke en culturele geschiedenis, maar ook de diepere lagen van de Europese ziel erbij betrekt. Er is niet alleen het officiële leven van kunst, wetenschap en religie, maar ook een ondergronds leven buiten de officiële kanalen om. Volgens de auteur is Europa in die ondergrondse lagen diep met Afrika en Azië verbonden. Van oudsher zijn Spanje en Rusland de gebieden waarlangs barbarij (wreedheid) en anarchie Europa binnenstroomt. Als gevolg van die infiltratie ontstaat er een verzet tegen de officiële bovenstroom, dat kan uitgroeien tot een opstand van de zonen tegen de vaders, tegen de gevestigde orde, tegen de machthebbers. Voorbeelden daarvan zijn de Albigenzen, de Doperse radikalen, de Sturvi und Drang in Duitsland, en Rousseau in Frankrijk. Een doorbraak van deze onderstroom in de officiële cultuur betekent zonder meer een catastrofe. De Hitler-tijd is er volgens Heer het bewijs van. Het geldt echter van elke Europese revolutie!

De gedachtengang van Heer lijkt mij uitermate verhelderend; en dat niet alleen voor het verstaan van het nationaal-socialisme en het Europese verleden, maar ook voor de diagnose van onze tijd en van het actuele jeugdprobleem. Wij staan immers andermaal voor het gevaar van een dijkdoorbraak van barbarij en anarchie vanuit de diepere lagen van de Europese ziel! Wij dienen ons ervan bewust te zijn, dat wat wij de Europese cultuur noemen, niet anders is dan een rank schip, dat vaart op een diepe, donkere stroom van onbedwongen, mateloze en verwoestende oerkrachten, die de humaniteit (menselijkheid) bedreigen. Aldus F. Heer in zijn boek: Europdische Geistesgeschichte.

En daarmee zijn wij aangeland bij de vraag naar de samenhang van het huidige jeugdprobleem en de staat. Want wie denkt bij Heer's vvoorden over „het ranke schip" van de Europese cultuur niet aanstonds aan de oeroude zegswijze: het schip van staat? De dichter Huygens gebruikte haar in zijn vers Sc/ieepspraet bij het overlijden van prins Maurits. Toch stamt het woord al uit het oude Griekenland. Solon, Aischylos, Sophocles en Plutarchos kennen en benutten het beeld. Ook in de Bijbel komt het voor: Jesaja 33 vers 23. Het is dus een typisch Europese zegswijze, alléén toepasbaar op Europese staten, en niet op Oosterse despotieën (alleenheerschappijen). Er ligt in uitgedrukt, dat de staat een politieke gemeenschap is van vrije mensen, die een rank en wendbaar, maar ook een kwetsbaar en wankel evenwicht vormen op de golven van de geschiedenis. Alles hangt af van een goed samenspel in gezamenlijke verantwoordelijkheid en onderlinge verbondenheid. Alleen zó kan het schip goed manoeuvreren en veilig varen in tijd van gevaar!

Uiteraard zal men bij gevaren allereerst denken aan vijanden van buitenaf. Toch is er een ander gevaar, dat veel nabijer en dreigender is, namelijk van een lek in het schip, waardoor de wateren van onbedwongen hartstochten in het ruim stromen, het evenwicht verstoren en het schip doen kapseizen. Het moedwillig doorbreken van taboe's kan zulke lekken veroorzaken! De staat wordt méér bedreigd van binnenuit dan van buitenaf.

Het hoort tot staatsmanswijsheid, dat men zich dit gevaar terdege bewust is. Men moet weten, dat de Europese ziel in haar ongekerstende diepten barbaars en anarchistisch is. Hoe minder geloof, rede en geweten het schip van staat besturen, hoe meer kans, dat uit de ondergrond driften losbreken, die het evenwicht verstoren en een chaos teweegbrengen. Een inzichtig staatsman en politicus moet voortdurend beseffen, dat de officiële cultuur met haar grote, geestelijke waarden in wezen maar een dunne vacht is, waaronder kwade wolven huizen. Cultuur is er slechts dankzij de staat. En de staat is bedwongen hartstocht!

Tegen deze achtergrond kan men de slaat niet hoog genoeg waarderen. Wanneer men weet heeft van wat de dieptepsychologie ons geleerd heeft over de duistere, irrationele driften in de mens (waarover trouwens Christus al sprak blijkens Mattheüs 15 vers 19); wanneer men enige kennis heeft van het wereldgebeuren en de afgrondelij ke geschiedenismachten (waarover trouwens ook de Bijbel overvloedige informatie versohaft), — dan kan men alleen maar in opperste verbazing geraken, dat zulk een politieke gemeenschap in deze wereld en onder zulke mensen mogelijk is. Dan beseft men, dat een staat niet bedacht en geconstrueerd wordt, maar dat hij in de geschiedenis opeens als een godswonder ontstaat. Of het nu de Atheense staat, 166 de Romeinse staat, de Constantijinse staat, de Franse, Engelse of Nederlandse staat is, — er ligt eenzelfde soort wonder aan ten grondslag als aan de Israëlitische staat onder David en Salomo.

Het geëigende beeld voor de staat is dus niet: burcht of vesting, zelfs niet rijk of heerschappij, maar schip, dat wil zeggen: een rank, wendbaar, bewegelijk maar ook wankel evenwicht op de onstuimige golven van het wereldgebeuren. Inhaerent (eigen) aan dat beeld is, dat de voorwaarden waaronder de staat voorspoedig zal reilen ei. zeilen, en tegenwind kan trotseren, zijn: gemeenschappelijk verantwoordelijkheidsbesei voor de goede vaart van het schip en harmonische samenwerking voor het geheel. Funest vooi het schip van staat is optimale zelfontplooiing emancipatiedrift, groepsbelang, ongebreidelde, hartstocht. Elke vorm van individualisme ei anarchie richt vroeger of later de staat te gron de. Zij zijn revolutionair.

Wanneer wij nu nog eens denken aan de re volte (oproer) van jeugdgroepen in Amsterdam en Zurich; wanneer wij daarbij ook in onze aandacht betrekken de heilloze opsplitsing van ons volk in opgehitste tegengestelde belangengroepen als jeugd èn ouderen, werknemers èn werk gevers, links èn rechts, progressief èn conservatief, die elkaar met verbaal geweld (geweld van woorden) als op leven en dood bestrijden, — i' daarvan dan in wezen niet dit de oorzaak dat wij het wonder van het schip van staat niel meer (beseffen, bij de gratie waarvan wij niet in een tyrannie, dictatuur of anarchie leven die elk menswaardig bestaan onmogelijk maakt maar in een politieke gemeenschap die een wankel en kwetsbaar evenwicht is van gevarieerde belangen!? Wat dat betreft zijn de reilen ir Amsterdam en Zurich een teken aan de wand voor ons allen.

Dankbaarheid voor en verwondering over de staat betekenen dus geenszins de ontkennint of onderdrukking van enige groepering of enij, individu. Wel echter houdt het in, dat tegemoetkoming aan of inwilliging van individuele oJ groepsbelangen nimmer en nimmer het schip var staat zijn wendbaarheid en evenwicht mogen doen verliezen. Want het belang van de staa' gaat boven alles. Zijn welzijn is voorwaarde voor aller welzijn. En een politicus, die dat vergeet of negeert, is als politicus een non-valeui (iemand van onwaarde)! Het is juist de eerste en belangrijkste taak van de politicus, om alle.'; wat onder zijn aandacht komt, te toetsen aan het belang van de staat. Met name voor de jeugd zou het uitermate opvoedend en verhelderend zijn, als zij in de politicus vóór alles de staatsman ging zien, die bezorgd is over veel, maar het meest over het welzijn van de staat!

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen