De Belijdenis van Westminster: een inleiding (3)

De belijdenis

De Belijdenis van Westminster is opgebouwd volgens de methode van de loci. Deze structuur is door Philippus Melanchthon (1497-1560) gebruikt in zijn befaamde boek over de leer van de kerk. Hierin formuleert hij een aantal thema’s waarin hij de belangrijkste dogmatische en ethische onderwerpen (loci) uit de Bijbel samenvat: de leer van de openbaring, de leer van de Schrift, de leer van God enzovoorts. Deze methode is beeldbepalend geworden voor de klassiek-gereformeerde dogmatische handboeken sinds het begin van de zeventiende eeuw. Ook verschillende gereformeerde belijdenisgeschriften volgen deze opzet, waaronder bijvoorbeeld de Nederlandse Geloofsbelijdenis. De Westminster Confessie is wel het eindpunt van de geschiedenis van de gereformeerde belijdenisvorming genoemd. Waarin bestaat nu het eigene van deze ‘meest volgroeide’ gereformeerde confessie? We noemen drie heel belangrijke punten, zonder de pretentie te hebben daarmee volledig te zijn.

De Heilige Schrift

Wanneer we het hoofdstuk van de Belijdenis van Westminster over de Heilige Schrift met de Nederlandse Geloofsbelijdenis vergelijken, valt op dat er veel overeenstemming is. Niettemin is er ook sprake van accentverschillen. We vatten die samen. De Westminster Confessie is uitvoeriger en op een aantal punten meer gedetailleerd. Net als de Nederlandse Geloofsbelijdenis fundeert de belijdenis van Westminster het gezag van de Schriften in het feit dat de Heilige Geest in onze harten getuigt dat ze van God zijn én dat het Woord het bewijs in zichzelf draagt dat het van God geïnspireerd is. De Westminster Confessie zegt echter ook dat het getuigenis van de kerk ons kan bewegen en aansporen om de Heilige Schrift hoog te achten en te eerbiedigen, zij het in beperkte mate, omdat alleen het getuigenis van de Geest doorslaggevend is. Dit accent vinden we zo in de Nederlandse Geloofsbelijdenis niet. Datzelfde geldt van wat de Westminster Confessie in paragraaf 6 van hoofdstuk 1 aan de orde stelt. Hier wordt onder meer beleden dat de hele raad van God met betrekking tot alle dingen die noodzakelijk zijn voor Zijn eer, voor de zaligheid van de mens, voor geloof en leven uitdrukkelijk is opgeschreven in de Schriften, of daaruit door zorgvuldige en noodzakelijke gevolgtrekking kan worden afgeleid. Dit laatste heeft vooral te maken met het feit dat de Westminster theologen van mening zijn dat niet alle regels voor – bijvoorbeeld – de orde van de eredienst of de regering van de kerk duidelijk in de Schrift terug te vinden zijn. In dat geval mogen deze regels binnen het kader van de duidelijke Schriftgegevens via ‘het licht der natuur’ en logische gevolgtrekking uit de Bijbel worden afgeleid. De vraag is wel gesteld of op deze wijze niet teveel waarde wordt toegekend aan ‘het licht der natuur’ en ons logisch denken. Een derde verschilpunt met de Nederlandse Geloofsbelijdenis is dat in de Westminster Confessie de authenticiteit van de Schriften ook daarin gefundeerd wordt dat zij door Gods bijzondere zorg en voorzienigheid door alle eeuwen heen zuiver bewaard zijn. Dat is een gedachte die aan het begin van de zeventiende eeuw onder de puriteinen wijdverbreid is, maar die we in de belijdenis van Guido de Brès niet tegenkomen. Op deze wijze willen de puriteinen echter de volstrekte historische betrouwbaarheid van de Schrift krachtig onderstrepen.

Geloof en zekerheid

Wanneer het gaat over de leer van het heil maakt de Belijdenis van Westminster onderscheid tussen het zaligmakend geloof en de volle verzekerdheid van het geloof (full assurance). De volle zekerheid behoort volgens deze belijdenis niet tot het wezen van het geloof. Deze gedachte is onder de puriteinen in de zeventiende eeuw wijdverbreid. De achtergrond hiervan is dat veel praktische schrijvers uit hun kring leiding zoeken te geven aan gelovigen die de volle zekerheid missen en daarnaar zoeken. Dit hele gedachtecomplex oefent ook invloed uit op de Nadere Reformatie hier in Nederland. Sommigen zien in deze opvatting een ernstige afwijking van de geloofsopvatting van de Reformatie. Calvijn en de Heidelbergse Catechismus verbinden de zekerheid immers onlosmakelijk met het geloof? We lezen namelijk in het laatstgenoemde belijdenisgeschrift dat het geloof in zijn kern bestaat in een stellig weten en een vast vertrouwen ‘dat niet alleen anderen, maar ook mij vergeving der zonden, eeuwige gerechtigheid en zaligheid van God geschonken is’. In dit verband moeten we erop wijzen dat ook onze Nederlandse belijdenisgeschriften er oog voor hebben dat er onder gelovigen onderscheid bestaat in de mate waarin zij zekerheid van het heil bezitten. Niet elke gelovige bezit de volle zekerheid. Vervolgens dienen we in rekening te brengen dat ook de Westminster Confessie geloof en zekerheid nauw op elkaar betrekt. Zij stelt namelijk dat het geloof in zijn kern is ‘het aannemen en ontvangen van Christus en het rusten op Hem alleen voor rechtvaardiging, heiliging en het eeuwige leven, op grond van het genadeverbond’. Die zekerheid is echter krachtig of minder krachtig naar de mate van het geloof.

De ‘christelijke sabbat’

In de uitvoerige behandeling van de wet in de Belijdenis van Westminster is vooral van betekenis de brede aandacht die hier geschonken wordt aan het vierde gebod. Calvijn spreekt in de Catechismus van Genève zeer sober over de concrete invulling van de zondagsviering. De Heidelbergse Catechismus beweegt zich in de lijn van Calvijn als zij zegt dat het er bij de zondag allereerst om gaat dat wij op de rustdag ‘tot de gemeente Gods naarstiglijk komen om Gods Woord te horen, de sacramenten te gebruiken, God de Heere openlijk aan te roepen en de armen christelijke handreiking te doen’. De andere kant is ‘dat wij al de dagen van ons leven van onze boze werken rusten, de Heere door Zijn Geest in ons laten werken, opdat zo de eeuwige sabbat in ons leven aanvange’. De Belijdenis van Westminster is op dit punt veel gedetailleerder en legt ook andere accenten. Karakteristiek is de volgende uitspraak: ‘Aangezien het bij de wet van de natuur hoort dat in het algemeen een verplicht gedeelte van de tijd apart gezet moet worden voor het dienen en aanbidden van God, zo heeft Hij van de zeven dagen van de week in het bijzonder één dag aangewezen als de sabbat. Dit heeft God in Zijn Woord bekendgemaakt door een absoluut, zedelijk en eeuwigdurend gebod, waaraan alle mensen van alle tijden gebonden zijn om deze dag voor de Heere te heiligen. Vanaf het begin van de wereld tot de opstanding van Christus was deze dag de laatste dag van de week en vanaf de opstanding van Christus is deze dag veranderd in de eerste dag van de week. Deze wordt in de Schrift de dag des Heeren genoemd en moet tot aan het einde van de wereld gehandhaafd worden als de christelijke sabbatdag.’ Deze nadruk op het eeuwigdurend karakter van de onderhouding van de zondag heeft tot gevolg dat de Westminster Confessie gedetailleerde aanwijzingen geeft voor de viering van deze dag. Hierbij ligt de nadruk op een goede voorbereiding op de zondag, het afzien van alle werk en van wereldse ontspanning op deze dag en het bezig zijn met het beoefenen van de aanbidding van God. Opvallend is ook dat de gedachte van het alle dagen rusten van onze boze werken, in deze belijdenis ontbreekt. Het zou vruchtbaar zijn om de visie van Calvijn en die van de puriteinen met elkaar in gesprek te brengen en ze vervolgens te toetsen aan de Schrift.

Prof. A. Baars

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen