Bakker en Kersten

in de vermaning van Franeker Aan de Zilverstraat in Franeker werden preken van ds. G.H. Kersten en christelijke gereformeerde predikanten gelezen. In een baptistengemeente. De hervormde voorganger L. van der Sluys begroef er ‘mensen die goed wisten waar ze naartoe reisden. Daar konden ze getuigenis van afleggen.’ De gemeente verdween; de kerkzaal wordt opgeknapt. Als herinnering aan voorbije tijden. Martha Terpstra-de Hoo kwam door haar huwelijk in Franeker terecht. Ze was op 8 augustus 1890 in Drachten geboren als dochter van Hendrik de Hoo en Hielkje de Hoo-Hamstra.Het gezin had een bewogen tijd meegemaakt. Binnen twee weken waren vier kinderen aan roodvonk overleden. Op 12 maart 1885 stierf Haaye en op 17 maart zelfs twee kinderen op één dag: Jacobus en Iete. In die week werd een zoon geboren die ook Haaye werd genoemd, maar dit kind overleed op 24 maart eveneens. Zelf was moeder De Hoo zo ernstig ziek dat men vreesde dat zij het ook niet zou overleven, schreef een vriend van het gezin later. ‘Toen kwam er een lieve vriend bij haar. Hij vroeg: “Hielkje, wat zeg je nu van de Heere?” Zij moest getuigen nog steeds niets kwaads van de Heere te kunnen zeggen. Zij vroeg hem: “Gij hebt bidden geleerd, hè?” “Ja, Hielkje,” zei hij, “heb je daar behoefte aan?” Deze vriend ging voor in gebed en hij geloofde toen vast dat de Heere haar weer zou oprichten. Dat is ook gebeurd. Maar zij heeft haar rouwkleding nooit meer afgelegd.”In 1880 was ook al een kind na enkele dagen overleden. En in 1888 kwam een zoon levenloos ter wereld. Er werden echter nog drie kinderen in het gezin geboren, en de ouders mochten hen behouden: weer een Haaye, weer een Jacobus, en ook Martha.Eeuwig winstMoeder De Hoo had een nabij leven. ‘Ook na de rechtvaardigmaking heeft zij veel geweend. Op een morgen riep zij: “Martha, de Heere is overgekomen en Hij heeft het verbond vernieuwd.” Ze mocht weiden in de liefde die uitgaat van die drieenige God.Ze zei: “Nu komt er nog volk aan wie ik het vertellen mag.” Het duurde niet lang of daar kwam een lieve vriend, een schipper. Met hem kon zij van hart tot hart spreken over die dierbare zaken. Die vriend vertrok. Toen Martha ’s middags met de afwas bezig was, keek ze eens even door het raam in de kamer. Maar ze zag haar moeder niet op haar stoel zitten. Toen ze naar binnen ging, vond ze haar moeder geknield liggen voor haar stoel. Ze leefde niet meer!Hoe groot het verlies voor Martha was, is met geen pen te beschrijven. Maar voor haar moeder was het eeuwig winst.”MoederloosMartha was 17 jaar toen haar moeder op 22 juni 1908 overleed. Menige keer had vrouw De Hoo gezegd: “Martha, als ik sterf, zorg dan voor vader en broertje.” Gedrieën gingen ze op een scheepje wonen. “Zij was een knap meisje en eigenlijk vond zij dit leven hier wat te benauwd. Maar ’t ergste bleef voor haar dat zij haar lieve, Godvrezende moeder moest missen.” Eens ging Martha bij een boer melk halen. Ze was opstandig over het verlies van haar moeder. ‘Toen was het alsof de Heere haar vroeg of Hij met het Zijne niet mocht doen wat Híj wilde. Ze deed toen haar handen voor haar ogen en riep uit: ‘O, maar ik ben het niet meer waardig dat Uw zon mij beschijnt.”Toen ze naar het kerkhof ging om te wenen, was het alsof men tot haar zei dat ze haar troost niet bij de doden moest zoeken. Zij ging er toen niet meer heen.”LevensvernieuwingDe vriend die aantekeningen over Martha’s leven maakte, noteerde: “We hadden verwacht dat onze geliefde vriendin haar weg opgeschreven had, maar dat is helaas niet gebeurd. Maar omdat zij zo vaak uit de wegen des Heeren heeft gesproken, hoop ik – met de hulp des Heeren – er wat van op te tekenen. Het heeft de Heere behaagd haar op 7 september 1909 tot Zijn wonderbaar licht te brengen. Op de 7 e november van datzelfde jaar werd zij met Hem begraven in de Doop en mocht weder opstaan tot een nieuw leven.” Ze was toen negentien jaar.‘Toen Martha eens in een winkel kwam om boodschappen te doen, vroeg men haar: “Wij doen allemaal wat voor de Heere Jezus, wat doe jij?” Beschroomd keerde zij terug naar haar scheepje. Ze boog haar knieën en zei: “Heere Jezus, ze doen allen wat voor U, maar ik doe niets anders dan de schuld dagelijks groter maken.” Ze weende het uit. Toen sprak tot haar een stem: “Ik ben niet gekomen om gediend te worden, maar om te dienen, en Mijn ziel te geven tot een rantsoen.” Daar kreeg haar leven een wending.’Wonderlijke uitkomstMartha de Hoo had een werkzaam leven aan de genadetroon. Dat het gezin maar een schrale broodwinning had, deed haar ook tot God zuchten. ‘Eens overdacht zij hoe alles verbeurd was, maar smeekte ze de Heere om uitkomst. Er werd geklopt: “Meisje, is je vader daar ook? Ik heb een mooi reisje voor hem.” Dat werd haar een wonder. “Eer zij roepen, zal Ik antwoorden.” In het turfland werd turf geladen. Ze mochten die eerst verkopen en behoefden daarna pas te betalen.’ Zo gaf de Heere vaker op wonderlijke wijze uitkomst. ‘Vaak heeft zij geprobeerd zich te verbeteren. Tot alles zo vastliep. Ze werd erop gewezen dat de Heere Jezus juist voor zulke mensen is gekomen. Ze heeft veel in de liefde mogen delen. Uren kon ze zich in haar voorondertje daarin vermaken.’Eens stond haar vader aan het roer. Toen het begon te onweren, zei hij: ‘Martha, kom aan boord.’ ‘Maar zij had betraande ogen vanwege de grote blijdschap en wilde zo in dit onweer wel heengaan. Toen ze een poosje la-ter bij Drachten kwamen, zagen ze daar een laan die versierd was. Vele vlaggen hingen uit. Toen ze naar de reden vroeg, werd haar gezegd dat er feest was omdat er een boerendochter ging trouwen. Zij werd er toen in ingeleid wat het eenmaal zijn zou in de hemel en ze zong: ‘Verhoogt, o poorten, nu de boog. Rijst, eeuwige deuren, rijst omhoog!’”Contact met ds. VisserDs. Visser, een doopsgezind predikant, bezocht Martha. ‘Hij was bij aanvang een levende man. Zij klaagde hem haar nood. Job kon zeggen: “Ik weet, mijn Verlosser leeft.” En Paulus: “Want wij weten, dat, zo ons aardse huis dezes tabernakels gebroken wordt, wij een gebouw van God hebben, een huis niet met handen gemaakt, maar eeuwig in de hemelen.” Maar, zei ze, dat weet ik niet. Zolang het geloof aanwezig was, wist ze het, maar het gestaltelijke leven ging op en neer.De dominee zag groot op haar en wilde haar troosten.Op een morgen kwam haar vader om koffie te drinken. Hij vernam dat de Heere haar verschenen was en zij voor de vierschaar gedaagd was. Zij was vrijgesproken, afgewassen door dat dierbare bloed. Nu geen Rechter meer, alles vrede, verzoend, alles betaald door die dierbare Middelaar.Toen zij een godzalig oudje bezocht, ontmoette ze daar ds. Visser. Het eerste wat ze zei, was: “Komt, luistert toe, gij Godgezinden.” Ze zongen dit ook. Daarna Psalm 66:9: “Maar nu, nu heeft, met gunstig’ oren, mijn God op mijnen wens gelet...” Later: “God zij altoos op ’t hoogst geprezen...” Ds. Visser begon te schreien:Ds. Visser begon te schreien: “Meisje, jij bent verder dan ik.” Zij kon dit later zo levendig vertellen.’Eens liep Martha langs een begraafplaats. Het was haar alsof de bomen haar toelachten. Ze begeerde ontbonden te worden en met Christus te zijn, want dat was haar zeer verre het beste. Dat schreef ze aan een oude vriend, maar hij antwoordde: ‘Martha, dit zei Paulus aan het einde van zijn leven, maar jij moet nog veel meemaken en ook de woestijn nog in.’Een kennis schreef over haar: ‘Ze zei: “Dat kan wel zijn, maar ik wil toch graag weg.” Ze was toen 20 jaar. Ze is echter 81 jaar oud geworden.’Veel oefeningenMartha de Hoo was bijna 28 jaar toen ze op 4 juli 1918 in Franeker met Harmen Terpstra trouwde. Hij was op 17 mei 1891 in die stad geboren als zoon van Harke Terpstra en Trijntje Terpstra-Terpstra. Harke is driemaal getrouwd geweest. Trijntje was zijn eerste vrouw; ze overleed in 1894.Hun zoon Harmen was groenteman. Met zijn vrouw Martha woonde hij in Franeker. Op 15 juni 1922 werd hun zoon Harke geboren.Een vriend schreef over Martha Terpstra-de Hoo: ‘Zij heeft veel oefeningen in het leven meegemaakt en vaak heeft zij een dierbare gemeenschap mogen ondervinden. Ze mocht Hem leren kennen als haar Profeet, Priester en Koning en dan riep ze uit: “Hij zegent mij en Hij bidt voor mij!”Haar man was een gestaltelijke man. Zij beiden mochten veel in het nieuwe leven verkeren. Maar de grond waarop Martha rustte, was het volbrachte Offer. Haar man heeft echter veel strijd doorgemaakt en vaak bleef er niet anders over dan: “Heere, help.” Maar de Heere heeft alles welgemaakt. Hun zoon is daar ook getuige van geweest.’Een meevallerHarmen Terpstra had een oom die van God geleerd was. ‘Hij stond bekend als een harde man. Martha verzocht hem toch en wat is dat meegevallen! Toen die oom een woordje gesproken had, vroeg hij of Martha een vers wilde opgeven. Zij wenste te zingen: “Dan vloeit mijn mond steeds over van Uw eer, gelijk een bron zich uitstort op de velden” (Ps. 119:86).Martha heeft daarna verteld waarom haar mond zo overvloeide. Hij zei haar: “Kostelijke lessen heeft de Heere jou geleerd.” Hij onderwees haar verder. O, als wij om de hoek gebracht zijn, dan gaat het Vaderharte Gods open en leren wij lessen en geheimen. En dat is daarna nog gebeurd. Zij zijn elkaar nog tot een hand en een voet geweest. Toen zij op een zondagmorgen weer naar hem toe ging, stond zij wenende stil op de weg en overdacht hoe groot het gemis voor haar zou zijn als oom er niet meer zou zijn. En de volgende zondag was oom er niet meer. Dat werd een groot gemis. Maar ze mocht ervaren dat de Heere bleef.’Thuis las het echtpaar Terpstra preken van ds. J.C. Philpot. Het aardse leven had geen bekoring voor Martha. ‘Hoe zoet was de vrucht dat haar leven met Christus verborgen was in God.’ Dat bleek toen ze op haar sterfbed lag. ‘Toen wij haar vroegen hoe ze het maakte, kwam er nooit een klacht. Wel: “Het gaat op het eind aan.” Maar zij mocht rusten in het volbrachte werk. Ze zag uit naar de laatste dag: “Maar ’t blij vooruitzicht dat mij streelt...”’ Kort daarop overleed ze, op 29Kort daarop overleed ze, op 29 december 1971. Ze was 81 jaar. En op 11 januari 1972 stierf haar man, 80 jaar oud. ‘Wat een eeuwig wonder dat zij samen die God mogen loven en prijzen.’Vrienden in LeeuwardenVrienden van de Terpstra’s waren J. Bakker uit Leeuwarden en zijn vrouw. Nadat die de Terpstra’s hadden ‘ontdekt’, kwamen ze er om de twee weken op bezoek. Het echtpaar Bakker-van der Meer bezocht ook Eede Bos – een vriendin op Urk – en gezelschappen in Staphorst.Het gezin Bakker had zich aangesloten bij de Gereformeerde Gemeenten, eerst in Lemmer, later in Akkrum. ’s Zondags lazen ze thuis. Als in Akkrum het Heilig Avondmaal werd bediend, verbleven de Bakkers er de zondag over, verspreid over verschillende logeeradressen.Er werden in Leeuwarden weekdiensten gehouden, en later werd een zaaltje gehuurd voor zondagse diensten (zie Terdege van 23 maart 2016). Als er een predikant voorging, zat er soms wel zeventig man. “Qua afkomst waren ze heel divers”, vertelde een van hen. “Schinkelshoek kwam uit Kampen en Antonides uit Damwoude. Er waren degelijke hervormden uit de Friese Wouden bij die naar de stad waren getrokken.”De groep sloot zich aan bij de Oud Gereformeerde Gemeenten in Nederland. Bij de instituering op 3 april 1964 werd J. Bakker ouderling. Tegelijkertijd bevestigde ds. E. du Marchie van Voorthuijsen Bakkers schoonzoon A. de Graaf tot diaken. De Graaf had in de jaren 1954-1960 in Vlaardingen gewoond, toen hij tandtechnicus in Schiedam was, maar was naar Leeuwarden teruggekeerd.Doordat verschillende gezinnen uit de stad vertrokken, slonk de gemeente. De laatste leden gingen over naar de evangelisatiepost die de Gereformeerde Gemeenten in augustus 1977 in Leeuwarden openden. De Oud Gereformeerde Gemeente in Nederland werd op 1 februari 1978 opgeheven.Oud-diaken De Graaf en zijn vrouw kerken nog steeds op de evangelisatiepost. Oud-ouderling Jentje Bakker was bijna 79 toen hij op 27 juni 1987 overleed. Zijn vrouw (Anna van der Meer) werd op 15 maart 1992 weggenomen. Evangelist G. Baan was toen net zijn werk begonnen en had op 8 maart voor het eerst een samenkomst geleid. ‘In de eerste drie weken had ik drie begrafenissen’, vertelde hij later. ‘Die van mevrouw Bakker was de eerste. Haar begrafenis trok veel volk, van heinde en verre. Zo moest ik als onervaren evangelist een geoefend kind van God begraven dat ik zelf niet had gekend. Wat zag ik er tegenop! Maar ik heb kennelijk mogen ervaren dat de Heere doorhielp.’Harke PlaneetHarke (1922-1997), de zoon van het echtpaar Terpstra-de Hoo, bleef ongehuwd. In Franeker stond hij bekend als Harke Planeet: hij was daar ruim 42 jaar conservator van Planetarium Eise Eisinga.Harke was enig kind. ‘Zijn vader had een groentewinkel aan de Zuiderkade, hoek Vossegatsteeg’, aldus Ate de Jong in de columns over Harke Terpstra die hij in 2016 in het Friese weekblad Van Wad tot Stad schreef. ‘Harke had niet veel zin in leren, dus moest hij met een groentekar bij de deuren langs. Maar een gezellig praatje met de klanten, over het weer en de andijvie, dat was niets voor Harke’, zegt Siets Bergema (91), die jarenlang tegenover de Terpstra’s woonde in de P.F. Catsstraat.In de leeszaal van het Planetarium moet het besef zijn gegroeid dat hij zich wilde wijden aan het Planetarium. Die kans deed zich voor toen horlogemaker Joh. Wielinga, die het Planetarium onderhield en rondleidingen verzorgde, ermee wilde stoppen. Zijn droombaan! Harke Terpstra solliciteerde en werd aangenomen, dat wil zeggen: als pachter. Hij mocht het Planetarium pachten voor 100 gulden per jaar. Het entreegeld – de toegangsprijs was een kwartje – was voor hem, althans tot 600 gulden. Kwam er meer binnen, dan kreeg de gemeente daarvan een kwart.”Op 14 juli 1941 begon Terpstra in zijn nieuwe functie. Hij was nog maar negentien jaar. ‘Gelovig opgevoed, zal hij in de onmetelijkheid van het heelal de hand van God hebben gezien’, schreef De Jong.Het onzichtbare bordjeDe jonge Terpstra stelde tijdens die oorlogsjaren een daad. Hij moest een bordje of kaart aanbrengen waarop stond dat het Joden verboden was het Planetarium te bezoeken. Zoals zoveel plaatsen voor hen verboden terrein werden. Onvoorstelbaar.Het verhaal wil dat Harke het bordje inderdaad op de muur bevestigde, maar met de letters aan de achterkant; onleesbaar. Volgens een andere versie zette hij het voor het raam (dat moest), maar dan wel op de tweede verdieping, zodat niemand het kon zien (en dat was niet de bedoeling). Straf kreeg hij er kennelijk niet voor. Pas veel later, in september 1943, dook hij onder. Dat was om aan tewerkstelling in Duitsland te ontkomen. In de buurtschap Ritsumazijl vond hij een schuiladres. Met pijn in zijn hart moest hij het Planetarium de rest van de oorlog aan een ander toebetrouwen.Na de bevrijding was Terpstra terug in zijn domein. In 1947 herstelde hij een aantal raderen, in 1968/1969 demonteerde hij grote delen van het Planetarium om de renovatie van een verzakkende muur mogelijk te maken. Tijdgenoten omschreven Terpstra als zachtmoedig, bescheiden, uiterst beleefd, vriendelijk, en wat ouderwets. Het Planetarium was niet alleen zijn werk, maar ook zijn leven, schreef de Leeuwarder Courant: ‘Hij werkte er zes dagen per week en wanneer hij geen principiële bezwaren tegen het werken op zondag zou hebben gehad, waren het vast zeven dagen geweest.’Een buurvrouw zei: ‘Het Planetarium is nu op zondag open. Ik weet zeker dat als dat in Harkes tijd was besloten, hij ontslag had genomen. Ze lazen thuis het Friesch Dagblad. Maar toen die krant ook over sport op zondag schreef, zegde hij het abonnement op en nam een abonnement op de Leeuwarder Courant. De LC verweet hij dat niet, want dat was geen christelijke krant.’Terpstra was bijna een halve eeuw penningmeester van de afdeling Friesland van de Nederlandse Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde. Op landelijke bijeenkomsten van sterrenkundigen sprak hij met gezag. In 1981, toen het Planetarium twee eeuwen bestond, werd hij geridderd en publiceerde hij het standaardwerk Friesche Sterrekonst. Toen Harke eind 1983 met de vut ging, liet hij zijn werk niet zonder tranen los.Gedoopte ChristenenHarke Terpstra was geabonneerd op De Vriend van Oud en Jong. Hij voegde zich bij de Gemeente van Gedoopte Christenen. Deze baptistengemeente in Franeker was in de negentiende eeuw ontstaan. De eerste doopplechtigheid had plaats op 25 april 1864.Ds. G.A. Wumkes schreef in het Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek over ds. P.J. de Neui (1818-1907), die in Oost-Friesland (in Duitsland) werkte: ‘Een geschrift van den ouderling H. Willms te Ihrhove tegen den kinderdoop (Groningen, 1863) dat door enkele Afgescheidenen te Franeker gelezen werd, gaf den eersten stoot, dat de Baptistengemeente te Ihrhove De Neui naar Friesland zond. Hij vestigde te Franeker in 1864 een predikstation, waar spoedig een viertal in de stadsgracht werden gedoopt. Het was voor hem een aanwinst het oude vermaanhuis der Menniste gemeente te kunnen koopen. De Baptistenkring breidde zich door zijn arbeid aanmerkelijk uit, zoodat 23 Mei 1866 tot gemeentevorming kon worden overgegaan. Hij vestigde predikstations te Workum, Makkum en Stavoren, waaruit later zelfstandige Baptistengemeenten ontstonden. (...) Hij was een welsprekend man en een hartstochtelijke natuur.’Ds. De Neui was een calvinist die de uitverkiezing leerde, stelde ds. J. van Dam in 1970 in zijn boek Geschiedenis van het baptisme in Nederland. Franeker en zijn dochtergemeenten hielden zich dan ook afzijdig van baptistengemeenten elders in het land die de algemene verzoening beleden.Mouterij werd vermaningDat “oude vermaanhuis der Menniste gemeente” in Franeker was in 1578 gebouwd als mouterij: een fabriek waar granen werden geweekt, waardoor ze ontkiemden. Daarna werden ze gedroogd. Dit proces heet mouten. De mout werd gebruikt voor het bereiden van bier, whisky en een aantal voedingsmiddelen.In 1612 kwam de mouterij in handen van een doopsgezinde familie. In 1740 richtten de doopsgezinden het gebouw in als vermaning. In 1864, toen ze naar een nieuwe kerk aan de Voorstraat vertrokken, verkochten ze deze schuilkerk voor ruim tweeduizend gulden aan de Gemeente van Gedoopte Christenen. Het Bolwerkkerkje, heette het in de volksmond.Bij de ingebruikname van de doopvont op 16 december 1866 was sprake van ‘een volkstoeloop van ca. 1000’ mensen. Op 13 januari 1868 trok de eerste doopdienst ‘duizend aanwezigen.’ Aan ‘nog eens duizend’ mensen werd de toegang geweigerd. De genoemde aantallen moeten waarschijnlijk niet al te letterlijk worden genomen, maar geven wel een beeld van de grote belangstelling, stelde Rutmer Mekenkamp in het rapport over zijn bouwhistorisch onderzoek.De doopvont werd door verschillende gemeenten gebruikt voor hun doopdiensten. Zelfs de pas opgerichte gemeente in Amsterdam-Noord maakte er in haar beginjaren gebruik van, omdat daar op dat moment nog geen bassin was gerealiseerd. De eerste twee predikanten, ds.De eerste twee predikanten, ds. P.J. de Neui (1865-1871) en ds. J.M. de Weerdt (1871?-1891), kwamen van het Duitse Oost-Friesland naar Franeker en vertrokken vandaar naar Amerika. Franeker werd daarna nog bediend door ds. A. Karssiens (1891-1901). Hij kwam uit Vriescheloo en vertrok naar Stavoren.HerkenningRD-journalist G. Roos schreef in 1977 over deze gemeente, onder de kop ‘Baptistengemeente van Franeker – acht leden – houdt Philpot nog in ere’: ‘Wandelend over het Bolwerk van Franeker, waar de frisse Friese wind om de oren waaide, belandden wij in de Zilverstraat, niet onbekend door Wevers antiquariaat. Langs een gevel met het jaartal 1631 en het prachtig gerestaureerde Korendragershuisje van 1634 moesten wij eerst nog een fraaie “nieuwe” Gereformeerde Kerk passeren om bij een drie tegels brede steeg te belanden: het doel van de reis. Daarachter, wisten wij, bevond zich de schuilkerk van de Gemeente van Gedoopte Christenen, de Calvinistische baptisten. Wie Franeker uit het wijde Friese land binnenkomt en met zoveel historie in steen wordt geconfronteerd, denkt onwillekeurig aan de tijd dat William Amesius of Martinus Lydius hier rondwandelden. Zij waren immers beiden verbonden aan de in 1584 gestichte Hogeschool, evenals hun collega-theologen Sybrandus Lubbertus, Johannes Maccovius, Johannes à Marck, Hermannus Witsius, Meinardus Schotanus en – om er maar niet meer te noemen – Herman Alexander Röell.Dat Smijtegelts, Philpots of anderer erfenis nog in hoge ere gehouden zou worden in Franeker, ooit aangewezen voor de oprichting van de enkele jaren later te Kampen opgerichte Theologische Hogeschool van de Gereformeerde Kerken, durfden wij niet hopen. Ongedacht kwamen wij hun nalatenschap tegen bij mej. Tj. Kuperus, die kennelijk als kosteres de uit de zeventiende eeuw stammende doopsgezinde schuilkerk –er als een oud huis uitziend– als gewoon huis bewoont. Onze gastvrouw is een van de nu nog uit acht “zusters” bestaande gemeente.Al wie De Christen regelmatig leest, het weekblad van de Unie van Baptistengemeenten in Nederland, vindt weinig terug aan verwantschap met Bunyan of Philpot. Daarvan gaf kort geleden pastor Manfred Barenfanger in het genoemde weekblad nog de verklaring: zowel in Duitsland als in Nederland verloren de Baptistengemeenten tegen het einde van de negentiende eeuw hun duidelijk calvinistische karakter, in Duitsland door de Lutherse omgeving, in Nederland ten gevolge van de invloed van de opwekkingsbeweging van Moody en Sankey. Franeker deelde in deze ontwikkeling echter niet. Serieuze contacten met de in 1881 opgerichte Unie van Baptistengemeenten heeft men daarom niet.Nog acht zusters –maar niet naar het vlees– telt de gemeente. Zeven daarvan zijn gedoopt. Eén, zo vertelt ons onze gastvrouw, is nog niet tot volle geloofsblijheid gekomen.In vroeger jaren was de gemeente groter. De overlevering zegt zelfs dat bij een doopdienst het kerkgebouw wel duizend mensen bevatte. Ze stonden toen tot in het portaal, dicht opeengedrongen. De galerijen, aan drie zijden van het kerkje, moeten gekraakt hebben onder de ongewone last, waaronder vele nieuwsgierigen. Toen bloeide de gemeente. Maar nu nog getuigt de tafel met enkele boeken midden in het oude gebouw van het vergaderen. Hoewel zuster Kuperus een Friezin is, verstaan wij elkaar: op het harmonium ligt opengeslagen een vergeeld boek van Worp. Iets anders dan de Statenvertaling wordt niet gebruikt, onze gastvrouw toont zich ernstig bezorgd over het toenemend verval in kerk en maatschappij, kortom, wij spreken dezelfde taal. En wat zou daaraan de grote doopvont, onder een bruin luik voor de preekstoel verborgen, waarin al zovelen zijn ondergedompeld, voor afbreuk doen?Der pelgrims metgezel van Saarberg staat op het boekenplankje van de al niet meer zo jonge zuster Kuperus broederlijk naast een bundeltje preken van ds. F. Bakker en in de waardering van Warburtons Weldadigheden van een Verbondsgod en Huntingtons God de Kassier der armen vinden wij elkaar. Mochten wij ook, aldus onze gastvrouw, Gods hand maar zo opmerken in de kleine dingen van het leven.Waarom ze Baptist is, hoeven we niet te vragen. Er staat toch: Wie geloofd zal hebben en gedoopt zou zijn? Wij twistten er maar niet over tijdens ons bezoek.Wanneer is dat tijdstip van de doop gekomen? Wel, zo vertelt ons zuster Kuperus, ieder moet verslag af kunnen leggen –zo ging het althans vroeger– van zijn of haar bekering. Dat gebeurde voor een samenkomst van de ge-hele gemeente. En daarop wordt iemand gedoopt.Of de kerkeraad nooit te streng was in het voorafgaande beluisteren van dat getuigenis dat deze of gene uit zijn leven ging? Jazeker. Daarover spreken de oude notulenboeken duidelijke taal. Dan gaf de bazuin, meende men, een onzeker geluid. Maar later kwam openbaar dat niet iedereen even vrijmoedig of welbespraakt was als hij voor de gemeente kwam, terwijl toch het ware leven gevonden werd.Hebt u, zuster Kuperus, dat verslag ook voor de gehele gemeente moeten geven? Jazeker. Mijn moeder hoorde aan onze gemeente, mijn vader was Hervormd. Hij had een bloeiende wagenmakerszaak, maar toen de letters begonnen te leven veranderde dat: de vijandschap van de dorpelingen in Oppenhuizen kwam openbaar. In ieder geval, gedoopt werd ik niet. Vanaf mijn zeventiende jaar ging het eeuwig wel en wee mij zwaar wegen, omdat de angst der hel mij alle troost deed missen. Maar toen ik 22 was kwam ik in de ruimte: Gij zijt verlost, Hij heeft u welgedaan. Toen werd alles vrede.Het heeft toen nog acht jaar geduurd voordat zuster Kuperus zich heeft laten dopen. Maar toen kon zij niet anders meer. Gesterkt door deze woorden: vele wateren zullen deze liefde niet kunnen blussen, mocht ze haar getuigenis voor de gemeente geven.Een eigen voorganger heeft de Gemeente van Gedoopte Christenen te Franeker niet meer. Over de geschiedenis weet juffrouw Kuperus niet zoveel. Maar zo’n vijfentwintig jaar geleden onder Pier Salverda telde de gemeente nog ongeveer 60 leden. De jongeren trokken weg, de ouderen stierven. De laatste voorganger, T. van Diggelen, die de gemeente een paar jaar diende, is nu veertien jaar geleden overleden. Tijdens zijn bediening – zo vertelt ons zuster Kuperus – kwam er nog een oplevinkje: er kwamen er verschillenden in de ruimte.Het is al veertien jaar geleden dat het Heilig Avondmaal voor het laatst bediend werd. Op 26 september 1976 heeft er voor het eerst weer een predikant gesproken in Franekers kerkgebouw. Hij komt nu eens per maand. Hessel van der Flier hoort wel aan de Unie, maar is in ieder geval geen man van ‘de vrije wil’, aldus zuster Kuperus. Het is ons wel goed bevallen. Maar met Avondmaalsbediening willen wij voorzichtig zijn. Er kwamen – op uitnodiging – als Van der Flier preekte, weer wat meer mensen: een 25. Maar overigens: de tijd is donker. Philpot zei het in zijn dagen al, zo vertelt ons zuster Kuperus, dat een verderfelijke leer Nederland was binnengekomen. Men durft nu te zeggen dat Jezus’ bloed is gestort voor iedereen. Maar zo is het niet! Zou dan Judas’ zonde tweemaal gestraft zijn? Als Van der Flier niet preekt, zijn de zusters weer met hun achten. Of als het stormachtig of regenachtig weer is – want de verste komt van vijftien kilometer – met nog minder. Zondag waren ze met z’n drieën. En dan lezen ze zelf weer preken. Kersten is geen onbekende. Er komt een flinke stapel preken uit de dertiger jaren van de Chr. Geref. serie Uit de Levensbron op tafel. Of ze lezen van Philpot, Smijtegelt en Comrie. Elk op zijn beurt. Niet in de huiskamer, maar in de kerk. Rond de tafel...’CanadaIn 1981 haalde Roos dit bezoek in het RD nog eens aan: ‘Wie schetste mijn verbazing toen ik preken van ds. F. Bakker in de kast zag staan? In het oude kerkje werd Philpot nog gelezen.’Sommige leden emigreerden. In het christelijke gereformeerde blad Bewaar het Pand schreef ds. G. Blom in 1980 over een bezoek aan zijn dochters in Canada: ‘Ds. J. Tamminga vertelde nog een en ander over de familie Salverda, afkomstig uit Franeker, behorend tot een gemeente van strict-baptisten. Dus van dezelfde opvattingen als de onder ons bekende Philpot. In die familie heeft de Heere de wonderen van Zijn genade verheerlijkt. Laat er dan verschil zijn in bepaalde zaken, zoals de kinderdoop, dan blijkt toch altijd dat er toch een geestelijke overeenstemming bestaat met hen die tot de Gereformeerde belijders behoren en de Heere leren kennen.’Van der SluysDe hervormde voorganger L. van der Sluys (1915-1995) vertelde in 1990 in Terdege dat hij in zijn laatste gemeente, Kollum (1964-1980), met het groepje baptisten in Franeker in contact was gekomen. ‘De schoonmoeder van een vriend van me hoorde daarbij. Toen ze overleden was, belde hij me op, of ik haar wilde begraven. Ik zeg: Joh, ik heb ’t mensje nooit gekend. Maar zij heeft u wel gekend, zegt Arie, en ’t was haar wens dat u haar begroef. In een dorpje achter Leeuwarden werd ze begraven. Ik kom daar het zaaltje binnen en zeg: “Mensen, ik heb deze vrouw niet gekend, maar op de kaart staat: Bezwijkt mijn vlees en mijn hart, zo is God de Rotssteen mijns harten, en mijn Deel in eeuwigheid.” Gold dat voor die vrouw?” Toen gaat er een vrouw staan en die zegt: “Ja hoor, ’t was m’n boezemvriendin. Die tekst tekent haar leven en haar sterven.” Ik zeg: “Nou, dan hoop ik daarover te spreken.”Dat heb ik ook gedaan. Na afloop komt Arie bij me en zegt: “Daar staan een paar oude mensjes die met u willen praten.” Ik erheen. “Meneer, zou u ons ook willen begraven?” Dat overvalt je wat, natuurlijk. Ik heb ze aangeraden eens langs te komen om nader kennis te maken.De andere week belt die man op. Of ik ze af wilde komen halen bij het station. Staat-ie daar met een hele lijst vol namen. Hij zegt: “Al deze mensen willen door u begraven worden.”Inmiddels heb ik er dertien begraven. Allemaal bewust gelovigen, mensen die goed wisten waar ze naartoe reisden. Daar konden ze getuigenis van afleggen.’De auteur van het Terdege-interview, H. de Vries, noemde de groep in Franeker ook in zijn boek Eredienst aan huis, blz. 53 en 237.Terpstra knapt de kerk opMej. Tj. Kuperus bewoonde de kosterswoning van 1961 tot 1989. ‘Zuster Tjitske herinner ik me als een gastvrije vrouw met aandacht voor mensen, zeker ook de jeugdigen’, zegt D. Wolbers, die er in zijn jonge jaren kerkte. Na het overlijden van de kosteres werd haar taak overgenomen door haar zus Hiltje Hoekstra-Kuperus (1921-2005). Zij woonde tot haar overlijden in de woning, eerst met haar man en vanaf 1996 als weduwe.De kleine gemeente leek de verdwijning nabij, maar er kwamen nieuwe kerkgangers. Harke Terpstra las er preken voor. Ate de Jong schreef: ‘In die kerk vond hij vrienden. En gezelligheid én het familiegevoel. Na z’n pensionering maakte Harke Terpstra vrienden, echte vrienden, in Sexbierum. De zussen Sietske, Baukje en Reinie Visbeek en hun respectievelijke mannen Rients Leijenaar, Cees Mier en Rinze van der Ploeg.’De vader van de drie zussen werd in het kerkgebouw gedoopt. Hij was toen al in de zestig. ‘We voelden ons in die gemeente thuis,’ zegt mevrouw Leijenaar. Terpstra werd een huisvriend. ‘Hij vertelde soms over zijn moeder, die op een schip woonde en al jong tot bekering kwam.’Nadat Terpstra eind 1983 met de vut was gegaan, besteedde hij zijn tijd en geld aan het onderhoud van de kerk. Zo betrokken als hij altijd op zijn Planetarium was geweest, zo was hij het nu op het bedehuis. Alle “kussens” met ingezwenkte hoeken die op de voor- en rugschotten van de banken zijn aangebracht zijn van zijn hand, maar ook de (triplex) deurtjes tussen de achttiende-eeuwse voorschotten, de profileringen op verschillende van oorsprong vlakke deuren, de hardboard vloertegels tussen de banken en op de galerij en alle lambriseringen zijn door hem aangebracht.Hij veranderde ook de doopvont. Rondom het stenen bassin met lichtgele ‘zwembadtegeltjes’ is een houten podium met losse deksels gebouwd. In deze periode is ook de steile ladder die vanuit de kerkzaal naar de galerij liep vervangen door een trappenhuis met bordestrap.ScheuringDs. H.C. van der Flier overleed in 1984. Soms ging ene Salverda (junior) in het kerkje in Franeker voor, die uit de contreien kwam, maar naar Brabant was getrokken. ‘Als het daar carnaval was, kwam hij een aantal dagen terug naar Friesland,’ vertelt mevrouw Leijenaar.Een andere voorganger was ds. A. de Ridder (1936-2003). Hij was op 12 oktober 1974 tijdens de herfstconferentie van de Old Baptist Union in het Engelse Lutton bevestigd tot predikant voor de Rehoboth Baptistengemeente in Den Haag, waar hij al geruime tijd voorging. Het was de enige Oud Baptisten Gemeente in Nederland. Ds. Adriaan de Ridder woonde in Dordrecht, waar hij later preekte in de Schuilplaatskerk aan de Reeweg Oost. Hij ging ook regelmatig in Franeker voor en logeerde daar dan bij de familie Wolbers. ‘Het aantal bezoekers leefde op,’ zegt Wolbers. ‘Er werden niet alleen psalmen gezongen, maar ook liederen van Joh. de Heer. Het tegelwerk in de doopvont stamt uit deze periode. Mijn ouders zijn hier gedoopt. Zowel beneden als boven stond een harmonium, later een elektronisch orgel. Er ontstond een scheuring en daardoor bleven slechts enkelen achter. Tijdens een Open Monumentendag heb ik het kerkje nog even bezocht. Dan schrik je van de onderhoudssituatie. Misschien wel een afspiegeling van de eens zo vitale gemeenschap. Ik zeg daar gelijk wel bij dat het eens in deze ruimte beleden geloof nog altijd springlevend is.’CatechismusDe scheuring ontstond door verschil in opvattingen over de prediking van ds. De Ridder, zegt ds. D. van Ruiten (1945). Hij woont in Leeuwarden, maar heeft tal van herinneringen aan het kerkje van Franeker. ‘Mijn vader, Wiebe van Ruiten, was er diaken. De rest van het gezin ging vrijwel nooit naar de kerk; af en toe eens naar de Hervormde Evangelisatie in Winsum (Friesland). Ik ben één keer met vader meegegaan en daardoor wist ik dat hij diaken was. Hij praatte daar niet over. Maar hij sprak met zijn leven; hij had iets waardoor ik graag wilde zijn zoals hij. Van een zus van vader, tante Jantje Terpstra-van Ruiten, hoorde ik hoe ze tegelijk met drie anderen in het kerkje was gedoopt. In het verleden werden er ook wel gemeenteleden in de gracht achter de kerk gedoopt.Toen ik 30 was, ben ik tot bekering gekomen. Zo’n twee jaar lang ging ik elke maandag naar Tjitske Kuperus, de kosteres. In een kamer boven in haar huis onderwees ze me dan uit Gods Woord. We verschilden wel in opvatting, maar konden toch goed met elkaar praten.Ik woonde toen ook al in Leeuwarden en sloot me daar aan bij een gemeente van de Unie van Baptistengemeenten. Maar ik ging ook wel naar Franeker. Daar was ’s zondags altijd maar één samenkomst. De kansel werd niet meer gebruikt; we zaten aan een lange tafel. Harke Terpstra las preken voor. Later gaf hij uitleg over de Schrift, met de kanttekeningen van de Statenvertaling erbij, want die hadden grote waarde. Ervoor en erna deed een van de vrouwen een gebed. Broeder Terpstra had veel kennis en kon die goed overdragen. Opvallend was dat de Catechismus onder die gemeenteleden erg geliefd was, terwijl ze toch aanhangers van de grootdoop waren.In 1987 ben ik gaan preken. In hervormde, gereformeerde en evangelische gemeenten; ik ken geen kerkmuren. In het kerkje van Franeker heb ik in 1989 de begrafenis geleid van kosteres Tjitske Kuperus, in 1996 die van haar zwager Hoekstra en in 2010 die van mijn neef Durk Terpstra.’Terpstra als voorgangerDrs. K. Zondag uit Veenwouden publiceerde in 1992 een boek over 150 jaar Gereformeerde Kerk in Franeker. Ook andere groepen interesseren hem. Hij schreef in 2013 in Publikaasjebân fan de Tsjerkhistoaryske Feriening Folk en Tsjerke (in 2015 verscheen een samenvatting in het historisch tijdschrift Franicker) een artikel over de Gemeente van Gedoopte Christenen. Daar had hij met zijn vrouw op een zondagochtend in 1990 een samenkomst bijgewoond: ‘Nadat we de hal hadden betreden, volgde een hartelijk welkom door de voorganger, Harke Terpstra, in het dagelijks leven de conservator van het planetarium. “Jimme gesichten komme ús bekend foar, mar wy kenne jimme nammen net.”Binnen weidden onze zielen zich, om het derde vers van psalm 27 aan te halen, “met een verwond’rend oog”. De kleine gemeente, we telden slechts negen mensen, was gezeten rondom een tafel, ieder had een Psalmboek (in de berijming van 1773) en een Statenbijbel (1637) voor zich, sommigen hadden een glas water klaargezet.Bij het begin van de dienst hoorden we: ‘Wy sjonge Psalm 42, fers 1, 2 en 7.’ Het zingen gebeurde evenwel in het Nederlands. Behorend tot de – bevoorrechte – generatie die op de maandagochtend het uit het hoofd geleerde psalmversje moest opzeggen, konden we de drie coupletten – op hele noten – uit het hoofd meezingen: ’t Hijgend hert, der jacht ontkomen / schreeuwt niet sterker naar ’t genot / van de frissche waterstroomen / dan mijn ziel verlangt naar God.De gebeden werden in een plechtstatig Nederlands uitgesproken en de inhoud was ernstig: “Uw Woord keert nooit ledig weer, het is ten oordeel of tot voordeel.” De eerste schriftlezing was Joël 2:28-32. In vers 31 gaat het over de zon die in duisternis veranderd zal worden, “en de maan in bloed, eer dat die groote en vreeselijke dag des HEEREN komt.” De tweede lezing was uit Handelingen 2:14-21: de toespraak van Petrus bij het Pinksterwonder. De zon zal veranderen in duisternis, en de maan in bloed, ‘eer dat de groote en doorluchtige dag des Heeren zal komen.’De uitleg was in het Fries, de aanhalingen uit de Bijbel en sacrale woorden als “genade” en “bloed van Christus” in het Nederlands. In de verkondiging hoorden we veel verwijzingen naar de eindtijd; de oorlogen en de bedreiging door de ozonlaag waren daarvan duidelijke tekenen. (Toen de Amerikanen een bemande ruimtevaart naar de maan aankondigden, sprak Harke Terpstra de historische woorden: “Als ze naar de maan gaan, dan gaan ze naar de maan.”)Na de preek volgde nog een gebed en een door een gemeentelid opgegeven lied. Voor het zingen van het slotlied gaven de gemeenteleden elkaar een hand, toen klonk: “Waar liefde woont, gebiedt de Heer den zegen: / daar woont Hij zelf, daar wordt Zijn heil verkregen / en ’t leven tot in eeuwigheid” (Psalm 133:3).De dienst, die gehouden werd in de aan het Bolwerk gelegen kerk, de vroegere schuilkerk van de Doopsgezinde gemeente, duurde ruim anderhalf uur. Onderweg naar huis probeerden we een typering voor de dienst te vinden. Bevindelijk, piëtistisch? Zonder meer! Conventikel? Ja, dat was de goede karakterisering.’BegrafenisHarke Terpstra overleed op 31 mei 1997, twee weken voor zijn 75 e verjaardag. Ate de Jong: ‘Zijn lichaam was op. De avond voor zijn overlijden hebben Terpstra en z’n Sexbierumer vrienden “noch moai sitten te praten.” Harke Terpstra werd vanuit de Botniastins begraven. “Geen bloemen, geen toespraken”, stond op de rouwkaart.’De Botniastins was een monumentaal gebouw van de Hervormde gemeente. ‘Durk van Ruiten leidde de rouwdienst,’ zegt mevrouw Leijenaar. Dat was op 5 juni. Van Ruiten sprak over Hand. 20:38a: ‘Zeer bedroefd zijnde, allermeest over het woord dat hij gezegd had, dat zij zijn aangezicht niet meer zien zouden...’De Jong hoorde hoe Terpstra’s vroegere overbuurvrouw de begrafenis had beleefd: Siets Bergema was erbij: “Ik heb nog nooit zo’n rare begrafenis gezien. Ze zongen alleen op hele noten en dan heel langzaam. Het zingen, alles duurde heel lang. Het was een heel donkere begrafenis.” Harke werd bijgezet in het graf van z’n ouders op de algemene begraafplaats in Franeker. Op de grafsteen geen verwijzing naar zijn conservatorschap. Dat past misschien ook wel; Terpstra was wars van persoonsverheerlijking. Wel een psalmregel: Psalm 119:32 oude berijming: “Ik ben een vriend, ik ben een metgezel, Van allen, die Uw Naam ootmoedig vrezen.”’‘We hebben Harkes huis leeggehaald,’ zegt mevrouw Leijenaar. ‘Het is er nog niet van gekomen zijn spullen uit te zoeken.’ De gemeente verliep. ‘Er bleef bijna niets van over. Op den duur gingen wij ook niet meer. We konden in de omgeving geen andere kerk vinden waar we ons thuisvoelden, dus we bleven thuis.’D. van Ruiten leidde ook de begrafenissen van haar ouders, het echtpaar Visbeek. Zelf maakte hij zich los van de baptistengemeenten. Sinds 2007 is hij in deeltijd predikant van de Vrije Gereformeerde Kerk in Twijzel. Die gemeente was eerder bediend door ds. K. van den Belt, ds. G. den Boer, ds. J. Wijnsma en dr. M. Kuiper en had in 1978 een vergeefse poging gedaan toegelaten te worden tot de Gereformeerde Gemeenten. ‘Vanaf 2002 preekte ik weleens in Twijzel. Toen ds. Kuiper met emeritaat ging, heeft hij me tot zijn opvolger bevestigd. ’s Zondagsmorgens zijn er twaalf of dertien kerkgangers (onder wie één ouderling en één diaken), ’s middags een paar meer. Verder preek ik overal waar ik word gevraagd. Hier in Leeuwarden heb ik weleens diensten op de evangelisatiepost van de Gereformeerde Gemeenten bijgewoond.’Het kerkje gaat dichtDe laatste twee gemeenteleden in Franeker waren Jantje Terpstra-van Ruiten en kosteres H. Hoekstra-Kuperus. De één speelde op het orgel dat toen beneden stond, de ander zong erbij. Ze beëindigden de diensten toen ze naar het verzorgingshuis in Tzum verhuisden. Dat moet omstreeks het jaar 2000 geweest zijn. Beide vrouwen werden door ds.Beide vrouwen werden door ds. Van Ruiten vanuit het kerkje begraven. ‘Dat wilden ze graag, ook al was het gebouw toen al niet meer in gebruik. De rouwdienst van tante Jantje Terpstra (87) op 7 juli 2012 is de laatste dienst die er is gehouden.’Uit respect voor de historie wilden de families van de laatste twee kerkleden het gebouw in stand houden. Daarom richtten ze de Stichting tot Behoud Monument van Gedoopte Christenen Franeker op, op 22 januari 2007 ingeschreven met als vestigingsplaats Tzum. Het ging om de families Terpstra en Veldman. Ze slaagden er echter niet in een nieuwe bestemming voor het pand te vinden.AchteruitgangIn 2013 kwam aannemer J.P. Verhoog op Zilverstraat 30 wonen. Het is de voormalige pastorie van de Gereformeerde Kerk die ernaast staat. Hij woonde al eerder in dit huis, als zoon van de toenmalige predikant. De kerk is inmiddels niet meer in gebruik.Verhoog kende de baptistenkerk op nummer 46, aan een steegje even verderop, ook uit zijn jeugd. De verpaupering van het pand ging hem aan het hart, zegt hij tijdens een rondleiding in juli 2016. Een van de herenbanken hangt scheef naar beneden. „Het hout is verrot”, zegt Verhoog. „Er is hier jaren niet gestookt. Overal dreef water en overal zat schimmel. Enkele maanden geleden hebben we twee radiatoren en een cv-ketel aangebracht. Nu zijn we aan het droogstoken.”Verhoog is bestuurslid van de vereniging Vrienden van de Stad Franeker en nam in 2015 het initiatief tot oprichting van Stichting De Mouterij, waarvan hij voorzitter werd. De stichting nam het gebouw over van de Stichting tot Behoud Monument van Gedoopte Christenen Franeker. Van de bestuursleden van de oude stichting ging alleen Anneke Terpstra mee naar het bestuur van de nieuwe.De kosterswoning wordt verhuurd. Naast de toegangsdeur van het huis is de ingang van de consistoriekamer, die nu dienst doet als vergaderzaal en archiefruimte van de Vrienden van de Stad Franeker. In een diepe kastruimte ligt de oude kanselbijbel. Via een nauw trapje gaat Verhoog voor naar de galerij. Daar staat het nepfrontje van het orgel nog, en de katheder en het harmonium die vroeger dienstdeden. Beide zijgalerijen worden in de toekomst weer bij de kerkzaal getrokken. Nu maakt de ene als slaapkamer deel uit van de kosterswoning.‘En dan hier de verrassing,’ zegt Verhoog op de andere galerij. Hij schuift twee grendels weg en zwaait een deurtje open. Vanaf de galerij stap je zo de stadswal op.Nieuwe bestemmingStichting De Mouterij diende in september 2015 bij de gemeente Franekeradeel een aanvraag in om de schuilkerk te mogen ombouwen tot een multifunctioneel gebouw. ‘We hebben de vergunnings- en subsidiefase in hoog tempo doorlopen en zijn vervolgens verder gegaan met fondswerving,’ zegt Verhoog.Enkele maanden later maakte het Friese provinciebestuur bekend 2,5 miljoen euro uit te trekken voor het opknappen van monumenten. Daarvan werd 644.000 euro bestemd voor twaalf kerkgebouwen, waarvan de meeste niet meer als kerk in gebruik waren. Van deze kerken kreeg die van de Gemeente van Gedoopte Christenen in Franeker het grootste bedrag: 200.000 euro. Ook particulieren deden een duit in het zakje.Adema Architecten uit Dokkum maakte een plan waarbij de kerkzaal behouden blijft. De ruimte wordt in oude staat hersteld, waarbij de wijzigingen die Harke Terpstra aanbracht, ongedaan worden gemaakt. Hardboard, triplex en schrootjes, Verhoog gruwt ervan.Op zolder wordt een appartement aangebracht, en ook de kosterswoning blijft woonruimte. Verder wordt gedacht aan het inrichten van een cultuurhistorisch centrum (met faciliteiten voor vergaderingen en lezingen), een bibliotheek en een beeldarchief. Het gebouw herinnert straks nog meer dan nu aan het verleden.

Uitgebreid zoeken

Uitgebreid zoeken

Standaard operator

Zoekwoorden

Datum

Bronnen

Bakker en Kersten

in de vermaning van Franeker

Artikel niet beschikbaar

Bekijk de hele uitgave van donderdag 1 juni 2017

Bekijk de hele uitgave van donderdag 1 juni 2017

Ook interessant voor u