Zwingli Lezen Is Een Must Voor Gereformeerde Protestanten

“Zondag na zondag legde hij doorlopend een compleet Bijbelboek uit in de taal van het volk, waarmee hij de basis legde voor een Schriftuurlijke prediking. Hoog tijd dus om de beeldvorming rondom deze Zwitser, die vooral door vrijzinnige theologen werd geclaimd, bij te stellen”, aldus historicus dr. Harm Veldman (1942) uit Zuidhorn. Dit najaar publiceerde hij zijn studie Huldrych Zwingli - Reformator. ¹ We spreken met hem over zijn fascinatie voor Zwingli.

Lagere school

In 2009 promoveerde Veldman aan de Theologische Universiteit te Kampen op een dissertatie over Hendrik de Cock. Veel langer echter houdt de Zwitserse reformator de Groningse historicus bezig. “Al op de lagere school was ik sterk geïnteresseerd in geschiedenis. In 1965 werd ik onderwijzer aan een gereformeerde basisschool in Assen en vanaf 1970 leraar middelbaar onderwijs geschiedenis te Assen en daarna te Groningen op het Gomaruscollege. Mijn aandacht voor Zwingli is begonnen toen ik daar omstreeks 1980 in mijn kerkgeschiedenislessen opmerkte dat in het leerboek heel veel aandacht werd besteed aan Maarten Luther, maar Huldrych Zwingli vrij weinig ruimte kreeg. Terwijl het lutheranisme in Nederland beperkt bleef tot een kleine gemeenschap en de meeste protestanten gereformeerd werden – volgelingen dus van Calvijn en Zwingli.”

In 1984 kwam Veldmans eerste biografie over Zwingli uit. “Zwingli was toen 500 jaar eerder in het Noord-Zwitserse dorp Wildhaus geboren. In Nederland was de beeldvorming met betrekking tot Zwingli meer of minder sterk beïnvloed door enkele vrijzinnige theologen, al kwam daar gaandeweg wel enige kentering in, mede door literatuur uit Zwitserland. In dit boek wilde ik laten zien dat Zwingli’s theologie duidelijk gereformeerd is. Nu, in 2019, was mijn eerste boek uitverkocht en vrienden gaven me de raad om een nieuwe biografie te schrijven. Zo mogelijk met nieuwe gezichtspunten en dat nam ik op me”, aldus de oud-leraar geschiedenis.

Corpus christianum

Een nieuwe vraag voor Veldman, waarmee hij ook aansluit bij trends in het moderne reformatieonderzoek, bij het schrijven van zijn boek was: in hoeverre staat Zwingli nog met één been in de Middeleeuwen? Veldman betrok die vraag in zijn boek op de in de middeleeuwen gangbare idee van het corpus christianum, het Lichaam van Christus opgevat als de eenheid van kerk en staat.

Zwingli’s houding ten opzichte van de doperse beweging is ook te zien in het licht van dit corpus christianum. “Theologisch, maar ook politiek gezien nam Zwingli afstand van de opvattingen van de dopersen, ook al vond hij onder hen jonge vrienden, zoals Konrad Grebel en Felix Mantz, uit de eerste jaren van de Reformatie. Hij stemde in met zware straffen tegen hen. Zeker toen deze radicalen zich niet wilden onderwerpen aan de bepalingen van kerkelijke en wereldlijke overheden. De executie door middel van de doodstraf was hierbij ook voor Zwingli geen zaak van de kerk, maar van de stedelijke/ kantonnale overheid.”

Avondmaal

Ondanks het feit dat sommige dingen van deze reformator kunnen schuren, neemt dat niet weg dat Zwingli volgens Veldman te weinig aandacht heeft gekregen en te veel overschaduwd is door andere reformatoren.

Hij voert er verschillende redenen voor aan: “Luther geldt zonder meer –ook voor Nederlanders van gereformeerde huize– als eerste reformator, die zowel in theologisch als ook in kerkpolitiek opzicht de moed toonde zich te keren tegen Rome en de aan Rome gelieerde politieke leiders. Zwingli begon met zijn reformatie in 1519. Die bleef echter eerst beperkt tot het kanton Zürich. Dat kwam onder meer omdat Zwingli predikant was en Luther hoogleraar en dat betekende verschil in actieradius van deze hervormers. Zwingli stierf daarbij al jong. Hij sneuvelde bij Kappel in 1531, terwijl Luther leefde tot 1546 en Calvijn, reformator van de tweede generatie en 25 jaar jonger dan Zwingli, vanaf 1536 meer erkenning kreeg wat doorwerkte tot zijn overlijden in 1564.”

“Wat ook meespeelde is dat Luther in een aantal onderwerpen erg kritisch stond tegenover Zwingli – vooral inzake de leer over het Heilig Avondmaal”, zo vervolgt de gedreven historicus. “In 1529 was er een belangrijke ontmoeting tussen bijna alle toenmalige reformatoren in Marburg, de hoofdstad van Hessen. Luther en Zwingli waren daar beiden bij aanwezig om te spreken over verdere eenheid van de kerk, die zich ook politiek zou kunnen manifesteren. Op 14 van de 15 thema’s werd de gewenste eenheid bereikt, maar niet op het punt van het Avondmaal.”

Terecht is de geringe aandacht echter niet, vindt Veldman. “Zwingli en Luther werkten in hun eigen gebied maar ondernamen soms wel eenzelfde soort van activiteiten, zoals de bekendmaking van hun geloofsbelijdenissen ten overstaan van keizer Karel V op de Rijksdag van Augsburg in 1530. En juist op het punt van het Avondmaal bleken er in Holland medestanders te leven die een avondmaalsleer uitdroegen die aan Zwingli’s opvattingen verwant was.

De Nederlandse protestantse kerken hebben dan ook een avondmaalspraktijk die weinig verwantschap met Luther vertoont, maar vooral door Zwingli, Bullinger en Calvijn is gestempeld, aldus Veldman. “Centraal staat de leer dat de aanwezigheid van Christus een voluit geestelijke zaak is, waarbij de letterlijke opvatting van de woorden van Christus: “Dit is Mijn Lichaam”, duidelijk wordt afgewezen.”

Hiaat

Het was ook de Zwitserse reformator die in 1519 met de zogenaamde lectio continua begon, waarmee hij de basis legde voor een Schriftuurlijke prediking. “En juist met Zwingli’s opvolger Bullinger heeft Calvijn belangrijke stappen gezet naar theologische en kerkelijke eenheid. Zwingli is in de geschiedschrijving te veel overschaduwd door de anderen.”

Zwingli was het ook die heel veel aandacht had voor de maatschappelijke betekenis van het Evangelie en in die zin een hiaat opvulde van Luther en Calvijn. “Hij schreef ook meer dan eens over financiële en economische thema’s en wilde graag dat Gods gerechtigheid vertaald werd naar de maatschappelijke werkelijkheid. Onder Gods gerechtigheid verstond hij niet maar een wet, maar vooral een basale richtingwijzer voor de concrete werkelijkheid, zowel vanuit het Oude als het Nieuwe Testament.”

Het is niet alleen een wens, maar een ‘must’, aldus Veldman, om ons Zwinglibeeld bij te stellen. “Wij moeten de historie recht doen, juist als het gaat om de waardering van het leven van door God gegeven voorgangers. Gelukkig hebben Zwitserse theologen enkele jaren geleden een mooie collectie van Zwingli’s belangrijkste geschriften uitgegeven in modern Zwitsers-Duits. Men kan deze reformator dus nu makkelijk zelf lezen. En het zou een goede zaak zijn als de Nederlandse protestanten dat ook zouden doen. Hij is ook een voorbeeld van moed en doorzettingsvermogen. Hij kwam, zo vaak het van hem gevraagd werd, openlijk voor zijn reformatorische overtuigingen uit.”

Noot

1 Harm Veldman, Huldrych Zwingli. Reformator; uitg. Brevier, Kampen, 2019; 221 blz.; € 19,99.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen