Geboekstaafd

In de twintigste eeuw bestond er veel grensverkeer tussen Nederlandse en Duitse kerken. Dat begon al met het meeleven met de confessionele strijd van Abraham Kuyper. De bekendheid in Duitsland met Nederlandse theologen was echter gering. Zelfs H. Bavinck was onbekend. Daarentegen maakt niet een Duitse, maar een Zwitserse theoloog opgang: Karl Barth, dank zij onder meer K. H. Miskotte en Th. L. Haitjema. Via Barth kon Nederland met de strijd van de Bekennende Kirche meeleven. De generale synode van de Nederlandse Hervormde Kerk verklaarde in 1947 zijn verbondenheid met de Duitse protestantse landskerk toen deze de Stuttgartse schuldbelijdenis aan het Joodse volk onderschreef. Barth heeft overigens niet kunnen begrijpen waarom er in Nederland twee gereformeerde kerken waren en dat G. C. Berkouwer en Miskotte niet in één kerk konden zitten. Ook niet dat er twee theologische hogescholen waren. Barth was er absoluut zeker van dat Calvijn zich daarover niet zou verheugen….

De bundel verkent onder meer de receptie van de Barmen Verklaring in Nederland (Leon van den Broeke en Niels den Hertog) en van Bonhoeffer (George Harinck). Ten aanzien van de laatste: Bonhoeffer kreeg een plek in het intellectuele klimaat van vernieuwing binnen de Nederlandse Hervormde Kerk en breder binnen de niet-orthodoxe bezinning op kerk en seculiere cultuur. “De orthodoxie waarschuwde sindsdien voor misbruik van Bonhoeffer. Zo heeft Nederland hem tot 1956 leren kennen.” Van Ruler opende de ogen van Jürgen Moltmanns voor het feit dat een andere theologie na Barth mogelijk was, zo lezen we bij Dirk van Keulen, maar inhoudelijk bleven zij tegenover elkaar staan. Van Ruler voerde Moltmann in “de wijde ruimte van de theocratie”, zegt Moltmann, maar over de anselmiaanse leer van verzoening voor voldoening werden zij het niet eens. Moltmann vond deze onbijbels.

Jan Dirk Wassenaar schrijft over contacten tussen predikanten over de grens ten tijde van de Kristallnacht (zie bijdrage in dit nummer). Georg Plasger gaat in op H. F. Kohlbrugge (predikant in Elberfeld) en vertelt hoe W. Aalders ooit zeer kritisch sprak over de gemeente van Elberfeld en diens predikant Helmuth Klingbell, die meer barthiaans dan kohlbruggiaans was. Het leverde Klingbell het verwijt op richting de Nederlandse kohlbruggianen dat zij Kohlbrugge voor onfeilbaar hielden en zij zich alleen als de ware kohlbruggianen beschouwden. Volgens Plasger “laafden” de Nederlandse kohlbruggianen zich aan Kohlbrugge’s kritische houding ten opzichte van de Verlichting en het liberalisme en dogmatiseerden en “apologetiseerden” zij Kohlbrugge uiteindelijk.

Redacteur Hans-Georg Ulrichs concludeert dat het erosieproces van de kerk in Duitsland zich minder snel doorzette dank zij de staatskerkelijke betekenis van de kerk als instituut in de samenleving. Maar het calvinistische geluid van Nederlandse theologen, zoals dat gestalte kreeg bij onder meer Kuyper en Bavinck, is gering gebleven in Duitsland, zo blijkt uit de bundel. De perikelen rond de Tweede Wereldoorlog hebben geleid tot meeleven in Nederland. Juist dit element onderstreept het historisch belang van de relatie tussen beide landen en de waarde van deze bundel.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen