Emden, Westminster En De Blijvende Pijn Van Verdeeldheid

In Emden verwierpen de gereformeerden de rooms-katholieke hiërarchie, maar ook het dopers congregationalisme, waarin de zelfstandigheid van de gemeente te zeer benadrukt werd. Een middenweg vonden zij in de classis. Tijdens de synode kozen zij voor dit type van meerdere vergadering, om dat nooit meer uit het gezichtsveld te verliezen.

Met het afwijzen van het bisschopsambt enerzijds en de nadruk op de autonomie van de gemeente anderzijds moest een nieuwe instantie gevonden worden waaraan de bovenplaatselijke taken konden worden toevertrouwd. Sommige Duitse kerken vertrouwden die taken toe aan het ambt van superintendent; het convent van Wezel (1568) en de synode van Emden besloten echter tot invoering van de classis waaraan regionale taken werden toebedeeld. De gereformeerden hebben in Emden bewust zoveel mogelijk de hiërarchische invloeden uitgeschakeld. Hun kerkrechtelijke organisatie is van groot belang gebleken voor de vaderlandse kerk der Reformatie.

Westminster

Interessante parallellen doen zich voor met de Westminster Synode naar aanleiding van een recent vertaald boek van de puritein Jeremiah Burroughs, getiteld Irenicum, vertaald als Om vrede en waarheid. Bijbelse remedie tegen verdeeldheid (uitg. De Banier, Apeldoorn).

Burroughs was een overtuigd congregationalist, zoals John Owen en Thomas Goodwin. De nadruk ligt op de plaatselijke gemeente, met zo weinig mogelijk richtlijnen van bovenaf. Op de Westminster Synode deed Burroughs zijn uiterste best om de meningsverschillen te overbruggen tussen de congregationalisten en presbyterianen en te pleiten voor ruimte binnen de nationale kerk en zich niet te hoeven onderwerpen aan het gezag van synodes. Het episcopale stelsel verwacht alles van de bisschop, het presbyteriale stelsel van de synode, maar in het congregationalisme staat de zelfstandigheid van de gemeente centraal.

De ene kerk mag niet over de ander heersen, stelde Emden. Veel twisten gaan volgens Burroughs over mensen in de kerk die zich meer macht toe-eigenen dan hen toekomt. Gezagsdragers moeten zich daarom binnen de grenzen houden. De ergste vorm van onderdrukking is die van het geweten. “Jammerklachten als gevolg van gewetensdwang stijgen het snelst op tot God”, zo schrijft hij.

Burroughs keert zich tegen tirannie van ambtsdragers die hun macht gebruiken om anderen tot hun inzicht te dwingen, zoals in tuchtkwesties. God wil dat liefde voor recht gaat. Dat geldt ook onkruid en tarwe. “U kunt beter veertig onkruidplantjes laten staan dan één tarwehalm uittrekken.”

Mondige gemeente

Burroughs pleit voor een mondige gemeente. De leden zijn mans genoeg om hun zaken zelf te regelen. Macht heeft alles te maken met het houden in onwetendheid, opdat ze des te meer vrijheid zouden hebben om naar eigen goeddunken over hen te heersen. Dat is de oorzaak van de grote onwetendheid onder de roomsen. “Ze zijn zozeer aan het oordeel van hun leiders onderworpen dat ze zelf geen inzicht meer hebben in godsdienstige kwesties.” En het gevaar is dat onwetende kerkgangers ook weer zulke leiders kiezen als ze zelf zijn, en hoogstwaarschijnlijk blinde leiders krijgen. “Dan zullen de blinden de blinden leiden. Als onwetendheid zo heeft gezegevierd en voet aan de grond heeft gekregen in de kerk, zal het bijna onmogelijk zijn om daar ooit van verlost te worden. Dit brengt mensen in het duister en sluit en vergrendelt de deuren achter hen.”

Hoe groter de macht van de kerk is, ook om kerkelijke leerstellingen te formuleren, hoe dieper de kerk is weggezonken, aldus Burroughs. We moeten volgens hem mensen in godsdienstige kwesties voor leer en leven zo min mogelijk regels opleg-gen. Juist dat heeft in alle eeuwen verdeeldheid en bijzondere onrust veroorzaakt in de kerken.

Hij legt de nadruk op wat verbindt. “We verschillen in dit en dat opzicht, maar waarover zijn we het eens? Zijn we het niet over genoeg dingen eens waaraan we alle dagen van ons leven onze krachten kunnen besteden om God te verheerlijken?”

Burroughs ziet in de Rooms-Katholieke Kerk zelfs een voorbeeld van eenheid. Deze kerk bergt in zich een veelheid van orden die sterk van elkaar verschillen, maar omdat ze in de wortel eens zijn, mogen ze naast elkaar staan. “We hebben reden om hun onderlinge verdraagzaamheid te bewonderen. Of moeten we klagen over de onrust en starheid onder ons. Van onze broeders die met ons van mening verschillen, kunnen we zelfs veel kleinere dingen niet verdragen.”

In de dienst van God moet er eenheid zijn, maar dat is geen uniformiteit. Wie dat laatste nastreeft, wekt zelfs scheuring en verdeeldheid op. “De grootste breuken in de kerken worden altijd veroorzaakt door een krachtig pleidooi voor eenheid.” Er zijn veel bijzaken, of men staat of zit met bidden. “De een heeft het hoofd niet bedekt, de ander wel.” Ook over deze “middelmatige” dingen sprak Emden, zo zagen we.

Hoe dichter, hoe moeilijker

Hoe dichter men geestelijk bij elkaar is, des te moeilijker is het om elkaar te vinden. “Tussen hen die het dichtst bij elkaar staan, maar op enkele punten met elkaar van mening verschillen, loopt de twist vaker hoger op dan tussen hen die op meer punten een andere mening hebben.” Als gelovigen het in alles eens zijn wat nodig is tot zaligheid, dan is de breuk des te moeilijker te verklaren en de zonde van de gescheidenheid des te zwaarder. De zonde is dan zo groot omdat het verdeeldheid van hart is. Als het verdeeldheid van hoofd zou zijn, een verschil in opvatting, zou het niet zo erg zijn. Verscheidenheid van opvattingen kan samengaan met eenheid onder hen die ze aanhangen. “Laten we proberen onze harten te verenigen in liefde tot elkaar. Al worden we het niet van harte eens, laten we dan één van hart zijn.”

Liefde is de grootste verbindende deugd. “Het geloof is het belangrijkste in onze vereniging met Christus, ons Hoofd, maar de liefde is de gave die de leden verbindt.” Daarom is afscheiding voor Burroughs ook zo kwalijk. Kenmerkend voor een kerkscheuring (schismaticus betekent: scheurmaker) is “een liefdeloze, onrechtvaardige, lichtvaardige, krachtige verbreking van de eenheid van de kerk of onder de leden daarvan.” Afscheiding is het gevolg van een gebrek aan liefde. “Door het geloof zijn we vooral verenigd met Christus, ons Hoofd, en door de liefde met elkaar.” Wie afwijkt van een wezenlijk artikel van het geloof is een ketter, wie de liefde verlaat waardoor hij in gemeenschap aan de leden verbonden was, is een scheurmaker.

Burroughs laat zien dat een zuivere kerk nooit mogelijk is op deze wereld. “Zelfs als een kerk in verval is, moeten we ons niet afscheiden om bijeen te komen in een nieuwe kerk die mogelijk zuiverder is en ons in sommige opzichten meer aanspreekt.” Want deze zuivere kerk kan weer spoedig overschaduwd worden door een nog zuiverder kerk. “U moet veel verdragen van een broeder en nog veel meer van een kerk.”

Burroughs is daar scherp in. “Christus begeerde de eenheid en verbondenheid van alle kerken, omdat ze allemaal tot hetzelfde lichaam van Christus behoren.” “Alle gelovigen in één plaats moeten zich, voor zover mogelijk, in één kerk verenigen zelfs als er verschillen zijn in opvatting en karakter.” Als men zich één weet in de genade, is er geen aanmoediging “om zichzelf in kleine groepen af te splitsen.” “Christus hecht er veel waarde aan dat al Zijn heiligen zich verenigen op allerlei manieren en met alle mogelijke middelen.”

Consensus over verbond

Hoe moeilijk het is om kerken bij elkaar te brengen, blijkt uit wel uit de discussie over de eind vorig jaar gepubliceerde consensus over het verbond. Het betreft een kwestie die al eeuwen de theologische gemoederen heeft verdeeld en het einde is vermoedelijk nog lang niet in zicht. Een goed debat is altijd aan te bevelen en kan mensen opscherpen. Maar het kan ook zo lang door sudderen en een eigen leven gaan leiden dat mensen er moe of afkerig van worden. Dat gevoel had Burroughs ook in zijn tijd. “In de toekomst zal nog gesproken worden over de onstuimige en onbeheersbare twisten van onze tijd.”

Dat is volgens hem ook funest voor jongeren. Een “hoopvolle generatie jongeren” is verloren gegaan. Daarom is het advies van Burroughs dat jongeren eerst gefundeerd moeten raken in het geloof. “Jonge belijders die hun eerste krachten wijden aan theologische kwesties, vertrekken later bijna altijd en van hun belijdenis blijft niets over.” Maar ook niet-jongeren worden van het geloof afgehouden als ze zien dat godsdienst en twist met elkaar verbonden zijn. Twisten leiden zelfs tot onderbreking van de reformatie. “Velen spreken over de antichrist, maar belijders van het Evangelie die haatdragend, onvriendelijk en ruzieachtig zijn, hebben de geest van de antichrist en belijden niet dat Jezus Christus in het vlees gekomen is.”

Actueel

Burroughs heeft met overtuiging de waarde van het congregationalisme en het verzet tegen kerkelijke hiërarchie onderstreept. Toch zou het soms verademend zijn, verzucht je wel eens, dat enige bisschoppelijke sturing kerkelijke en theologische discussies vlot zou trekken. Er is mede daarom in het verleden ook wel eens gepleit voor de figuur van een gereformeerde bisschop. Niet om het episcopale kerksysteem in te voeren, integendeel, maar wel om de oorspronkelijke betekenis van bisschop als opziener (vooral bekend in de Vroege Kerk) boven water te halen.

In de negentiende eeuw heeft J. C. Ryle deze functie uitmuntend in praktijk gebracht. Hij werd aangeduid als “de bisschop van Liverpool”. Hoe moeilijk het ook voor hem was binnen de Anglicaanse Kerk, hij was onvermoeibaar bezig om het evangelicale geluid binnen zijn kerk te laten horen.

In de oecumene woedt al vele jaren een discussie over de juiste invulling van “de dienst van de eenheid”. De figuur van de paus ligt moeilijk bij protestantse, Anglicaanse en Orthodoxe kerken, en terecht. Maar de dienst aan de eenheid is op zich van blijvende waarde en hangt niet af van de historische figuur van de paus. Heersen in de kerk is uit den boze. Dat heeft Emden duidelijk vastgelegd. Maar hiërarchie is op zich geen verkeerd woord. Het betekent letterlijk: heilige orde. In de kerk moet alles met orde geschieden. De ‘heilige’ kunst is dat er zo weinig mogelijk vastgelegd wordt waarover de Schrift zich niet expliciet uitspreekt.

Wereldwijd is de episcopale traditie (Rooms-Katholieke Kerk, Orthodoxe en Anglicaanse Kerken) veel meer vertegenwoordigd dan de presbyteriaanse (gereformeerde). Daartegenover groeit het congregationalisme met name in evangelische en charismatische geloofsgemeenschappen. Het congregationalisme van Burroughs is een rijke inspiratiebron voor de kerk vanwege het accent op de zelfstandigheid van de gemeente en de afkeer van al te veel richtlijnen bovenaf. De opdracht is elkaar te vinden in de wezenlijke zaken van het geloof en elkaar vrij te laten in middelmatige zaken. Emden worstelde er al mee, maar kwam er gelukkig uit. De roep om autonomie is in onze tijd weer heftiger dan in het verleden. Daarom blijft een ambtelijke dienst van eenheid nodig, of het nu de classis, de synode of de bisschop is. Als we maar niet heersen over elkaars geweten, want dan wordt gezag macht en eenheid uniformiteit. Dat heeft men in Emden kunnen voorkomen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen