Protestantisme is Beweging van Protest en Getuigenis

Dat stelt prof. dr. J.A.B. Jongeneel, emeritus hoogleraar missiologie aan de Universiteit Utrecht. Hij schreef dit jaar Protestantisme als wereldwijde vernieuwingsbeweging (1945-2020 (KokBoekencentrum Uitgevers, Utrecht). Het boek bevat een overzicht van het protestantisme in landen van de wereld in de verschillende religieuze, ideologische en politieke settingen. De schrijver zet uiteen dat het protestantisme een 500 jaar oude vernieuwingsbeweging is in de wereldkerk. “Het begon in de kerk met het protest tegen Rome maar dat is verbreed en verdiept tot een wereldwijde beweging die een blijvende impact heeft op wereld en cultuur.”

Prof. Jongeneel hanteert een brede definiëring van protestantisme: niet alleen de luthersen of gereformeerden vallen eronder, maar ook anglicanen, baptisten, pinkstergelovigen, onafhankelijke kerken en ook de zogenaamde “culturele christenen” in China. “Je ziet daar dat het protestantisme verantwoordelijk is geweest voor het stichten van universiteiten en ziekenhuizen.”

Vijf continenten

Het jaar 2021 is een gedenkwaardig jaar voor prof. Jongeneel. Op 20 juni herdacht hij dat hij 50 jaar hervormd predikant was en in diezelfde maand 50 jaar geleden promoveerde. En 50 jaar geleden ging hij met vrouw en kind naar Indonesië, waar het echtpaar doceerde aan de theologische hogescholen te Makassar en te Tomohon. Het echtpaar werd uitgezonden door de Raad voor de Zending van de Nederlandse Hervormde Kerk. In 1979 vestigde de familie Jongeneel zich weer in Nederland. Jongeneels vrouw, drs. M. B. Jongeneel-Touw, werd in 1986 voorzitter van de hervormde Raad voor de Zending.

Missiologie heeft het leven van Jongeneel gestempeld. Maar liefst 41 promovendi uit vijf continenten, met name uit Azië en Afrika, heeft hij als hoogleraar begeleid bij een missiologisch onderwerp. “G.C. Berkouwer aan de Vrije Universiteit had er twee of drie meer”, zegt de 82-jarige emeritus hoogleraar lachend in zijn werkkamer in Bunnik. Het Getuigenis heeft hij niet direct meegemaakt. Toen zat hij in Indonesië waar andere problemen speelden, zoals de verhouding tussen islam en christendom. Maar hij erkent wel in het Getuigenis oernoties van het protestantisme. “Kenmerkend voor het protestantisme is getuigenis van het geloof in God, de kracht van het Woord, en protest tegen alles wat een vertekenend beeld van God geeft en mensen knecht, angst aanjaagt of tot ontmenselijking leidt. In de huidige geseculariseerde samenleving blijven protestanten protesteren en getuigen. Zij laten zich niet terugdringen tot de privésector en het houden van erediensten achter de gesloten deuren van soms monumentale gebouwen. Dat zie je nu bijvoorbeeld in China. Christenen stellen daar dat God de hoogste autoriteit heeft en niet de regering. Dat is ook de inzet geweest van de martelaren, eveneens een protestantse vorm van getuigenis.”

Jongeneel geeft zijn boek het motto van Luther mee, die schreef dat een christen “een zeer vrije heer is over alle dingen, aan niemand onderworpen, en een zeer dienstvaardige knecht van allen, onderworpen aan allen.” Hij beschrijft diverse structuurkenmerken van het protestantisme, zoals Bijbelverspreiding en -vertaling (“het protestantisme is de grootste (ver)taalbeweging ter wereld”), het belang van de persoon (meer dan systemen), inzet voor democratie, de waardigheid van de mens, mondigheid (“wereldwijd laten protestantse christenen zich niet door wie dan ook het label ‘onmondigheid’ opplakken”), mensen-rechten en vrijheid van godsdienst, zangkunst (“het protestantisme is de grootste (lof)zangbeweging ter wereld”) en de christelijke waarden van geloofsmoed en lofprijzing.

Eretitel

De term protestant was aanvankelijk een scheldwoord, maar werd uiteindelijk een eretitel, zo zet prof. Jongeneel uiteen. De term als zodanig komt van het woord protestatio, een protest van Duitse staten en steden op de rijksdag te Spiers te Duitsland (1529) tegen het besluit van de Duitse koning Ferdinand om alleen rooms-katholieken godsdienstvrijheid toe te kennen, een herroeping van een eerder genomen besluit.

De beweging heeft zich enorm verbreed. Protestanten hebben volgens prof. Jongeneel ook de stoot gegeven tot de oecumenische beweging, die protestanten noopte tot “het heroverwegen van hun oordeel over de omgang met oriëntaalsorthodoxe en rooms-katholieke christenen, inclusief hun kloosters.” Oecumenische protestanten waren op de wereldzendingsconferentie in Edinburgh (1910) met een pleidooi om wereldwijd het Evangelie te prediken en kerken te stichten. Maar verder ging de vernieuwende kracht van het protestantisme. “In de twintigste eeuw zorgden de pinksterbeweging en de Charismatische Vernieuwing voor een doorbraak: in korte tijd groeide het protestantisme gigantisch, speciaal onder het gewone volk. De evangelischen en de pinksterchristenen hebben niets met confessies, maar hebben wel honderden liedbundels geproduceerd en zijn actief geweest voor zending en bijbelvertaalwerk, allemaal kenmerken van het protestantisme.”

Protestantisme is dan ook veel meer dan een individuele relatie met God (hoe de mens voor God rechtvaardig wordt), maar betekent ook inzet voor sociale verantwoordelijkheid, een zaak die momenteel zowel door de Wereldraad van Kerken als de evangelischen bepleit wordt, aldus prof. Jongeneel. Dat geldt ook de vrede. “Op protestants erf zijn de mennonieten en de quakers de eerste bewegingen die vrede gemaakt hebben tot kenmerk van hun kerkelijke leven.” En over herbronning gesproken: “De naoorlogse inzet voor vrede, recht en gerechtigheid wortelt uiteindelijk in Luthers vrijheidsbesef en in Calvijns toekennen van de hoogste macht in kerk en staat aan God.”

Naam protestant niet opgeven

Prof. Jongeneel wil niet de kant op om de Verlichting als product van de Reformatie te zien. Een trend die vooral zichtbaar was in Duitsland toen in 2017 500 jaar Reformatie werd herdacht. Jongeneel: “Kant wordt wel een protestantse wijsgeer genoemd. Zijn moeder was een vrome vrouw. De Reformatie blijft uniek in haar verdediging van de sola’s, die niet stroken met de Verlichting. Maar je kunt ook niet ontkennen dat de Verlichting zich tot op zekere hoogte kon beroepen op de Reformatie en haar verzet tegen welke knechting door menselijke instanties dan ook. Het protestantisme heeft iets moderns in zijn kritiek op de verstarring van het instituut. Daarin zit ook de vernieuwende kracht die steeds weer nieuwe vormen aanneemt en ook een horizontale uitwerking heeft in bijvoorbeeld de strijd tegen onrecht.”

Prof. Jongeneel blijft gehecht aan de term protestants. Achteraf was het daarom goed dat de Nederlandse Hervormde Kerk in 2004 opging in de Protestantse Kerk in Nederland. “Ik zou de naam van jullie vereniging niet opgeven”, adviseert hij met het oog op de komende vernieuwing van het blad. “Daarbij moeten we wel beseffen dat het protestantisme een mondiale beweging geworden is en Nederland inmiddels ver overstijgt. Naar schatting is tien procent van de wereldbevolking protestants en dat aantal groeit voortdurend, met name in Afrika, Latijns-Amerika en Azië, inclusief China. Het protestantisme begon in de kerk, maar de beweging hield daar niet op en heeft een impact op de gehele cultuur gehad. Van zijn vernieuwing plukken we de vruchten tot op de dag van vandaag. Bij alle aandacht voor de breedte van het protestantisme blijf ik de diepte zien als het begin- en eindpunt van het protestantisme. Ik beschouw het protestantisme ten diepste als de beweging die de wereldbevolking oproept niemand anders dan God te eren als het begin en einde van alle dingen. Soli Deo gloria.”

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen