De slaaf meester

Zonder hulpmiddelen is het lastig voor een mens om in de levensbehoeften te voorzien. Zelfs de meest primitief levende stammen in vruchtbare tropische omstandigheden gebruiken voorwerpen zoals maalstenen, bijlen, geknoopte netten, pijl en boog, en kano’s. Het zijn artefacten die een verlengstuk van de ledematen zijn, die helpen de omgeving beter te exploreren. Ze zijn door iedereen met een beetje handigheid te hanteren, en met nog iets meer handvaardigheid ook te maken.

Maar naarmate gemeenschappen groeien in minder mensvriendelijke leefomgevingen neemt de betekenis van ambacht en technische hulpmiddelen toe. Buiten de subtropen zijn kleding en huisvesting van levensbelang, evenals landbouw-gereedschap, wintervoorraadschuren, handelstransportmiddelen en krijgswapens.

Technische middelen ontstijgen de individuele gebruiker. Er worden weefgetouwen gemaakt, door wind aangedreven maalinstallaties, en omvangrijke bevloeiingssystemen. De welvaart neemt toe, maar de afhankelijkheid en de risico’s ook. Typisch voorbeeld van vergaand opgaan in de techniek is het werken op een zeilend zeeschip. Eenmaal aan boord kan zelfs de positie van een gezagvoerder snel omslaan naar die van dommekracht of zelfs drenkeling.

Technologie

Het is niet toevallig dat rond 1600 in zeevarende protestantse landen als Nederland en Engeland het traditionele ambachtelijke knutselen voor het eerst een wetenschappelijk fundament heeft gekregen. De omstandigheden waren toen ideaal: het zeetransport doorbrak natuurlijke begrenzingen en leverde welvaart en kennis op, boekdrukkunst en alfabetisering ontsloten de talenten van een groeiend aantal economisch zelfstandige burgers, en de Reformatie faciliteerde een nieuwe visie op de schepping.

De ontdekking dat de natuur wetmatig geordend is, en met wiskundige formules te beschrijven, is de basis van de huidige technologie. Begrip van de materiële processen gaf er ook grip op, het maakte de wereld transparanter en voorspelbaarder. Het causaliteitsprincipe in de fysica, de vaste oorzaak-gevolg-relatie, fundeerde de mechanica en de thermodynamica.

Praktisch resulteerde dat via de stoommachine in de industriële revolutie, en tal van innovaties. Nieuwe apparatuur leverde nieuwe kennis op, nieuwe kennis weer nieuwe apparatuur. Wetenschap en techniek exploiteerden de elektromagnetische velden, en ontwikkelden samen atoomfysica, informatica, en genetica. Hierdoor kregen seculieren het idee dat de toekomst maakbaar is, en de techniek verwierf een bovenaardse status. Dat werd letterlijk zichtbaar door de prestigieuze maanreis met een ruimtevaartuig.

Magie

Naarmate de mens verder doordringt in zowel het astronomische als in het atomaire domein blijken er theoretisch wel degelijk grenzen te zijn aan de techniek. Sneller reizen dan het licht lukt niet, en uit de kwantumfysica blijkt dat volledige voorspelbaarheid een illusie is. Ook praktisch is een ongebreidelde groei van de techniek niet vol te houden. Kwantitatief niet vanwege uitputting van materiaalvoorraden en ecologische verwoesting, kwalitatief niet doordat de complexiteit het menselijk bevattingsvermogen te boven gaat.

Klimaatverandering en wereldwijde vervuiling zijn een direct gevolg van moeilijk te beteugelen technische processen. Pogingen tot verdere innovatie vergen zoveel dataverwerking dat doorbraakresultaten lastig te bereiken zijn zonder neurale computersystemen. Voor de individuele mens zijn die noch transparant noch controleerbaar.

De nieuwe technologie maakt de wereld niet langer begrijpelijker maar gedraagt zich steeds meer als een magische macht. Artificiële intelligentie (AI) genereert op een onnavolgbare manier bovenmenselijke kennis. In handen van kwaadwilligen is dat al zeer bedreigend voor de individuele vrijheid, maar het kan nog erger.

Als de pogingen lukken, mogelijk met behulp van AI, om ook artificieel leven (AL) te maken, komt daarbij het risico dat dit het ecosysteem ontregelt. Echter als AI en AL samengevoegd worden tot artificieel intelligent leven (AIL) dan groeit de techniek de mensheid onherroepelijk boven het hoofd. Met de creatie van zo’n superslaaf zouden we de wereld verder laten verloederen tot een akelig spookhuis.

Harmonie

Vooreerst is dat horrorscenario nog niet reëel maar dreigingen vanuit de techniek zijn er wel degelijk. Naarmate we voor onze levensbehoeften sterker afhankelijk zijn van technische voorzieningen moeten we ons daaraan steeds meer conformeren. Niet wijzelf maar de technologie bepaalt dan in toenemende mate ons gedrag. Individuele apparaten kunnen we nog wel de baas, bij installaties wordt het al lastiger, maar bij systemen zijn we als persoon vrijwel altijd de ondergeschikte partij.

Daarbij helpt het niet dat we onszelf ook niet meester zijn en snel verslaafd raken aan allerlei zaken die ons op korte termijn bevrediging geven. Wanneer we als een rupsje nooit-genoeg vrijwillig in de virtuele cocon kruipen die ICT-systemen om ons heen spinnen, dan worden we nooit meer een vrije vlinder. Specifiek christenen zullen techniek niet als doel

Specifiek christenen zullen techniek niet als doel maar als middel beschouwen. Maar om risicobewust in harmonie met technologie te leven is het wel nuttig om te beschikken over basale fysicakennis, praktische handvaardigheden, en een zekere mate van zelfredzaamheid en autarkie. Wie techniek meer meester is, hoeft er minder slaaf van te zijn.

Ir. Ries van Maldegem is adviserend ingenieur.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen