Prof. De Vries: “Ingrijpende Maatregelen Op Komst Om Stikstofuitstoot Terug Te Dringen”

Wat is nu eigenlijk het probleem met de stikstof?

“Stikstof is de belangrijkste voedingsstof voor planten. Als we die meststof niet hadden, zou de voedselproductie een stuk lager zijn. We kunnen eigenlijk niet meer zonder. In Nederland dienen de boeren veel mest toe aan de grond. Een deel van deze stikstof komt in de vorm van ammoniak in de lucht terecht. Door verbrandingsprocessen in auto’s, woningen en industrie komen stikstofoxiden vrij.

De ammoniak en de stikstofoxiden hebben een negatief effect op natuurgebieden. Ze zorgen voor een te vruchtbare bodem, waardoor bijvoorbeeld grassen heide verdringen. Ook zorgen ammoniak en stikstofoxiden voor verzuring van de bodem. Dat leidt tot een verstoring van de verhouding tussen voedingsstoffen. Boeren lossen dat op door kalk te strooien. In natuurgebieden leidt verzuring tot verdringing van bepaalde planten en dieren. En we hebben nu juist in Europa afgesproken dat de kwaliteit van natuurgebieden op zijn minst gelijk moet blijven, maar liever nog moet verbeteren.”

Toch komt die ophef vreemd over. De afgelopen jaren is de uitstoot toch alleen maar afgenomen?

“Sinds 1990 is de hoeveelheid uitstoot van ammoniak in de landbouw met ruim 50 procent teruggedrongen. Maar de laatste jaren neemt deze weer toe. Door afschaffing van het melkquotum is de veehouderij weer gegroeid. Ondanks de forse afname zitten we nog vrij ver boven de grens die goed is voor natuurgebieden. Omdat we in Nederland veel vee hebben, is er veel ammoniakuitstoot.”

Heeft de overheid geen boter op het hoofd? Het Programma Aanpak Stikstof (PAS) dat de rechter heeft vernietigd, was toch ondeugdelijk?

“Het is relatief gemakkelijk om met kennis van het heden het verleden te beoordelen. Het PAS had een zeker risico in zich. Het zorgde ervoor dat boeren in de buurt van natuurgebieden toch mochten bouwen en meer ammoniak mochten uitstoten als er gewaarborgde maatregelen genomen zouden worden om de uitstoot terug te dringen in de natuurgebieden. De Raad van State haalde daar in 2019 een streep door omdat die waarborg er niet bleek te zijn. Plannen die genoemd werden, bleken niet gerealiseerd te zijn. Boeren mogen nu alleen een bouwvergunning krijgen als ze aan kunnen tonen dat de uitbreiding geen negatief effect heeft op de natuurgebieden in de omgeving. En dat is heel lastig.”

D66 bepleit een halvering van de veestapel. Is dat nodig?

“Het zal een hele opgave worden om in natuurgebieden te komen tot een gemiddelde norm van 1000 mol stikstofneerslag per hectare (dat is 14 kilogram per hectare). Nu ligt de landelijk gemiddelde depositie, een duur woord voor neerslag, op ongeveer 1650 mol. Om daar te komen is inderdaad zeker een halvering van de ammoniakemissies nodig, want ruim 40 procent van de stikstofdepositie in natuurgebieden komt door de landbouw. Een bijna vergelijkbaar groot deel komt uit het buitenland. Maar dat mogelijke doel staat niet gelijk aan halvering van de veestapel. Vermindering kan niet alleen worden bereikt door minder vee, maar ook door uitstoot uit stallen en uitstoot bij het verspreiden van de mest te verminderen. Maar daar zijn wel kosten aan verbonden.”

Aan wat voor concrete maatregelen moeten we dan denken?

“Allereerst kun je denken aan minder eiwitrijk en dus stikstofrijk voer, zoals het kabinet nu ook voorstelt. Volgens deskundigen kan dit gemakkelijk leiden tot emissiereductie. In de melkveehouderij kun je dit onder andere bewerkstelligen door het scheiden van de dunne en dikke fractie mest in de stal. Als urine bij feces komt wordt met name ammoniak gevormd. Daarnaast kun je mest verdunnen met water waardoor de ammoniak minder snel vervluchtigt. Een andere mogelijkheid is het aanzuren van mest, waardoor ammoniak wordt omgezet naar ammonium. De meest extreme variant is koeien altijd in een emissiearme stal te huisvesten, maar uit het oogpunt van dierenwelzijn is dat niet wenselijk. Mensen zien ook graag koeien in de wei. Daarnaast zijn emissiearme stallen erg duur.”

De boeren zijn dan de dupe. Is dat terecht?

“Het is nu eenmaal zo dat de depositie uitstoot van stikstof als gevolg van de landelijke uitstoot voor ongeveer 65 tot 70 procent uit de landbouw komt. Dus dan is het logisch dat vooral ook de oplossing ligt in het verminderen van die depositie in die sector.”

Duitsland zou veel soepeler normen hebben voor de stikstofuitstoot. Klopt dat?

“In Duitsland is de stikstofbelasting gemiddeld veel lager en de overschrijding van kritische depositiewaarden komt daar veel minder voor. Daarom is daar inderdaad sprake van een soepelere wetgeving als het om ammoniakuitstoot gaat. In delen van Duitsland, met name tegen de grens van Nederland is de stikstofbelasting overigens wel vergelijkbaar met ons land en daarmee is de irritatie van boeren ook wel weer begrijpelijk.”

Wordt het probleem opgelost als Nederland besluit het aantal natuurgebieden te verminderen of te clusteren?

“Bepaald niet. Dit is paniekvoetbal. Voor de lange termijn lost dat niets op. Ammoniak, en in mindere mate stikstofoxiden, slaan wel dichter bij de bron neer, maar de uitstoot uit een bepaalde bron draagt over honderden kilometers bij aan de depositie. En om die deken van stikstof omlaag te krijgen moet overal de emissie omlaag. Daar helpt schrappen van een paar natuurgebieden niets aan. Juridisch zal schrappen ook niet lukken, want dan moet je aantonen dat je ze destijds verkeerd hebt aangewezen als Natura 2000-gebied en dat zal niet lukken. Schrappen als Natura 2000-gebied kan alleen als je kunt aantonen dat een gebied -hoewel je er alles aan gedaan hebt wat kon- buiten je macht om toch sterk is achteruitgegaan. Denk aan effecten van een vulkaanuitbarsting of iets dergelijks. Dat wordt het dus ook niet.”

Veel bouwprojecten liggen stil. Is dat nodig?

“Bouwprojecten liggen stil omdat volgens de wetgeving de stikstofdepositie omlaag moet en er ook tijdens de bouw stikstofoxiden vrijkomen. En de bouw is onder die wetgeving geplaatst. Daar kun je vragen over stellen. Want de totale bouwsector is verantwoordelijk voor slechts 0,6 procent van de stikstofoxide-uitstoot. Dat is dus maar een heel klein deel. Daarom kan door een relatief kleine maatregel als het overdag verlagen van de maximumsnelheden op autosnelwegen, minder stikstof in voer en een warme saneringsregeling in de varkenshouderij, de hele bouwsector weer vooruit. Maar bij de stikstofoxiden geldt hetzelfde als bij de ammoniak. Als we hier tot een serieuze terugdringing van de uitstoot willen komen, zijn veel ingrijpender maatregelen nodig.”

Kan Nederland dit wel aan? Dit gaat ten koste van de economische groei.

“Dat wordt altijd gesteld, ook bij het klimaatprobleem. Maar het is maar de vraag of dit klopt. Uit elke milieuanalyse komt dat maatregelen aan de bron goedkoper zijn dan de kosten die een maatschappij moet maken door de gevolgen van milieuverontreiniging, door verlies aan gezondheid, diensten van de natuur en dergelijke op te vangen. Economische groei, met als indicator het BNP, is lang niet de enige indicator voor ons welzijn. De stikstofproblematiek is bovendien veel meer omvattend. Stikstof spoelt in de vorm van nitraat ook uit naar grondwater en oppervlaktewater en heeft daar effecten, onder andere op drinkwaterkwaliteit. Verder is het klimaatakkoord getekend en dat betekent waarschijnlijk nog meer voor de landbouw. Want uit mest komt ook lachgas; dat is een andere vorm van stikstof en ook een broeikasgas. Verder produceert vee methaan; dat is ook een broeikasgas.

Een commissie onder leiding van de VVD’er Remkes studeert momenteel op mogelijkheden om de stikstofuitstoot te reduceren. Dat komt in het tweede adviesrapport dat medio april volgend jaar verwacht wordt. En het is te verwachten dat daar ingrijpende maatregelen worden voorgesteld. Bij die maatregelen zal wel een afweging tussen ecologie en economie moeten plaatsvinden waarbij rekening gehouden wordt met sociale gevolgen voor de agrarische sector.”

Prof. dr. Wim de Vries is hoogleraar in Wageningen op het gebied van de milieusysteemanalyse. Zijn onderzoek richt zich met name op effecten van de toevoer van stikstof, fosfaat, zuur en zware metalen aan landbouwgronden en bosgronden op lucht-, bodem- en waterkwaliteit. Naast zijn dagelijks werk is hij ouderling van de hersteld hervormde gemeente in Veenendaal.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen