Een busje mee bij emigratie

De hoge schoorsteen is van verre te zien. Het pand van de Koninklijke Fabriek van Gebrande Suiker R. Buisman BV, zoals het bedrijf oficieel heet, staat aan de Zomerdijk in Zwartsluis.

Toen de familie Buisman er in 1913 een nieuw bedrijfspand bouwde, waren de weilanden aan een zijarm van het Meppelerdiep nog groen. Nu staat de fabriek in een woonwijk. Nieuwe woningen hebben de fabriek omsloten.

Herman Buisman –oprichter van het bedrijf– groeide op in het dorp, waar hij een kruidenierszaak begon. Hij breidde zijn nering uit met een grossierderij en begon met het branden van koffie. In 1876 bedacht hij ”koffijstroop”, zo blijkt uit het herdenkingsboek dat enkele jaren geleden ter gelegenheid van het 150-jarig bestaan verscheen.

Het was een tijd waarin koffie niet alleen duur was, maar soms ook een bedenkelijke kwaliteit bezat. „Nederland zag koffie als een tropisch product, waarop hoge importbelastingen werden geheven.

Dit maakte koffie relatief duur voor de consument. Als gevolg daarvan was er schaarste. Om de prijs te drukken en de smaak te verbeteren werd er cichorei toegevoegd”, weet Robert Hoopman. Hij staat anno 2020 als directeur aan het roer van Royal Buisman. Ook cichorei gaf niet de gewenste smaak, terwijl de vraag naar koffie snel toenam.

POSTKOETS

Herman Buisman legde zich vervolgens toe op het karamelliseren van suiker. Zijn zoon Roelof verbleef een tijdlang in Leiden om het vak van suikerbrander te leren. Aanvankelijk ging de gebrande suiker de deur uit in puntzakken, later in tonnetjes. Volgens Hoopman waren er in Zwartsluis voldoende mogelijkheden voor expansie van de kruidenierszaak tot een industrieel bedrijf. „Het was nog de tijd van de Zuiderzee. Zwartsluis had een centrale ligging. De boten voeren naar Amsterdam en er was een rechtstreekse postkoetsverbinding met Groningen.”

Roelof verbeterde het recept en bedacht een huishoudverpakking. Het bekende blauwe blikje was geboren. De verbetering van de recepten werd door hem vastgelegd. Hoopman haalt uit een kast enkele schriften uit de tweede helft van de 19e eeuw waarin de receptuur tot op de komma is beschreven. „Moeilijk te lezen, maar alles staat er in.”

Vanuit een loods betrok de familie Buisman in 1913 een nieuw pand buiten het dorp, aan het water. Over de zijarm konden grondstoffen worden aangevoerd, het water was geschikt voor de koeling van de gebrande suiker.

In anderhalve eeuw is in het maken van de gebrande suiker, op basis van melasse en glucose, niet veel veranderd. Het proces neemt vier tot vierenhalf uur in beslag. De ketels, die 2500 kilogram per keer voor hun rekening nemen, zijn

„Vooral Aziaten hebben waardering voor het predicaat koninklijk”

volgens Hoopman uniek. „Natuurlijk zijn er veel meer branderijen, maar Buisman werkt met een open systeem met een luchtpijp, koelen op een plaat en vervolgens het verpulveren van het product. Op een traditionele en ambachtelijke wijze. We zijn de enigen ter wereld die het zo doen. Anderen werken met gesloten vaten, waardoor er vloeibare karamel ontstaat.”

HUISHOUDSCHOOL

Vlak voor de Tweede Wereldoorlog had een forse uitbreiding van de fabriek plaats. Vier dagen voordat de Duitsers het land binnenvielen, werd de nieuwbouw in gebruik genomen. Maar later kwam de productie stil te liggen en veranderde het complex in een opvangplaats voor ontheemden.

Dat was volgens de directeur een extra stimulans om Buisman in 1951 het predicaat koninklijk toe te kennen. „Er zijn in die tijd meerdere bedrijven beloond voor hun positieve rol tijdens de oorlogsjaren.” Natuurlijk speelden ook andere factoren een rol (zie kader ”Wanneer wordt een bedrijf koninklijk”).

In de jaren vijftig van de vorige eeuw begon de opmars van het busje Buisman in de Nederlandse huizen. „Dat heeft tot halverwege de jaren zeventig geduurd. Buisman vertegenwoordigde een deel van de Hollandse cultuur en was een tijdlang zelfs bekender dan bijvoorbeeld tomatensoep. Op de huishoudschool werd de meisjes geleerd om bij het koffiezetten twee lepeltjes Buisman toe te voegen.”

Buisman groeide uit tot een icoon, de hoeder van de Nederlandse koffiecultuur. Het lepeltje kon zelfs in het buitenland niet worden gemist. Bij Hotel New York in Rotterdam, waar emigranten aan boord van de schepen van de Holland-Amerika lijn stapten, werd nog een blikje uitgereikt om nog enige tijd de Hollandse sfeer vast te houden in het nieuwe land. In die hoogtijdagen rolden er jaarlijks 12 miljoen blikjes van de band. De gestage neergang zette eind jaren zeventig in. Hoopman: „De koffiekwaliteit nam toe, de filterkoffie kwam op en de toevoeging was minder relevant. Gelukkig heeft het bedrijf zich tijd weten aan te passen. Eind jaren tachtig stapte het over op het leveren van ambachtelijke smaakmiddelen aan de levensmiddelenindustrie.”

STAAFJES

Belangrijkste afnemers zijn nu grote toeleveringsbedrijven in de brood-, banket- en vleeswereld. „Daar wordt een toefje Buisman toegevoegd, voor de kleur en de smaak.” De belangrijkste afzetmarkt voor Buisman, dat nog steeds jaarlijks groeit, is de levensmiddelenindustrie in de Benelux, Duitsland en Engeland. De snelstgroeiende markten zijn evenwel te vinden in Zuidoost-Azië. „Daar is koffie in opkomst. Die wordt verpakt in staafjes met suiker, creamer en koffie. Net als vroeger in Europa wordt er een beetje Buisman toegevoegd. Dat versterkt de smaak en drukt de prijs. Koffie is in die landen relatief duur.”

Daarnaast is het busje Buisman, steeds gemoderniseerd en aangepast, nog steeds altijd in alle supermarkten te vinden. De jaarlijkse productie bedraagt een half miljoen exemplaren. „Het zijn vooral ouderen die het niet kunnen missen. Als het niet in het schap staat, is Leiden in last.”

Hoopman is trots op het predicaat koninklijk. „Dat voelt echt als een erkenning.” In de hal van het bedrijf hangt een portret van koning Willem-Alexander en koningin Máxima, op de plek waar eerder een staatsiefoto van de vroegere koningin Beatrix was bevestigd.

Ook de oorkonde is ingelijst. Op verschillende andere plekken is de verbintenis met het koningshuis eveneens zichtbaar. „De laatste telg uit het geslacht Buisman, dat tot 2007 aan het roer stond, is koninklijk onderscheiden.”

KWALITEIT

Het predicaat koninklijk, in het buitenland als royal omschreven, geeft volgens hem vertrouwen. „Het zegt iets over de kwaliteit van ons product. Men weet dat dit aan alle standaarden voldoet. Vooral Aziaten hebben waardering voor het predicaat koninklijk.”

„Het zijn in Nederland vooral ouderen die Buisman niet kunnen missen”

WANNEER WORDT EEN BEDRIJF KONINKLIJK?

Het predicaat koninklijk kan worden verleend aan verenigingen, stichting, instellingen of ondernemingen. Het staat voor respect, waardering en vertrouwen van de koning tegenover de ontvanger, meestal een bedrijf.

De aanvraag gaat via de burgemeester in de vestigingsplaats en de commissaris van de Koning. Er zijn verschillende criteria waaraan een onderneming (of vereniging) moet voldoen:

* de onderneming dient honderd jaar te bestaan

* het predicaat wordt alleen bij een bijzonder jubileum verleend

* het bedrijf moet voor wat aard, omvang en betrouwbaarheid betreft aanzien hebben

* er is sprake van een vooraanstaande positie in Nederland, bij voorkeur ook een internationale uitstraling

* de onberispelijke bedrijfsvoering is onberispelijk, bestuursleden en commissarissen zijn van onbesproken gedrag

* het bedrijf is financieel gezond

Er zijn in Nederland enkele honderden bedrijven of verenigingen die zich koninklijk (tegenwoordig vaak royal) mogen noemen. Bij de toekenning wordt een oorkonde verstrekt.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen