Boekbesprekingen

Het wetenschappelijke onderzoek heeft inmiddels voldoende aangetoond dat de Nadere Reformatie diepgaand is beïnvloed door het Engelse puritanisme. Daarbij heeft het echter veel minder aandacht besteed aan invloed uit Schotland. L.J. van Valen, schrijver van diverse populairwetenschappelijke boeken over de Schotse kerkgeschiedenis, vult met dit proefschrift een leemte op door nauwkeurig na te gaan welke invloed het Schotse puritanisme op de Nadere Reformatie heeft uitgeoefend. Dit gebeurde op twee manieren. Als gevolg van overheidsrepressie kwamen in de loop van de zeventiende eeuw allerlei Schotse vluchtelingen ‒ covenanters genoemd ‒ naar Nederland, waar ze in met name Veere, Utrecht en Rotterdam ‒ plaatsen met Schotse kerkelijke gemeenten ‒ intensieve contacten onderhielden met nadere reformatoren. Daarnaast werden vooral in het tijdvak 1660-1700 verschillende Schotse vroomheidsgeschriften in het Nederlands vertaald. Het meest duidelijk komt Schotse puriteinse invloed naar voren bij Jacobus Koelman, want deze nadere reformator onderhield niet alleen contacten met diverse covenanters, maar verzorgde ook de meeste Nederlandse vertalingen van Schotse vroomheidsgeschriften. De reden hiervan is dat Koelman onder de indruk was van de christocentrische en innerlijke vroomheid in de door hem vertaalde werken en tegelijk van het theocratische streven waarvoor de covenanters in hun vaderland strijd en lijden meemaakten. Koelman kende een overeenkomstige vroomheidsbeleving met een accent op zowel de innerlijke, mystiekgetinte omgang met Christus als op een christelijke levensstijl die het verlangen kent naar reformatie op alle levensgebieden. Toch is de conclusie van deze lijvige studie dat Schotse invloed op de Nadere Reformatie uiteindelijk gering is geweest. Eerlijk gezegd een wat teleurstellende uitkomst, zeker als we beseffen hoeveel werk Van Valen heeft verzet om de relatie tussen Nederland en Schotland in kaart te brengen.

De genoemde teleurstelling zou de indruk kunnen wekken dat ik geringe waar­

Van Valen betrekt ook de relatie tussen het Schotse en Engelse puritanisme in zijn onderzoek. Zoals gezegd hebben beide invloed uitgeoefend op de Nadere Reformatie, waarbij deze studie indirect helder maakt dat de Engelse invloed beduidend groter is geweest dan de Schotse. Behalve een grote geestelijke overeenkomst tussen de hervormingsbewegingen ziet Van Valen als opvallendste verschil dat Engelse puriteinen meer nadruk hebben gelegd op de geestelijke kenmerken, waardoor ze niet alleen de geloofszekerheid wilden bevorderen, maar eveneens het onderscheid tussen authentiek en schijngeloof ontmaskeren. Dit is echter een te ongenuanceerde weergave. Het genoemde onderscheid is inderdaad terecht met het oog op het vroege Engelse puritanisme, want dit stond in de context van sterk gemêleerde kerkelijke gemeenten en pro beerde daarom via geestelijke kenmerken aan te geven waaraan men het echte geloof kon herkennen. Maar veel minder is dit verschil van toepassing op de latere fase van het Engelse puritanisme, toen gemeenten van dissenters buiten de staatskerk stonden en geestelijk homogener waren, waardoor de geloofsopbouw grotere aandacht kreeg en men zowel de concentratie op Christus als de mystieke component in de omgang met Hem sterker uitwerkte. Hoewel de Schotse traditie sterker inzette op het verbond en bovendien in de prediking het genadeaanbod mogelijk uitdrukkelijker een plaats gaf, was de overeenkomst tussen het Schotse en Engelse puritanisme in het door Van Valen beschreven tijdvak dus nog wel groter dan hij wil aantonen.

Voor de kennis van het Schotse puritanisme en de receptie ervan in Nederland kan niemand om deze studie heen. Het is mooi dat Van Valen zijn door de jaren heen opgebouwde kennis op latere leeftijd en op deze manier vruchtbaar heeft kunnen maken voor de wetenschap. Door zijn onderzoek immers is de relatie tussen het Schotse puritanisme en de Nadere Reformatie veel beter in beeld gekomen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen