Boekbesprekingen

Deze prachtige verzameling vertalingen van Calvijns teksten brengt de theologie van de Geneefse reformator heel dichtbij. Het is mooi dat enkele teksten voor het eerst in het Nederlands beschikbaar komen, zoals het ‘Woord vooraf bij de preken van Chrysostomus’, vertaald en ingeleid door Jeannette Kreijkes en de waarschuwing bij de apocriefe boeken van het Oude Testament (1546), bezorgd door Wulfert de Greef. De teksten zijn onderverdeeld in de rubrieken Bijbel, preken, leer, praktijk, polemiek, brieven en einde. Die laatste rubriek omvat slechts twee teksten: Calvijns afscheidsredes, die al eerder uitgegeven waren door Rinse Reeling Brouwer en Hannie Vermeer- Pardoen in De handzame Calvijn (2004), en zijn testament, vertaald en ingeleid door Machiel van den Berg. Een selectie van citaten is wellicht de beste manier om een indruk te geven van de diversiteit van deze uitgave. In een preek tegen de nicodemieten die suggereren dat je gerust de mis kunt bijwonen, als je God maar dient met je hart, benadrukt Calvijn dat het lichaam niet de andere kant op kan gaan dan het hart; ‘benen zullen zich toch nooit vanzelf gaan bewegen!’ (108). Het avondmaal is niet alleen ‘een spiegel waarin we Jezus Christus kunnen aanschouwen’ (341), maar doet ons ook echt delen in ‘de eigenlijke substantie van het lichaam en bloed van Christus’ (369), zo lezen we in de door Herman Speelman vertaalde ‘Kleine verhandeling over het heilig avondmaal van onze Heer Jezus Christus (1541)’.

In het verslag van de congrégation over de verkiezing (1562), vertaald door Willeke van Ginkel-Van Deelen, stelt Calvijn dat de zondeval er nooit gekomen was als God dat niet besloten had (568). Over de relatie tus-sen geloof en verkiezing zegt hij enerzijds ‘Wij kunnen door onze boosheid niets anders dan het evangelie verwerpen, tenzij God ons verlicht als Hij ons roept’, maar anderzijds ook ‘Wilt u weten of u uitverkoren bent? Bekijk uzelf in Jezus Christus!’ (572).

De teksten over de praktijk bieden een kijkje achter de schermen. Al in 1537 Stelt Calvijn dat het goed zou zijn als de viering van het heilig avondmaal op zijn minst elke zondag zou plaatshebben. Zolang dat niet mogelijk is stelt hij een maandelijkse viering voor bij toerbeurt in één van de drie stadskerken, wat dus neerkomt op drie keer per maand (583). De door Herman Selderhuis vertaalde kerkelijke verordeningen (1561) bespreken niet alleen de vier ambten, maar geven ook praktische aanwijzingen met betrekking tot het huwelijk. Ouders mogen hun kinderen niet tot trouwen dwingen zonder hun instemming. Het bruidspaar moet ‘bescheiden gekleed naar de kerk komen, zonder “toeters en bellen”’ (801) en als een vrouw terecht klaagt dat samenleven met haar man onmogelijk is omdat hij boosaardig is, moet het huwelijk ontbonden worden en mag de man ook geen enkele andere vrouw meer misbruiken.

Calvijns polemische geschriften zijn doorgaans niet het meest aangenaam om te lezen. De prachtige brief aan Sadoleto (1539) vormt daarop natuurlijk een uitzondering. Deze uitgave bevat ook een vertaling van Calvijns Tegengif tegen de artikelen van de Parijse Faculteit (1544) door André Bas en zijn reactie op Dirck Volkertsz. Coornhert (1562) door Hilde Bom. De tekst met de titel ‘Over vragen en tegenwerpingen van een Jood’ vormt ‘het enige geschrift waarin Calvijn zich expliciet en uitsluitend bezighoudt met de verhouding tot Joden’, zoals Michael Mulder in de inleiding opmerkt. Hoewel Calvijn niet zo antisemitisch is als Luther, ziet hij toch het lijden van Israël als een straf voor hun ‘verderfelijke en onoverwinnelijke hardnekkigheid’. Dat Calvijn kampte met een zwakke gezondheid is bekend, maar dat hij aan het eind van zijn leven zo openhartig schrijft over de moeite met het plassen en met de ontlasting (1184) wekt wel verbazing bij iemand die bekendstaat om zijn terughoudendheid met betrekking tot autobiografische informatie.

Uiteraard kunnen ook bij deze uitgave kritische opmerkingen geplaatst worden. Zo is het opvallend dat er zo kort na de uitgave in de Belijdenisgeschriften van de Protestantse Kerk in Nederland (2009) een nieuwe vertaling van de Catechismus van Genève geboden wordt. De heruitgave van enkele paragrafen van Kees de Niets prachtige vertaling van de Institutie was een mooie kans geweest om de gelaagde structuur van Calvijns magnum opus aan het licht te brengen door aan te geven uit welke editie de zinnen stammen. Bij alle teksten staan in de voetnoten verwijzingen naar Latijnse en Franse bronteksten, maar de vermelding is verre van uniform. Deze opmerkingen zijn echter natuurlijk niet meer dan marginale kanttekeningen. De vreugde dat er nu zo’n diversiteit aan Calvijns teksten in een frisse Nederlandse vertaling beschikbaar is overheerst.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen