Boekbesprekingen

In dit boek verzamelt de auteur, hoogleraar ethiek aan de VU, de artikelen die hij in de loop der jaren over de theologie van Paul Tillich heeft geschreven. De bundel brengt zijn sympathie tot uitdrukking voor deze ‘buitengewoon creatieve denker, die als theoloog altijd filosoof en als filosoof altijd theoloog is’ (VII). Tillich is zelfs voor Grube soms nog wel wat moeilijk toegankelijk, maar hij betreurt het dat Tillich in de Nederlandse academische theologie zo weinig aandacht krijgt.

De negen artikelen, die op één na eerder gepubliceerd zijn en cirkelen rondom het begrip openbaring, zijn over vier delen verdeeld. Het eerste deel bespreekt de openbaring in relatie tot Tillichs subjectfilosofie. Voor de gemiddelde theoloog zijn de kentheoretische en godsdienstfilosofische beschouwingen vrij hooggegrepen. Interessant is de vergelijking tussen Barth en Tillich, want volgens Grube is het contrast tussen beiden niet alleen van theologische maar vooral ook van filosofische aard, omdat zij verschillend aankijken tegen de rol van het menselijk subject. Terwijl Barth het subject in het cognitieve proces bewust marginaliseert, probeert Tillich er ruimte voor te creëren of in ieder geval aan subject en object recht te doen (92). Dat relativeert de gebruikelijke typeringen van de tegenstelling Barth-Tillich als openbaring versus religie of geloof versus cultuur (21). Het derde en enige Engelstalige artikel biedt een kritische reconstructie van Tillichs epistemologie en schetst de ontwikkeling van de transcendentale filosofie naar de kritische fenomenologie.

In het tweede deel staan twee artikelen. Het eerste daarvan laat zien dat Tillich probeert de dichotomie tussen object en subject te overwinnen door uit te gaan van een soort mystieke unie waarin het object van de kennis rechtstreeks communiceert met het kennende subject; zo zijn beide niet langer gescheiden, net als in een erotische relatie waarin men streeft naar het moment waarin het onderscheid tussen de geliefden wordt opgelost (117). Bij de kennis van God gaat het natuurlijk niet om een object in de gewone zin van het woord.

Het vijfde, en enige nog niet eerder gepu bliceerde, artikel gaat over de verhouding tussen geloof en kennis of geloof en wetenschap en met name over de vraag wat voor soort kennis openbaringskennis is en hoe deze zich verhoudt tot andere vormen van kennis. Grube stelt, voortbordurend op de visie van Tillich, dat openbaringskennis een heel eigensoortige kennis is, het is kennis over kennis en geen directe kennis van de werkelijkheid. Openbaring opent een nieuw perspectief van waaruit de werkelijkheid wordt waargenomen. Hij vergelijkt dat met een paradigmaverschuiving in de wetenschapsfilosofie. Omdat de opstanding van Christus behoort tot het domein van de openbaringskennis, relativeert Grube - nog sterker dan in zijn eerdere publicaties over dit onderwerp - de historiciteit van de opstanding. Deze visie roept mijns inziens enkele forse vragen op en leidt in potentie tot een ahistorische vervluchtiging van het christelijke geloof. Zie daarvoor mijn artikel in NTT, ‘Revelation and the Unity of the Truth’ (juni 2020). Het is sympathiek dat Grube vanuit Tillichs visie op openbaringskennis stelt dat er geen conflict is tussen geloof en wetenschap, tenzij natuurwetenschappers - ten onrechte - uitgaan van een sciëntistisch wereldbeeld.

In het derde deel van het boek reconstrueert Grube hoe Tillich de relatie tussen openbaring en filosofie verstaat. Het laatste deel bevat twee artikelen over openbaring en interreligieuze dialoog. Geen enkele religie heeft de waarheid in pacht. ‘De dialoog tussen religieuze tradities is dus een dialoog tussen bedelaars, tussen tradities die met lege handen staan’ (214). In dit deel komt het contrast met Barth weer aan de orde. Volgens Grube vermijdt Tillich enerzijds het principiële pluralisme van John Hick, maar ook het eenzijdige exclusivisme van Karl Barth. Misschien staat hij dichter bij Barth dan bij Hick, omdat Tillich zijn uitgangspunt neemt in een christelijk binnenperspec-tief en niet in een pluralistisch buitenperspectief, maar in tegenstelling tot Barth identificeert hij de belijdenis dat Jezus de Christus is niet met een christelijke openbaringsclaim en verwerpt hij Barths stelling dat niet-christelijke godsdiensten niet gebaseerd zijn op openbaring.

Het is mooi dat Dirk-Martin Grube in deze bundel zijn jarenlange en intensieve theologische omgang met Tillich samenbrengt en ordent. Het is geen lichte kost, maar de heldere inleiding helpt de lezer om de grotere lijnen in zijn onderzoek te ontdekken. Bovendien prikkelt zijn erudiete verwerking van Tillichs fundamentele filosofische en theologische inzichten tot een dieper doordenken van de epistemologische vooronderstellingen van het christelijke verstaan van de werkelijkheid in het licht van de openbaring van Hem die zichzelf als de Waarheid bekend heeft gemaakt.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen