Een eeuw Staatkundig Gereformeerde Partij geboekstaafd

Op 18 april van dit jaar werd een bundel van het Documentatiecentrum Politieke Partijen gepresenteerd in Gouda. Het stevige boek werd uitgegeven door Uitgeverij Verloren in Hilversum. Elf auteurs, veelal historici of politicologen, geven in dit boek hun mening en leveren statistieken aan over de verschillende onderwerpen, die de SGP in haar 100-jarig bestaan heeft beleefd.

Zij doen dit in alleszins lezenswaardige bijdragen. Het is interessant te lezen hoe relatieve buitenstaanders de geschiedenis van de SGP hebben ervaren en daarvan verslag doen. Uiteraard is er veel aandacht voor het vrouwenstandpunt, zoals de SGP dit jarenlang heeft gehuldigd en in een deel van de achterban en het hoofdbestuur van de partij nog steeds leeft.

Natuurlijk komt het theocratische beginsel aan bod, zoals dat door de oprichter van de SGP, ds. G.H. Kersten werd beleefd op grond van artikel 36 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis (NGB) en zoals dat door een latere partijvoorzitter, ds. H.G. Abma in meer theologische zin werd geïnterpreteerd, in navolging van prof. dr. A.A. van Ruler.

Vrijwel alle artikelen bieden voldoende stof tot nadenken. Maar - met respect en waardering voor wat de andere auteurs hebben geschreven - de inleiding van de redacteuren Gerrit Voerman en Hans Vollaard onder de titel De SGP: een religieuze partij in een democratie geeft voldoende reden om deze wat kritischer te beschouwen. In de eerste plaats al de duiding van de SGP als een ‘religieuze partij’. Dat is een typering die - zeker in deze tijd - iets fundamentalistisch in zich koestert en dan nog wel in negatieve zin. De SGP is een partij met een heel duidelijke protestants-christelijke identiteit, dat lijkt hetzelfde, maar is toch wezenlijk verschillend van wat Voerman en Vollaard schrijven.

STABIELE ACHTERBAN?

Voerman en Vollaard voorzien voor de SGP geen tweede eeuwfeest, want het is de vraag of de SGP haar tot nu toe stabiele achterban weet vast te houden. Immers, die achterban beweegt ook en veelal in een ‘lichtere richting’. De SGP-achterban ondergaat even als de rest van de Nederlandse bevolking de invloed van het individualisme en het consumentisme. De binding van mensen aan religieuze idealen (beginselen) neemt af. Zo’n redenering verbaast me. Kennelijk gaan Voerman en Vollaard ervan uit dat de SGP-achterban dynamisch is, terwijl de partij statisch blijft. Dat nu is een onjuiste manier van denken. Er is geen enkele reden om partij en achterban op deze manier tegen elkaar uit te spelen.. Immers, de afgelopen eeuw laat zien - zoals ook uit andere bijdragen in deze bundel

De beschouwing van Voerman en Vollaard eindigt met een zin, die er blijk van geeft dat zij de wezenlijke SGP-ziel niet tot in haar diepste eigenheid hebben doorschouwd: “...dat leidt tot de cruciale vraag voor SGP’ers: zijn ze te zeer verknocht aan hun honderdjarige partij die zich vooral inzet voor het aardse vaderland hier en nu, om er nog afstand van te doen en zich meer te richten op het hemelse vaderland?”

In deze zin wordt een oneigenlijke tegenstelling gecreëerd. Met dr. W. Aalders geloof ik van harte dat SGP’ers - als zij in geloof hun weg door dit leven gaan - zich als burgers van twee werelden beschouwen. SGP’ers hebben als het goed is zowel de levenshouding van rentmeester als die van vreemdeling. Dat kan heel goed samengaan. Wat zeg ik: dat gáát samen in een rasechte SGP’er.

Ik vermoed overigens dat de tegenstelling die Voerman en Vollaard hebben geschetst, mede gestalte krijgt of heeft gekregen door de manier, waarop sommige SGP’ers nog steeds het standpunt koesteren dat het noodzakelijk is om met de uitspraken van predikanten uit de tijd van de Nadere Reformatie hedendaagse politiek te bedrijven. Daarbij vergetend of bewust negerend dat de autocratie van de zeventiende en achttiende eeuw halfweg de negentiende eeuw grondwettelijk is omgevormd tot een representatieve democratie, aanvankelijk functioneel ietwat onwennig, later meer professioneel.

VOLWAARDIGE POLITIEKE PARTIJ

Ik besef dat ds. Kersten met ‘zijn’ SGP bij zijn intrede in de Tweede Kamer in 1922 in feite primair het gereformeerde getuigenis in de politiek heeft ingebracht. Afgezien van zijn visie op politiek en parlement was juist het ontbreken van het kerkelijk getuigenis vanwege de kerkelijke verdeeldheid mede hiervan een oorzaak. Maar de SGP heeft zich in de eeuw van haar bestaan ontwikkeld tot een volwaardige politieke partij, die voluit haar aandeel levert in de parlementaire democratie. Als er in de toekomst geen kiesdrempel wordt ingevoerd heeft de SGP als zo’n politieke partij wel degelijk een functie. De partij - zo blijkt uit de bijdragen in deze bundel - is geëvolueerd van een getuigenispartij naar een wezenlijk politieke partij met een duidelijke principiële protestants-christelijke identiteit, een partij, die - om de woorden van ir. Bas J. van der Vlies te gebruiken - het goud van de (Nadere) Reformatie omsmeedt tot pasmunt voor deze tijd, daarbij gebruik makend van vrijwel alle klassieke en eigentijdse mediavormen.

Enkele kenmerken van dit ‘pasmunt’: de partij komt op voor de normen en waarden, die hun oorsprong vinden in de Bijbel. Dat is niet achterhaald, dat is uiterst actueel voor nu en voor de toekomst. De klassieke grondrechten worden binnen die kaders van normen en waarden gerespecteerd en verdedigd. Op medisch-ethisch gebied is niet de mens en zijn egotisme dé norm, maar de Schepper en Zijn geboden. Zo’n partij neemt het op voor gemoedsbezwaarden, probeert voor hen regelingen te treffen.

De partij komt op voor de éénverdieners, die in alle emancipatiedrift van de laatste decennia - na de culturele revolutie uit de jaren ‘60 van de vorige eeuw - het ‘fiscale slachtoffer’ zijn geworden. Zo’n partij gaat zorgvuldig om met - het beheer van - de schepping en gaat dus voor duurzaamheid, zonder te vervallen in een bijna dwangmatige houding om die tot het enige speerpunt te verheffen. De partij zal de hiervoor onmisbare internationale samenwerking niet uit de weg gaan, evenmin als bij andere geopolitieke onderwerpen.

De partij deint niet mee op de golven van wat ‘men’ wil, op maatschappelijke trends zoals een raadgevend of correctief referendum, omdat daarin de willekeur het uitgangspunt vormt. De SGP zal steeds maar weer nieuwe ontwikkelingen toetsen aan de identiteit van de partij èn de geschiedenis van ons land vanaf, daarbij compromissen niet schuwen, als deze als ‘pasmunt’ inzetbaar zijn.

Dit alles geschreven hebbend, is mijn conclusie dat een hoofdstuk over met name de toekomst van de SGP - in weerwil van wat Voerman en Vollaard in hun inleiding hebben betoogd - in deze alleszins waardevolle bundel niet zou hebben misstaan. Sterker, ik ervaar het als een omissie dat dit visionaire onderwerp hier geen aandacht heeft gekregen. PvdB

Ieder SGP-lid heeft dit boek thuis ontvangen. Een aanprijzing in Zicht is daarom overbodig. Het is wel aardig om te lezen wat politiek redacteur Piet H. de Jong in het Nederlands Dagblad van 21 april jl. over deze publicatie schreef: ‘Auteur van dit jubileumboek is historicus en SGP-kenner Wim Fieret. Toen dominee Henri Kersten in 1918 de tijd rijp achtte voor een politieke partij om de ‘stillen in den lande’, zoals de bevindelijken wel werden genoemd, te mobilise-ren en te activeren, was zijn ambtgenoot dominee Jozias Fraanje het daar van harte mee oneens. Fraanje vond het activisme van Kersten helemaal niks. Hij heeft in de Gereformeerde Gemeente van Barneveld zelfs een broeder van het Heilig Avondmaal afgehouden omdat die voor de SGP in de gemeenteraad zat. (…) Bij een feestje past niet dat je de vuile was al te uitbundig buiten hangt. Maar in een serieus boek dat Fieret heeft willen schrijven, gaat hij iets te gladjes heen over de interne strubbelingen, zoals het immer aanwezig vrouwendebat in de partij.

Fieret stelt dat in de achterban er verschillen van inzicht waren, zoals over het gebruik van moderne media, maar nooit over fundamentele zaken. Dat standpunt is niet vol te houden, zoals historicus en theoloog Henk Post in het boek ‘Mannen van Gods Woord’ overtuigend aantoont.’

Rest ons als Zicht-redacteuren slechts op te merken dat merkwaardig genoeg ons 44-jarige tijdschrift in de bronnenlijst ontbreekt. Maar misschien moeten we dit ook rekenen tot een van de beperkingen van dit jubileumboek en er verder niet te zwaar aan tillen.

In het kader van 100 jaar SGP heeft SGP-jongeren een boekje laten uitgeven ‘Op de bres. De SGP in de Tweede Kamer.’ In zeven verhalen worden de zeven fractievoorzitters die de SGP gekend heeft, gekarakteriseerd aan de hand van een bepalende gebeurtenis. Uiteraard wordt afgetrapt met de persoon van dominee Kersten, de eerste fractievoorzitter van de mannenbroeders. Zijn ‘wapenfeit’ was de beroemd geworden ‘Nacht van Kersten’. In de nacht van 10 op 11 november 1925 viel het kabinet-Colijn, omdat de SGP het gezantschap bij de paus wilde schrappen. Van ds. Zandt staat zijn waarschuwing ten opzichte van de kermis in Delft beschreven. Ingenieur Van Dis komt aan bod als degene die streed tegen smalende godslastering. Van dominee Abma is een gloedvolle rede opgenomen waarin hij spreekt over barmhartigheid en rechtvaardigheid naar aanleiding van het voorstel van de regering om een drietal oorlogsmisdadigers vervroegd vrij te laten. Ingenieur Van Rossum is gelinkt aan de watersnoodramp in 1953. Hij zag deze gebeurtenis als een oordeel van God op het verlaten van Zijn geboden. Aangekomen in de huidige tijd zijn we getuige van het optreden van Van der Vlies tegen kabinetsvoorstellen om euthanasie mogelijk te maken. Ten slotte komt de huidige fractievoorzitter Van der Staaij aan bod. Hij wordt getypeerd aan de hand van zijn lobby voor huwelijkstrouw.

De jonge lezer, de doelgroep van SGP-jongeren, komt in dit boek goed aan z’n trekken. Per fractievoorzitter zijn drie pagina’s tekst en een paginagrote tekening van Harm Averesch opgenomen. Een prima lengte om zelf te lezen of om voor te lezen aan kinderen. Ook de onderwerpkeuze vind ik een plus. Steeds weer komen belangrijke ethische zaken, die passen bij het getuigende karakter van de SGP, aan bod. Een kritiekpuntje vind ik het wat archaïsche taalgebruik in sommige hoofdstukken. JMtH

Wie zich snel wil oriënteren in het leven en werk van SGP’ers in diverse geledingen van de partij die kan goed terecht in deze bundel. Er wordt ingezoomd op het leven van de betreffende persoon, de problemen waar de partij in het dagelijks bestuur te maken heeft en wat het eigene van de partij is.

Opvallend is wel dat de auteur nogal sturende vragen stelt over het wijzigen van het vrouwenstandpunt als zogenaamd afwijkend van de oprichters van de SGP. Voormalig partijvoorzitter ds. D. J. Budding zegt altijd afwijzend ten opzichte van vrouwen geweest te zijn. Zijn vrouw gaat ook niet stemmen. Hij kon zich wel vinden in het compromis dat vrouwen wel lid konden worden van een kiesvereniging, maar met beperkte rechten. De wezenlijke betekenis van de SGP is volgens hem dat zij als het ware functioneert als de stem van God. Acceptatie van de godsdienstvrijheid –zoals hij dat vooral ziet opkomen bij de jongerenorganisatie– is ten diepste de doodsteek van de partij. Wanneer deze in de statuten principieel wordt aanvaard, zal hij per direct zijn lidmaatschap van de partij opzeggen. Hij ziet de toekomst van de SGP met zorg tegemoet: er is een tendens naar aanpassing aan in plaats van confrontatie met de tijdgeest. Zo heeft hij ook moeite met het warme onthaal van Mark Rutte op een jongerendag van de SGP. Vele ondervraagden zeggen dat de SGP zich heeft ontwikkeld van een getuigenispartij naar een meer pragmatisch-politieke partij. De partij is professioneler geworden. En heeft zelfs een gedoogstem in het kabinet van Rutte. De partij is wel betrouwbaar. De politici van de SGP doen wat ze zeggen. Wethouder A. de Kruijf vindt het soms een verademing als vrouwen in de politiek actief zijn en helpen besturen. Ze leggen er een andere gevoelswaarde in en het is de vraag of de druk bezette mannen hun rol als huisvader nog wel verstaan. SGP-jongerenvoorzitter Willem Pos bepleit een ruimer gebruik van de media. Anders krijgt de gemiddelde Nederlander niets mee wat de SGP drijft.

Oud-partijvoorzitter M. F. van Leeuwen waardeert de eenheid van de partij en het respect voor elkaar. De vormgeving van de partij is wel veranderd, zoals ten aanzien van de media en het geven van gedoogsteun, en ook ten aanzien van de vrijheid van godsdienst. Principieel geldt nog steeds: wel gewetensvrijheid, geen godsdienstvrijheid, maar bestuurlijk moet de SGP in de huidige tijd een zekere ruimte geven aan andere godsdiensten. Hij keert zich tegen de tendens om de godsdienstvrijheid uit de grondwet te schrappen, met als motivatie dat er immers vrijheid van meningsuiting is. “Voor ons kan de vrijheid van godsdienst een ankerplaats zijn om godsdienstvrijheid voor onszelf te bepleiten. Dat is duidelijk een andere benadering dan voorheen, maar niet zo fundamenteel anders dat we het principe losgelaten hebben.”

Van der Staaij vindt dat de partij zich gelukkig mag prijzen dat het in bijna honderd jaar SGP niet tot een afsplitsing in de partij gekomen is. Wel incidenteel op lokaal niveau, maar niet landelijk. Bovendien is de SGP een belangrijke verbindende factor gebleken tussen mensen uit verschillende kerken. Er is niet zozeer een verschil tussen de SGP van toen en nu, als wel tus-sen de samenleving in heden en verleden. Media zijn nodig om je boodschap te brengen, al blijft de manier waarop gedoseerd en terughoudend. Maar het mijden van publiciteit zou gevaarlijk kunnen zijn, omdat dan juist verkeerde beelden over orthodoxe christenen onweersproken blijven en zij met orthodoxe moslims op één lijn worden gesteld. De werkelijkheid binnen de partij is dat mensen gewoon niet weten waar het in de Bijbel nou precies staat dat vrouwen niet politiek actief mogen zijn. Er is verschil in taak en roeping tussen en vrouw, maar de precieze doorvertaling daarvan wordt verschillend uitgelegd. “We zullen moeten accepteren dat we hier met elkaar niet uitkomen.” Het dit jaar aangetreden Tweede Kamerlid Chris Stoffer heeft zich over het vrouwenstandpunt nooit druk gemaakt en zich er zelfs nooit in verdiept. Hij heeft er geen bezwaar tegen dat vrouwen politiek actief zijn. “Voor mij is het eenvoudig: ik heb liever een vrouw die het SGP-standpunt uitdraagt dan een man die het D66-standpunt vertegenwoordigt.” Burgemeester Pieter Verhoeve uit Oudewater stelt dat vrouwelijke inbreng en presentie in de publieke zaak echt een meerwaarde heeft. Het geeft hem te denken dat er op de hele wereld geen enkele andere christelijke politieke partij van mening is dat vrouwen geen politiek regeerambt mogen bekleden. “Dat zou tot een zekere bescheidenheid mogen brengen.” Verder gelden grondrechten, zoals vrijheid van godsdienst, voor allen. Goed imago voor een partij is meegenomen, maar een partij mag ook tegendraads zijn, al moet je het eigen geluid op een verstandige wijze naar voren brengen. Van der Vlies stelt dat eigenlijk niemand gelukkig is met het huidige compromis over de vrouw. Hij sluit niet uit dat het nog eens zo ver komt dat er een naam van een vrouw op de SGP-kandidatenlijst voor de Tweede Kamer staat. “Maar ik schat in dat dit nog wel enige tijd op zich zal laten wachten. Dat hangt samen met de wijze waarop je in de partij met elkaar omgaat.” Ook de SGP-presentie in het Europees Parlement is vertegenwoordigd in de personen van B. Belder en L. van der Waal. Het boek besluit met felicitaties van diverse leiders van andere politieke partijen. Een te betreuren omissie is dat de auteur verzuimd heeft zich wat grondiger te verdiepen in de partijorganisatie, want maar liefst twee partijgeledingen komen helemaal niet aan bod in dit boek: het Wetenschappelijk Instituut voor de SGP en de Stichting Vormingsactiviteiten Oost-Europa. Dat is jammer want bij 100 jaar SGP is het wel zo passend om volledig te zijn. Verder is het een levendig geschreven boek dat veel interessante inkijkjes geeft in bij min of meer bekende SGP’ers.

KvdZ

Uitgeverij de Ramshoorn uit Goes heeft twee bundels uitgegeven die in totaal veertien tijdredes bevatten. De titel verwijst naar Psalm 60:6, de tekst die ds. Kersten behandelde in zijn tijdrede voor de SGP in 1918. In de bundels is ook een tijdrede te vinden van professor Wisse, uitgesproken in 1919. Persoonlijk vind ik genoemde preken ook de meest aansprekende tijdredes. Niet alleen wordt de tekst goed uitgediept, ook worden maatschappelijke ontwikkelingen uitgebreid geduid. In dat licht vind ik het wat bevreemdend dat in sommige hedendaagse tijdredes, die ook in de bundel opgenomen zijn, maatschappelijke ontwikkelingen en/of de inbreng van de SGP niet of nauwelijks aan de orde komen. Wat rest, is een doorwrochte preek die net zo goed uitgesproken had kunnen worden in een zondagse of doordeweekse eredienst. Bij het doorlezen van de bundels viel het mij op dat er van ds. F. Mallan een meditatie overgenomen is uit De Banier. Tussen verder enkel tijdredes snapte ik deze redactionele keuze niet, hier is verder ook geen verklaring voor gegeven door de uitgever. Ook de personalia lopen qua lengte nogal uiteen. Meer evenwicht was hier wel op zijn plek geweest. Drie redacteuren van het tijdschrift Zicht hebben op 24 april in Dordrecht ‘100 stellingen bij 100 jaar SGP’ gepubliceerd. Stelling 33 heeft betrekking op het fenomeen tijdredes voor de SGP: ‘Wanneer tijdredes, uitgesproken in SGP-kring, werkelijk op deze tijd, deze maatschappij, deze cultuur en de actuele politieke ontwikkelingen betrokken zijn, dan kunnen ze richtinggevend en stichtelijk zijn. Een tijdloze tijdrede is een contradictio in terminis.’ Waarvan akte! Aan degenen die een tijdrede willen lezen die aan bovenstaande criteria voldoet, zou ik in elk geval de preken van ds. Heemskerk en ds. Weststrate willen aanbevelen.

Jan Schippers, directeur van het Wetenschappelijk Instituut voor de SGP en Addy de Jong, politiek redacteur voor en commentator van het Reformatorisch Dagblad, schreven het boekje ‘10 x 10 SGP. Een boekje open over honderd jaar Staatkundig Gereformeerde Partij.’ Tien thema’s komen aan de hand van tien voorbeelden voorbij, bijvoorbeeld tien verkiezingsposters en tien uitspraken van en over SGP’ers. Uitgaven als deze laten de lezer op een heel andere manier kijken naar (de geschiedenis van) de SGP. Met name bij het onderdeel politieke prenten is het, zeker voor de liefhebbers van het rijke parlementaire verleden, genieten geblazen. Andere bijdragen die in het oog springen: de enige motie die senator Holdijk indiende, het optreden van raadslid Den Braber in de Rotterdamse gemeenteraad en een ludieke actie in Goedereede: de SGP-fractievoorzitter Klepper gaf zijn collega’s in de raad een exemplaar van Bunyans De Christenreis. Dan heb ik nog niet genoemd het voorstel van de Doornspijker mannenbroeders om het zwembad in ’t Harde vóór de zondag leeg te laten lopen en het opmerkelijke relaas over de Hoogeveense partijvoorzitter die moest kiezen tussen de SGP en de Boerenpartij. Kortom, voor elk wat wils. Dat is de kracht van dit kijk- en leesboek vol pakkende anekdotes en dito illustraties. JMtH

Een eeuw Staatkundig Gereformeerde Partij geboekstaafd

Piet van de Breevaart, Jan Mark ten Hove en Klaas van der Zwaag

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen