Integriteit in de politieke praktijk

Het onderwerp integriteit krijgt de laatste jaren veel aandacht. Dat is terecht. Het gaat immers om het aanzien van de politiek en om de geloofwaardigheid van politici. We hebben de afgelopen jaren in ons land pijnlijke voorbeelden gezien, waarbij de integriteit van een politicus in het geding was. Dat kan grote consequenties hebben. Terecht of onterecht kan de goede naam van een politiek ambtsdrager ter discussie worden gesteld. En dat gaat altijd in één adem met het noemen van de politieke partij waartoe de ambtsdrager behoort.

Voor het gemak gebruiken we in dit artikel het voorbeeld van een gemeente, met raadsleden en wethouders. Uiteraard geldt dit, met andere benamingen, niet minder voor de beide kamers van de Staten-Generaal, het Europees Parlement, de provinciale staten en besturen van waterschappen.

‘IN ONS DORP GEBEURT DAT NIET’

Het komt nog steeds voor dat het onderwerp integriteit gebagatelliseerd wordt. Een raadslid zei onlangs tegen me: “Ik zag een programma op tv over ondermijning. Toen dacht ik: gelukkig gebeurt dat in ons dorp niet.” Ik kon niet anders dan haar teleurstellen. We hebben op dat punt in ons land een serieus vraagstuk. Wat we ook zien is dat in sommige gemeenten er een ongewenste infiltratie is van de criminele onderwereld met de wereld van het openbaar bestuur.

Soms gaat het echter ook minder ver of gebeuren zaken minder zichtbaar. En zit het in ogenschijnlijk kleine dingen of net onder de oppervlakte. Integriteit gaat over het gedrag van iedere politicus. Zo kun je lokaal te maken hebben met de voorzitter van een sportclub, die ook politiek actief is. Of de belangenbehartiger van een specifieke bevolkingsgroep. Of de directeur van een groot, lokaal opererend bedrijf. Er zijn voorbeelden te over in ons land. Veel partijen willen deze mensen graag op hun kandidatenlijst. Het vinden van capabele kandidaten voor de lijst is immers niet altijd makkelijk. En daarom zijn ze blij als ze een gemotiveerde kandidaat hebben. Tegelijkertijd is het van belang om de achtergrond van die motivatie goed te bespreken. Waarom wil de vertegenwoordiger van dat bedrijf of die club zo graag op de kandidatenlijst? Ja, het zijn goede sponsoren, de kas van de partij vaart er wel bij. Maar is dat wenselijk? Bovendien blijkt de kandidaat wel eens in opspraak te zijn geweest, maar dat is al weer jaren terug. Is dat een probleem? U voelt het ongetwijfeld aan; de selectie van kandidaten blijft van groot belang. En dat niet alleen. Ook gedurende een raadsperiode vraagt integer handelen voortdurend de aandacht.

Daarom geven we in deze bijdrage handvatten om integriteit van meet af aan bespreekbaar te maken en bespreekbaar te houden. Want als je er voor het eerst over spreekt als er een casus op tafel ligt, ben je te laat.

SCREENING OM TE KOMEN TOT EEN KANDI- DATENLIJST

Het onderwerp integriteit komt daarom al ter sprake bij de screening van kandidaten. Besturen en selectieadviescommissies moeten dit onderwerp al tijdens de selectiegesprekken ter tafel brengen. De rijksoverheid heeft hiervoor praktische hulpmiddelen ontworpen die daarbij gebruikt kunnen worden. Dat zijn geen afvinklijstjes om te zien of een kandidaat voldoet, maar meer gespreksonderwerpen die aangesneden kunnen worden om het bewustzijn te vergroten. Allereerst dient een kandidaat zichzelf de vraag te stellen of hij wel kandidaat kan en wil zijn. Heb je een bedrijf dat in zwaar weer verkeert? Of heb je een bedrijf dat veel voor lokale overheden werkt? Loopt er een rechtszaak of heb je een strafblad? Dat kunnen redenen zijn om te besluiten je niet kandidaat te stellen.

Als er vervolgens een gesprek plaatsheeft tussen een kandidaat en de selectieadviescommissie, is het van belang open over het thema integriteit te spreken. Hoe ziet het persoonlijke leven er uit? En het zakelijke of werkzame leven? Spelen er zaken die van invloed kunnen zijn op het politieke werk? Is er sprake van bezoldigde of onbezoldigde nevenfuncties? En hebben deze een relatie met de gemeente?

Daarbij gaat het niet om goed of fout, geschikt of ongeschikt. Het gaat om een wederzijds be-wustzijn van het belang dat we dienen. Niemand is gebaat bij een kandidaat (en daarmee politieke partij) in opspraak.

Als kandidaten zijn geselecteerd en een plaats krijgen op de kandidatenlijst, is het verstandig dat vergezeld te laten gaan van concrete afspraken. Zo zal een verklaring omtrent het gedrag (VOG) moeten worden overlegd. Ook kan er worden gekozen voor het ondertekenen van een verklaring. Hiervoor zijn in den lande meerdere voorbeelden. Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties noemt het vuistregels die ondertekend kunnen worden, bijvoorbeeld : ¹

• Dienstbaarheid: ik volg de wet- en regelgeving. Daarnaast sluit mijn handelen altijd en volledig aan op de (kern) waarden van de partij.

• Functionaliteit: mijn handelen heeft een herkenbaar verband met de functie die ik vervul in de partij.

• Onafhankelijkheid: bij mijn handelen zal geen vermenging optreden van oneigenlijke belangen.

• Openheid: mijn handelen is transparant, zodat optimale verantwoording mogelijk is en controlerende organen er volledig inzicht in hebben. Dat geldt ook voor mijn beweegredenen.

• Betrouwbaarheid: men kan op mij rekenen. Ik houd me aan mijn afspraken. Kennis en informatie waarover ik door mijn functie beschik, wend ik aan voor het bestemde doel.

• Zorgvuldigheid: ik handel zo dat alle organisaties en burgers op gelijke wijze en met respect worden bejegend en dat belangen op correcte wijze zijn afgewogen.

• Delen: ik meld situaties waarbij de integriteit in het geding kan zijn. Ik spreek ook anderen aan op mogelijk niet-integer gedrag en maak dilemma’s bespreekbaar.

• Eerlijkheid: ik verklaar dat ik bovenstaande vuistregels ken en zal handelen conform deze vuistregels.

Dit is niet uitputtend, het is een voorbeeld. Ook hier gaat het om wat je samen afspreekt.

EEN INTEGERE WETHOUDER

Elke fractie zal proberen na de gemeenteraadsverkiezingen een plek in het College van Burgemeester en Wethouders te verwerven. Het politieke primaat hiervoor ligt bij de fractie. Dat geldt ook het selecteren van een wethouder die daar in het college uitvoering aan geeft. Goed overleg met het bestuur van de afdeling of kiesvereniging is hier op z’n plaats, zeker ook als het gaat om de integriteit van de kandidaat-wethouder.

Bij de selectie van een kandidaat-wethouder komt eigenlijk hetzelfde aan de orde als bij de kandidaat-raadsleden. De kandidaat-wethouder kan er vanuit gaan dat bij zijn aantreden in het nieuwe college er ook aandacht zal zijn voor integriteit. Steeds meer gemeenten laten een zogenoemde ‘integriteitscan’ uitvoeren. Soms wordt het een ‘integriteitstoets’ genoemd. Deze term kan het gevoel oproepen dat je kunt ‘slagen’ of ‘zakken’ voor deze toets. Dat is niet het geval. De bedoeling ervan is om bewustwording te vergroten en eventuele risico’s in kaart te brengen. Het kan bijvoorbeeld verstandig zijn (delen van) een bepaalde portefeuille niet te nemen. En weer een andere keer is het beter een nevenfunctie af te stoten.

Als het gaat om ondermijning zijn sommige portefeuilles ook wat gevoeliger. Het is belangrijk om daar ook alert op te zijn. Dan gaat het bijvoorbeeld om het verstrekken van vergunningen of om de handhavingsportefeuille. De wethouder economie heeft veel te maken met bedrijven. De wethouder ruimtelijke ordening met planologische ontwikkelingen. Het is dan als wethouder balanceren tussen afstand en nabijheid. Natuurlijk wil je goed contact met je inwoners en je bedrijven. Maar zorg dat er altijd gepaste afstand blijft, zodat je ook kunt optreden als dat nodig blijkt.

Sommige gemeenten nemen voor de scans externe bureaus in de arm. Anderen laten de burgemeester een uitgebreider onderzoek doen. Het devies daarbij is: zorg voor zo’n integriteitsscan. Als het niet aangeboden wordt, stel het dan zelf voor. En voor wat betreft de uitkomst, neem deze serieus en voorkom zelfs iedere schijn van belangenverstrengeling.

INTEGRITEIT TIJDENS DE RAADSPERIODE

Na de verkiezingen wordt de nieuwe gemeenteraad geïnstalleerd. Op dat moment dient er te worden voldaan aan een aantal wettelijke vereisten, zoals het opgeven van nevenfuncties en het afleggen van de eed of gelofte. Er is ook een wettelijk vastgestelde gedragscode. Vaak wordt deze aan het begin van een nieuwe raadsperiode opnieuw doorgenomen en vastgesteld.

Naast de wettelijke vereisten die er zijn, is het in veel gemeenten goed gebruik dat er aandacht is voor integriteit in de vorm van (jaarlijkse) trainingen of dilemmasessies. De burgemeester en de griffie hebben een belangrijke rol in de organisatie daarvan. Mocht dat in uw gemeente niet gebeuren, is het goed om daar als fractie zelf het voortouw in te nemen.

Ook al is er in de gemeenteraad aandacht voor het thema integriteit, het is daarnaast niet minder van belang dit onderwerp ter sprake te brengen in de eigen fractie. Het is goed om met elkaar te bezien wat de Bijbel hierover zegt; daar ligt immers de basis. Ook het maatschappelijke belang zal onderwerp van gesprek kunnen zijn. Tegelijkertijd is het ook goed om het thema heel praktisch te maken. Welke afspraken maken we over de kas? Hoe gaan we om met giften of geschenken? Wat spreken we af over declaraties? Zijn er thema’s waarop iemand van ons het woord beter niet kan voeren? Is er iets gebeurd in het verleden dat we van elkaar moeten weten? Wat doen we als het gaat om ‘elkaar aanspreken’? Staan we daarvoor open? Hoe doen we dat? Het is belangrijk om dit vooraf met elkaar te bespreken. Daarmee ontstaat een transparante fractiecultuur.

Rondom het onderwerp van dit themanummer, de vermenging van de onder- en bovenwereld, is het ook van belang om alert te zijn. Giften aan de partij: waar komen ze vandaan en hoe openbaar zijn ze? Binding met het lokale bedrijfsleven is uiteraard goed, wees anderzijds ook gezond alert. Laat je als fractie ook niet voor een karretje spannen. Een treurig verhaal van de eigenaar van die lunchroom die gesloten moest worden, kent vaak ook een andere kant. Een kant die bijvoorbeeld de burgemeester vanuit zijn portefeuille openbare orde en veiligheid wel kent; die ook bekend is bij politie en justitie, maar niet bij de gemeenteraad en/of samenleving.

Rondom al deze zaken is de rol van de fractievoorzitter belangrijk. Door het geven van het goede voorbeeld; door het bespreekbaar maken van dilemma’s. En ook door het beschermen voor niet-integer gedrag. Ieder fractielid blijft natuurlijk verantwoordelijk voor zijn eigen handelen, de vorming van een transparante cultuur binnen de fractie is echter een van de belangrijke taken van een fractievoorzitter. ²

EN DAN IS HET ZOVER: EEN DILEMMA!

Tijdens de raadsperiode krijgt u te maken met dilemma’s, nog vaker dan u wellicht vooraf gedacht zou hebben. In een gemeente in het westen van het land werd een training gehouden aan het begin van de raadsperiode. Toen de trainer vroeg naar voorbeelden, was het even zoeken. Na een jaar kwam dezelfde trainer terug. Met gemak konden de aanwezigen, dezelfde groep als het jaar ervoor, tien voorbeelden noemen die zich het achterliggende jaar hadden voorgedaan.

Interessant daarbij was dat het niet alleen ging om voorbeelden waarin zij zich zelf afvroegen of iets wel integer was; het ging ook om voorbeelden waarbij ze zich afvroegen of een ander wel integer was. Had hij wel mogen deelnemen aan dat debat? Kan zij wel bestuurslid zijn van die vereniging? Daaruit bleek maar al te zeer dat integriteit twee kanten heeft: de kant van de persoon zelf, maar niet minder hoe anderen je handelen ervaren.

Het kan zijn dat zich een dilemma voordoet. Dat kan dus zijn omdat een fractie(lid) dat zelf zo ervaart, of dat anderen je er op wijzen. Hoe ga je daar mee om?

• Neem het signaal altijd serieus

• Maak een persoonlijke afweging ³

• Maak het bespreekbaar (fractievoorzitter, burgemeester)

• Neem een beslissing (en deel je overwegingen)

Op zo’n moment is het waardevol als het binnen de fractie al eerder ter sprake is geweest en al eerder is gesproken over de vraag wat te doen als zich dilemma’s voordoen.

INTEGRITISME

Tot slot is het goed om ook kort in te gaan op integritisme. Dit houdt in dat er integriteitsoordelen worden geveld, zonder dat daar een grond voor is ⁴ . De laatste jaren wordt bijvoorbeeld de screening op integriteit voor wethouders steeds intensiever. Zoals hierboven betoogd, is dat ook belangrijk. Tegelijkertijd ontstaan er ook kritische tegengeluiden: overdrijven we niet een beetje? Ook SGP-wethouders zullen voor hun aantreden door de gemeente steeds meer gescreend worden. Het is goed om hier aan mee te werken en zelfs de schijn van belangenverstrengeling te voorkomen. Tegelijkertijd moeten we overdreven aandacht voor de persoonlijke handel en wandel van bestuurders voorkomen. Het politieke handwerk krijgt daarmee een grotere kwetsbaarheid en afbreukrisico. Wie wil er dan nog raadslid of wethouder worden? We willen graag raadsleden en wethouders die geworteld zijn in de lokale samenleving. De personen die dan boven komen drijven, zijn dan ook vaak actief in de lokale gemeenschap. Verwachten we dan vervolgens dat ze alle contacten met die samenleving doorsnijden en vermijden? Dat kan ook weer niet de bedoeling zijn.

Kortom, integriteit verdient de volle aandacht. Het gaat, zoals aan het begin gezegd, om het vertrouwen in de politiek, de politieke partij en de politicus. We willen geen vermenging van de onderwereld met bestuur en samenleving. Tegelijkertijd gaat het om de gezonde balans. Om met prof. Huberts te spreken: “We zijn vóór integriteit en tegen integritisme. Wie de schoen past… ⁵ ”

NOTEN

1 Handreiking integriteitstoetsing kandidaten decentrale politieke partij – ministerie BZK

2 In de fractie kan gebruik gemaakt worden van zgn. dilemmakaarten. Deze zijn onder andere te vinden in Handreiking integriteitstoetsing kandidaten voor decentrale politieke partijen. Een uitgave van het ministerie van BZK (januari 2017) te vinden op www.politiekeambtsdragers.nl

3 Bruikbaar hierbij is Handleiding Integriteit die is uitgegeven door de afdeling Communicatie, Voorlichting en Vorming (CVV) van de SGP. Daarin worden 7 conclusies en 6 kernwaarden benoemd die helpen richting te geven.

4 Integriteit en integritisme in bestuur en samenleving. Prof. Dr. L.W.J.C. Huberts

5 Integriteit en integritisme in bestuur en samenleving. Prof. Dr. L.W.J.C. Huberts

E.J. Nieuwenhuis, Integriteit in de politieke praktijk

Evert Jan Nieuwenhuis, burgemeester van Waddinxveen en voorzitter van de SGP-bestuurdersvereniging

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen