Coronacrisis brengt paradox van globalisering aan het licht

Beter eerst klagen en bidden dan direct met ‘antwoorden’ komen, vindt de bekende theoloog Tom Wright. Hij plaatst het woord ‘antwoorden’ tussen aanhalingstekens, want echte antwoorden kunnen we van ons mensen niet verwachten. Laten we in ieder geval geen schuldigen aanwijzen, want dat betreft altijd de ander. Wright keert zich tegen de acceptatie van een directe oorzaak-gevolgrelatie, in de zin van: “Goede mensen overkomen goede dingen, kwade mensen kwade dingen.”

Samenzweringstheorieën tierden in de eerste eeuw net zo welig als nu. Jezus schuift deze terzijde en roept op Hem te vertrouwen. Hij openbaarde een andere betekenis van Gods soevereiniteit. Hij luidt het nieuwe Koninkrijk in en herdefinieert macht en gezag, aldus Wright. Het geheim van Gods reddende macht bestaat uit de zichzelf gevende liefde van de mensgeworden Zoon. God werkt in deze wereld, maar Hij heeft dat willen doen door mensen die Hem trouw zijn en Hem navolgen. Het zijn mensen van het gebed en ze zijn daar aanwezig waar de wereld pijn lijdt. Paulus zegt dat we niet weten hoe we behoren te bidden. Precies, zegt Wright, we staan met een mond vol tanden.

Het christendom draait om overwinning op alle duistere machten om ons heen, veiligheid in het heden en de toekomst, alles door de liefde die God in de dood van Jezus heeft uitgestort. Voorzienigheid is “Jezus-vormig”: Zij is geen ijzeren greep, die alles meedogenloos regeert.

Jezus deed tekenen van heling en redding. Het waren geen tekenen om mensen door angst tot onderwerping te brengen, maar tekenen van nieuw leven, van herschepping.

Typerend voor Wright is dat hij zijn blikrichting op deze wereld richt. Het gaat in het rijk van Jezus om een totaal vernieuwde schepping in plaats van alleen een ‘buitenwereldlijke’ hemel. Hij betreurt de afgedwongen ballingschap van de kerken om de kerkdeuren te sluiten en e-diensten te organiseren. “Ik maak me zorgen over de gedweeë manier waarop de kerk, geconfronteerd met een grote crisis, is gevolgd in wat een seculariserend spoor lijkt.”

De enige manier waarop we met de crisis kunnen leven, is biddend mee zuchten met de hele schepping, waarbij de Geest in ons zucht, zodat de nieuwe schepping geboren zal worden. “We hebben dringend staatslieden nodig, wijze leiders, samen met biddende christelijke leiders die naast anderen hun plaats innemen, om op visionaire en realistische wijze de uitdagingen te doordenken waar we de komende maanden voor staan.”

De theoloog Reinier Sonneveld is ook niet iemand van de pasklare antwoorden. Hij stelt conform Wright dat de hele schepping zucht en dat de Geest met ons zucht. “Het is God die met ons mee snakt en mee zucht. Wij hebben een snakkende, zuchtende, uitgedroogde, stikkende God.”

Laten we niet doen alsof er een beeld van een vernietigende God is en een beeld van een liefdevolle God en dat we deze met elkaar in balans moeten houden. Ook Sonneveld redeneert christologisch. Als we naar de kruisiging kijken, zien we Iemand met eindeloos geduld en met Wie God zich ten volle identificeert. Daarin mag hij het eindeloze geduld van God zien.

Jezus stuurt geen epidemieën of economische rampen op anderen af. Nee, Hij stuurt alleen Zichzélf op de crises van zijn dagen af en begint te genezen. “God is niet in quarantaine en houdt de hemel niet in lockdown. Hemel en aarde zijn intensief en voortdurend met elkaar in contact, het meest intiem bij Jezus.”

KEERPUNT

Daan Heerman van Voss, schrijver en journalist, tekent de coronacrisis in de maanden maart tot begin mei op in een dagboek met persoonlijke reflecties en interessante historische achtergronden. Wat volgens hem het meest in een stroomversnelling is geraakt, is de politiek. Omdat geen regering het zich kan permitteren over te komen als besluiteloos, worden grote politieke beslissingen die normaliter worden voorafgegaan door jaren van overleg, door het parlement gejaagd.

De coronacrisis zou best eens een belangrijk moment in de geschiedenis kunnen zijn, denkt Van Voss. Een kritiek punt, een kantelpunt, een keerpunt. Van Voss hoopt vooral dat het tribalisme dat de wereldpolitiek al een paar jaar in zijn greep houdt -die eeuwige verdeling tussen het ene kamp en het andere, met elk zijn eigen waarheid-, zal verflauwen nu er een gemeenschappelijke vijand is. Maar een crisis als deze brengt beide kanten van de mens tot uiting, onze lichte en donkere eigenschappen worden sterker aangezet, als het ware gesublimeerd. Het is aan ons te bepalen in welke sublimatie we ons het meest herkennen, en welke we het liefst benadrukken.

Het onbekende, het onbegrijpelijke, jaagt onze verbeelding op hol. “We weten dat dit niet de eerste pandemie in de geschiedenis is. Maar we zijn zo gewend aan onze intellectuele macht en wetenschappelijke kennis dat we niet kunnen omgaan met hulpeloosheid. Die onversneden, dierlijke hulpeloosheid grijpt om zich heen, en verandert in wanhoop of een vreemd soort bewondering voor het virus dat ons dreigt te verslaan.”

We zijn niet bang om wat er nu is, maar om wat er morgen kan zijn. “Zal er geen voor en na zijn, geen scheur? Krijgen we een openbare ruimte vol tussenschotten, linten, strepen op de grond? Hoe openbaar is die ruimte dan nog?” Net zo makkelijk als we vervallen in fantasieën over het einde der tijden, vervallen we ook in fantasieën over een nieuw begin.

Het is volgens Van Voss onmogelijk te overzien in welke mate onze wereld zal herstellen, en hoe dat herstel eruit zal zien. De schokgolven en rimpeleffecten zullen zonder twijfel nog lang doorwerken. Economieën liggen aan duigen, oude tegenstellingen is nieuw leven ingeblazen, autoritaire leiders hebben de crisis aangewend om hun macht te versterken, debatten over digitale privacy zijn prangender dan ooit.

EINDE GLOBALISERING?

Ivan Krastev, een Bulgaars politicoloog, vermoedt dat de covid-19-pandemie een einde zal maken aan de huidige globalisering. De veranderingen die het virus ons gaan brengen zijn geen nieuwe versie (een autoritaire dan wel een democratische) van ‘het einde van de geschie-denis’. Wat het virus waarschijnlijk wel tot gevolg heeft, is een minder ideologische, maar instabielere wereld.

De wereldeconomie ondergaat volgens Krastev een crisis die nog veel vernietigender is dan de financiële crisis in 2008 en 2009. Het ingrijpen van de overheid in economische markten is sinds 1989 nog nooit zo omvangrijk geweest, en de tijdelijke nationalisatie van bedrijven is het nieuwe normaal geworden. “En terwijl de pandemie de sterke natiestaat verder verstevigd heeft, bestaat het gevaar dat politieke leiders zullen verzuimen de karakteristieke aard vast te stellen van het nationalisme dat door de crisis wordt opgewekt.”

Covid-19 is een wereldwijde crisis in de meest letterlijke zin van het woord, aldus Krastev. Vermoedelijk wordt het mondiale Zuiden er het zwaarst door getroffen. Maar de ingrijpendste politieke gevolgen van covid-19 zullen plaatsvinden in Europa, omdat de pandemie het fundament waarop het Europese project is gebouwd aan het wankelen brengt - namelijk dat afhankelijkheid van elkaar de beste garantie biedt voor veiligheid en voorspoed. “Het is om die reden dat ik denk dat de Europese Unie na deze crisis niet meer zal zijn wat ze was. De Unie kan uit elkaar vallen, ze kan worden getransformeerd tot een eenentwintigste-eeuwse kopie van het Heilige Roomse Rijk uit de Middeleeuwen – alleen in naam nog een unie – of ze kan zich ontwikkelen tot een strategisch autonome unie.”

De Europese Unie is altijd de liefdesbaby geweest van de globalisering, maar de dreigende deglobalisering zou kunnen leiden tot versterking en verdere integratie. “Eén ding is duidelijk: dit is niet een crisis waar de Europese Unie simpelweg doorheen kan sukkelen.”

Hij wijst op de paradox van de coronacrisis: het brengt de duistere zijde van globalisering aan het licht brengt, maar tegelijk het misschien wel de crisis die de globalisering het gunstigst gezind is, in de zin dat de pandemie het grote belang bewijst van internationale samenwerking. In tegenstelling tot oorlogen zetten pandemieën geen landen tegen elkaar op. “Een pandemie is een crisis die de mensheid de gelegenheid geeft onderlinge afhankelijkheid en gezamenlijkheid te ervaren. Door de pandemie is de hoop van de mensheid gericht op wetenschap en rationaliteit.”

EPILOOG

Geert Mak schreef vorig jaar zijn Grote Verwachtingen. Europa 1999 -2019. Nu vult hij dit werk aan met een Epiloog. De publieksschrijver stelt dat deze crisis een economische en sociale ordeverstoring op een niet eerder vertoonde schaal betekent. Pandemieën vormen, net als oorlogen, hongersnoden en natuurrampen, telkens weer diepe ingrepen in de menselijke geschiedenis, door alle eeuwen heen. Ze versterkten de positie van vorsten en andere machthebbers, ze rechtvaardigden de meest drastische overheidsmaat-regelen, van huisvredebreuk tot gedwongen detentie.

Mak treurt over ons koortsige, hoestende, stikkende, vechtende Europa. Toch begint er, na de eerste paniek, ook ruimte te komen voor bezinning. “Waar staan we? Waar gaat dit heen? Neemt Moeder Natuur op dit moment niet simpelweg de rol over van Onze-Lieve-Heer?” Leven wij, op veel plekken, niet stomweg met veel te veel mensen in veel te weinig ruimte?”

Zijn eigen land, Nederland, is een van de dichtstbevolkte gebieden op aarde, en tegelijk een van de grootste landbouw- en veeteeltproducenten. “Al die opeengepropte varkens en kippen, dat vraagt om problemen. Onze provincie Brabant is, in dat licht, één grote Huanan Zeevruchtenmarkt.”

Het neoliberalisme is in diskrediet geraakt. The Financial Times, het bolwerk van macht en establishment, bestrijdt nu vooral de ongelijkheid. The Economist, ook al zo’n elitebolwerk, waarschuwt voor een herhaling van de bankencrisis, toen de politici geen aandacht hadden voor de grieven van de gewone bevolking en de roep om verandering en zo overal de populisten in het zadel hielpen.

We staan aan het begin van een historische breuk die doet denken aan 1989 of aan de Grote Depressie, aldus Mak. Dit virus zal volgens hem een wereld scheppen die minder welvarend, minder vrij en minder open zal zijn. De machtsverschuiving van het Westen naar het Oosten is versneld en verhevigd. Veel staten zullen, zo leert de geschiedenis, de regels en maatregelen waarmee ze hun bevolkingen kunnen controleren en beheersen niet zo gemakkelijk meer loslaten. De nationale staat is, meer dan ooit, weer de veilige haven. De internationale verbanden en structuren die, van de WHO tot de EU, in de tweede helft van de 20ste eeuw met zoveel zorg en moeite zijn opgebouwd, hebben het zwaar. Juist in deze enorme mondiale crisis zijn ze, vreemd genoeg, voor veel politici geen vanzelfsprekendheid meer.

ROEPSTEM

We willen afsluiten met een positieve wake-up call van de Amerikaanse theoloog John Piper. In zijn boek Coronavirus en Christus nodigt hij de lezer uit om zijn voeten te zetten op de vaste Rots, op Jezus Christus. De kern van zijn boek is dat dezelfde soevereine God, Die het virus zou kunnen stoppen en dat toch niet doet, de God is Die de ziel te midden van het virus ondersteunt. Ja, Hij doet nog meer dan ondersteunen: Hij maakt het zoet, door de wetenschap dat Gods bedoelingen altijd goed zijn en dat we op Hem zouden vertrouwen.

Dat is juist nodig in een tijd van een pandemie waar geschud wordt aan het vertrouwen dat God rechtvaardig, heilig en goed is. Het is een bittere tijd en God heeft het zo gewild, aldus Piper. Er gebeurt niets buiten Hem. Hij zal ook een einde aan de crisis maken. Als we God de soevereiniteit ontzeggen waarmee Hij boven het lijden staat, verliest Hij ook de soevereiniteit waarmee Hij alles doet meewerken ten goede.

Piper is van mening dat God een vloek over de fysieke wereld bracht, zodat de fysieke verschrikkingen van de epidemieën en rampen om ons hee een levendig beeld zouden geven van de gruwel van de zonde. Wat zijn we verontwaardig als God aan ons lichaam komt, maar we vergeten hoe pijnlijk de zonde en moreel verwerpelijk de zonde is tegen God is in de geestelijke wereld. “De zonde is huiveringwekkend en afschuwelijk. En veel gevaarlijker dan het coronavirus.”

Het coronavirus is een barmhartige oproep om wakker te worden, zodat we bereid zullen zijn om Jezus Christus te ontmoeten. In feite is elke ramp een pijnlijke én genadige boodschap van God dat we ons moeten bekeren. “Dit is de boodschap van het coronavirus: vertrouw niet langer op jezelf en wend je tot God.” Tegelijkertijd is het een oproep om ons zelfmedelijden en angst op te geven en ons niet om ons comfort druk te maken maar om de mensen in nood en hun lijden zo veel mogelijk te verzachten.

De wereld wordt niet meer zoals die was, zo kunnen we als les uit deze oogst aan boeken trekken. Minder open en minder globaal. We gaan nu massaal in eigen land op vakantie. Tegelijkertijd weten we dat de globalisering niet meer terug te draaien is en we zullen vermoedelijk even snel weer in het vliegtuig stappen voor onze stedentrips en congressen. We leven in één wereld en we weten dit, met een variatie op Johan Huizinga. Het is echter een wereld die enorm kwetsbaar is gebleken. We hoeven niet bang te zijn voor de globalisering als zodanig. God is immers een God voor heel de wereld. Het christendom was van begin af aan een godsdienst voor de gehele (toenmalige) bewoonde wereld. Toen en nu klinkt in deze wereld de boodschap van de meest kwetsbare mens, Jezus Christus, een boodschap van heling en genezing. Ook voor de slachtoffers van deze crisis.

GEGEVENS VAN BESPROKEN BOEKEN:

Tom Wright, God en de epidemie; KokBoekencentrum Uitgevers, Utrecht, 2020; 112 blz.; € 14,99.

Reinier Sonneveld, Waar is God in de crisis?; uitg. Buijten & Schipperheijn, Amsterdam, 2020; 112 blz.; € 12,50.

John Piper, Coronavirus en Christus; te bestellen bij www.Geloofstoerusting.nl; 88 blz.; € 9,95.

Geert Mak, Epiloog bij Grote verwachtingen; uitg. Atlas Contact, Amsterdam; 80 blz.; € 7,50.

Ivan Krastev, Morgen komt geen dag te laat. Hoe de pandemie Europa verandert; uitg. Atlas Contact, Amsterdam; 96 blz.; € 10.

Daan Heerma van Voss, Coronakronieken; uitg. Atlas Contact, Amsterdam; 256 blz.; € 15.

dr. K. van der Zwaag, Coronacrisis brengt paradox van globalisering aan het licht

Klaas van der Zwaag, redactievoorzitter

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen