‘...dat ge de onhoudbaarheid van den tegenwoordige toestand inziet...!’

Nu, anderhalf later, komt De Jonge zelf met het voorstel om bedrijven toestemming te geven een QR-code in te voeren, en wordt het in de cultuursector en de horeca zelfs verplicht. Hoe kan dat? Welk mensbeeld en welke visie op de samenleving gaat hierachter schuil? Geven de feiten daartoe aanleiding? Of gaat het hier toch om een ideologie die lijnrecht ingaat tegen de chris-telijke levensovertuiging? Deze bijdrage zoekt naar antwoorden op al deze vragen vanuit het christelijk-sociale denken.

Mensbeeld en visie op de samenleving

Wat de ideologie van het seculiere individualisme sinds Thomas Hobbes altijd voor ogen heeft gehad, dat heeft de staat recent voor elkaar ge-kregen: mensen ervan overtuigen dat zij elkaars vijanden zijn en dat we met zijn allen in een staat van oorlog leven waaruit alleen de Leviathan ons kan bevrijden. Dit zijn niet mijn woorden, maar die van de postmoderne Italiaanse filosoof Giorgio Agamben. Anders dan zijn even postmoderne tegenvoeter, de Sloveen Slavoj Žižek, is hij daarover niet onverdeeld enthousiast. Terwijl Žižek in de coronapandemie een uitgelezen kans ziet om internationale samenwerkingsverbanden het primaat te geven bij de oplossing van globale problemen, ziet Agamben daarmee vooral de vrijheid van mensen geofferd worden aan een zogenaamde veiligheidsutopie.

Het is merkwaardig dat we voor een dergelijke kritiek inmiddels afhankelijk zijn van een filosoof als Agamben. Tot nu toe wordt het tegengeluid vanuit de hoek die zich doorgaans laat voorstaan op ‘christelijk-sociaal denken’ node gemist. Alle reden om eens kritisch te reflecteren op de wijze waarop de afgelopen anderhalf jaar met overheidsmacht is omgegaan, en welke vrijheid daarbij nog werd gelaten aan:

• het individu en diens veronderstelde eigen verantwoordelijkheid, alsmede

• samenlevingsverbanden als gezin en het maatschappelijk middenveld.

Natuurlijk worden de overheidsmaatregelen gepresenteerd als noodzakelijk in het kader van ons aller belang: het tegengaan van de verspreiding van het virus om te voorkomen dat teveel mensen ziek worden, ziekenhuizen overvol raken en het verzorgend personeel de zorg voor degenen die de meeste last hebben van het coronavirus aankan. Wat daarbij echter vooral opviel was de manier waarop onze regering erin slaagde een tegenstelling te creëren tussen individuele belangen en bestaande sociale verbanden, door mensen ervan te overtuigen dat zij elkaars vijanden zijn vanwege de mogelijkheid dat zij drager zijn van een potentieel levensbedreigend virus. En er werd veel geïnvesteerd in de opvatting dat wij zomaar medeverantwoordelijk kunnen zijn voor de dood van onze naasten als we ons niet onthouden van direct contact door consequent onze handen te wassen, minstens anderhalve meter afstand te bewaren, een mondkapje te dragen en ons te onderwerpen aan stringente lockdown-maatregelen.

Vanuit het christelijk sociaal denken lijkt het me goed, om met de woorden van destijds Abraham Kuyper op het eerste Christelijk Sociaal Congres, nu 130 jaar geleden, te spreken, ‘…dat ge de onhoudbaarheid van den tegenwoordige toestand inziet…!’

Hier is sprake van een omkering van de maatschappelijke orde die zijn weerga niet kent.

Want, hoewel we ons terecht zorgen maken over de verspreiding van het virus en de dreiging die dat betekent voor de levens van met name onze kwetsbare medemensen, is hier sprake van een omkering van de maatschappelijke orde die zijn weerga niet kent (zie onderstaand Figuur 1). Voorheen werden burgers, in overeenstemming met Gods heerschappij in Christus, via gezin (family) en maatschappelijk middenveld (civil society), inclusief de overheid (state), in staat geacht tot een zekere mate van verantwoordelijkheid voor elkaar. Nu afscheid genomen lijkt van Gods voorzienigheid en Christus´ heerschappij over deze wereld, en burgers gezien worden als een gevaar voor elkaar, wordt in tijden van crisis alle hoop gevestigd op de nieuwe instantie die de plek van Christus heeft ingenomen: de Staat – die de eerder aangehaalde Hobbes Leviathan noemde.

Deze nieuwe – volgens Agamben ‘fascistische’ – maatschappijopvatting die ook tijdens de coronacrisis uitgangspunt is geworden van overheidsbeleid, staat echter lijnrecht tegenover die van het christelijk-sociaal denken. Daarin hebben de verschillende kringen in de samenleving (gezin, familie, kerk, school, wetenschap, maatschappelijk middenveld, markteconomie en staat) vanuit de goddelijke scheppingsorde elk een eigen soevereiniteit en verantwoordelijkheid die principieel onherleidbaar is tot die van Hobbes’ Leviathan. Aan die soevereiniteit in eigen kring liet de huidige overheid zich tijdens de coronacrisis steeds minder gelegen liggen door vrijwel steeds voorbij te gaan aan dat wat we weten over:

• de daadwerkelijke dreiging van het virus,

• de wijze waarop ons immuunsysteem daarop reageert,

• en de manier waarop wij het sociale karakter van het leven waarderen.

De dreiging van het virus

Duidelijk is inmiddels wel dat corona niet tot de grote aantallen doden geleid heeft waarvoor aanvankelijk werd gevreesd. Afgezet tegen pandemieën uit een meer of minder ver verleden, vertoont corona meer gelijkenis met een stevige griepepidemie. Aanvankelijk werd rekening gehouden met sterftepercentages tot 5% van de bevolking. Uiteindelijk blijkt het bij corona om niet meer dan 0,15% van de bevolking te gaan. Dat is weliswaar anderhalf keer zoveel dan bij een gemiddeld griepvirus, waarbij sprake is van een sterftecijfer van gemiddeld 0,1%, maar nog steeds staat het percentage in geen enkele verhouding tot de pandemie waarvoor werd gevreesd.

In Figuur 2 is weergegeven hoe de oversterfte als gevolg van onder andere het coronavirus in 2020 zich verhoudt tot de sterfte tijdens de griepepidemie van 2018. Dan zien we inderdaad weinig verschil in een land als Duitsland, maar is de situatie inderdaad iets dramatischer in Zweden en zeker ook in Nederland.

Gelet op de relatieve sterftecijfers is het niet terecht dat het virus internationaal nog steeds de A-status wordt toegekend. Want op basis daarvan worden door overheden in tal van landen allerlei noodverordeningen gelegitimeerd die diep ingrijpen op het dagelijks leven van burgers. Denk daarbij vooral aan lockdown-maatregelen. Specifieke maatregelen hielden onvoldoende rekening met de wijze waarop het virus zich verspreidt, dan wel de mate waarin de activiteiten die werden beperkt juist de weerstand tegen het virus verhogen. Verzorgingstehuizen werden voor de buitenwereld afgesloten, terwijl via personeel en het ventilatiesysteem het virus zich moeiteloos verspreidde onder kwetsbare ouderen. Diezelfde ouderen leefden intussen totaal geïsoleerd van hun geliefden, waardoor velen gedwongen waren hun laatste dagen in eenzaamheid te slijten. Bedrijven werden stilgelegd, medewerkers werden gedwongen thuis te werken, winkels en horeca moesten op slot, festivals werden afgelast, sportverenigingen, culturele uitgaansgelegenheden en kerken werden gesloten of, na protest, in ieder geval gedwongen hun bezoekersaantallen drastisch omlaag te brengen.

Figuur 2 laat zien dat er nauwelijks verschil is tussen de oversterfte in Zweden en Duitsland, ondanks het feit dat de Zweedse regering vrijwel geen lockdown-maatregelen nam. Dat feit is des te opvallender wanneer we de situatie in Zweden vergelijken met die in Italië, Spanje en Engeland, waar wel degelijk zeer stringente maatregelen den aanzienlijk hoger. Net als in Nederland, en werden genomen; de oversterfte was in die lananders dan in Duitsland, hadden die landen echter te maken met een relatief beperkte zieken-huiscapaciteit. Inderdaad blijkt uit onderzoek dat overheden die snel reageerden, beter in staat waren het aantal dodelijke slachtoffers te beperken (zie Figuur 3). De verspreiding van het virus werd daardoor voldoende vertraagd en het aantal patiënten met zware symptomen voldoende gespreid om ziekenhuizen in staat te stellen hen de nodige zorg te bieden. Hoe later men reageerde, hoe minder effect ook strenge lock-down-maatregelen hadden op het aantal doden; waarschijnlijk omdat het hoogtepunt in de verspreiding van het virus al voorbij was. En daarbij is nog geen rekening gehouden met eventuele negatieve effecten op lange termijn als gevolg van verminderde weerstand en depressies. Hiermee komen we op het tweede punt.

De werking van het immuunsysteem

Van regeringswege is er niet of nauwelijks aandacht geweest voor goed onderhoud van het menselijk immuunsysteem met het oog op het tegengaan van complicaties bij besmetting met het virus. Alle kaarten werden gezet op de ontwikkeling van vaccins en massale vaccinatie van burgers.

Om het immuunsysteem alert en actief te houden, dient het regelmatig getriggerd te worden door aanvallen van bacteriën en virussen. Dat gebeurt normaal gesproken tijdens contact tussen mensen onderling en hun natuurlijke omgeving. Daarnaast zijn er factoren die een positieve invloed hebben op ons immuunsysteem, zoals rust en regelmaat, voldoende beweging, sociale contacten en zo min mogelijk stressfactoren. In het specifieke geval van het coronavirus, is daarnaast de aanwezigheid van voldoende vitamine D en zink in het lichaam belangrijk voor de weerstand.

Kortom: de combinatie van beperkte complicaties en het relatief lage sterftecijfer geeft aan dat het immuunsysteem van de meeste mensen voldoende robuust is om de virusaanval met succes te neutraliseren. Bepaalde groepen die van nature het risico lopen op een tekort aan vitamine D, zoals mensen met een getinte tot donkere huidskleur en zij die zich meer dan gemiddeld bezighouden met sportieve activiteiten, dienen gebruik te maken van voldoende voedingssupplementen. Dat dit niet iedereen binnen de betrokken groepen wordt begrepen, speelt een belangrijke rol bij de relatief hoge aantallen mensen van allochtone afkomst in ziekenhuizen. Doordat de hoeveelheid zonlicht op het noordelijk halfrond niet voldoende is voor de aanmaak van voldoende vitamine D bij mensen die afkomstig zijn van het zuidelijk halfrond of gebieden rond de evenaar, lopen zij extra risico op complicaties als gevolg van coronabesmetting. Daarnaast waren er opvallende verhalen over ogenschijnlijk fitte sporters die last hadden van complicaties. Iets dat niet hoeft te verbazen wanneer we ons realiseren dat het risico op luchtweginfecties, waaronder corona, toeneemt bij bovengemiddelde lichamelijke inspanning (zie Figuur 4).

Wereldwijde studies laten zien dat gebruik van vitamine D een positief effect heeft, niet alleen ter voorkoming van ernstige symptomen, maar ook bij de behandeling ervan. Daarnaast kunnen bij symptomen middelen als Ivermectine of Hydroxychloroquine door huisartsen worden voor-geschreven dan wel bij ziekenhuisbehandeling toegediend, zo is uit wetenschappelijk onderzoek inmiddels genoegzaam gebleken. Echter, voorlichting over het optimaliseren van natuurlijk weerstandsvermogen via het gebruik van gezonde voeding en voedingssupplementen wordt van overheidswege niet gestimuleerd. En middelen die complicaties kunnen voorkómen staan, mede op advies van de WHO, nog altijd op de zwarte lijst. Artsen die deze middelen voorschrijven wordt gedreigd met boetes tot maximaal € 150.000.

Onze overheid heeft zich in een vroeg stadium volledig gefocust op de ontwikkeling van vaccins en massale vaccinatie van burgers. Hierbij gaat zij uit van de heersende gedachte dat een goed werkend vaccin de reactie van het immuunsysteem tegen het virus kan nabootsen, zonder de klachten die mogelijk gepaard gaan met een natuurlijke afweerreactie. Daarbij kan in veel gevallen een zekere mate van immuniteit worden bereikt. Dat bij de ontwikkeling van het vaccin bepaalde stappen die bij een zorgvuldig ontwikkelingsproces behoren, zijn overgeslagen, heeft echter niet geleid tot de benodigde voorzichtigheid bij de toediening ervan. Daarbij komt het feit dat een natuurlijk-actieve weerstand als gevolg van het doormaken van besmetting tot een veel robuustere vorm van immuniteit leidt, zoals ook nu weer blijkt uit onderzoek van de Universiteit van Tel Aviv na vergelijking met groepen die zich hebben laten vaccineren tegen het coronavirus.

De zaken die daarnaast de natuurlijke weerstand doorgaans stimuleren, zoals mentale rust, een zekere mate van lichamelijke beweging, culturele activiteiten en sociale contacten in het algemeen, werden door lockdownmaatregelen lange tijd drastisch beperkt. Daar komt nog bij dat de overheid corona, in weerwil van de lagere sterftecijfers dan verwacht, bleef framen als een pandemie. Dit veroorzaakt onnodig veel stress, wat de natuurlijke weerstand van mensen vermindert. En dan is er nog de extra gezondheidsschade door stress-gerelateerde aandoeningen zoals hart- en vaatziekten, uit- en afstel van potentieel levensreddende operaties bij kanker, een schrikbarende toename van aantallen drugs- en alcoholverslaafden, eenzaamheid en depressies bij zowel ouderen als jongeren, en economische achteruitgang voor met name de allerarmsten in de wereld. Het CBS rapporteerde dat op dit moment in alle leeftijdsgroepen, niet het minst ook onder jongeren, sprake is van een stijging van depressieve klachten. Onthutsend, dat zeker, maar ook weer niet heel verrassend. En daarmee zijn we bij ons derde kritiekpunt.

Het belang van de samenleving

De overheid heeft de sterke neiging voorbij te gaan aan de manier waarop mensen het samenleven waarderen. Mensen geven doorgaans de voorkeur aan sociale contacten boven een kluizenaarsbestaan. Wetenschappelijk onderzoek en onze alledaagse ervaring leert ons dat de gezondheid van mensen achteruitgaat wanneer zij gedwongen worden zich af te zonderen en geen bezoek mogen ontvangen.

Tegenover de maatschappelijke schade die een verbod op sociale contacten aanricht, staat de positieve impact van diezelfde contacten op ons immuunsysteem. Vanuit de gedachte dat mensen van nature sociale wezens zijn, maakt het verschil of we besmet raken door het virus in isolatie, dan wanneer we de besmette periode in regelmatig gezelschap van onze naasten doormaken. Ook al lukte het door middel van lockdown-maatregelen om de verspreiding van het virus met enkele dagen tot weken te vertragen, ze hinderden burgers en professionals ook om hun verantwoordelijkheden na te komen.

• Huisartsen en medisch specialisten kregen geen toestemming om medicatie en behandelingen voor te schrijven die op basis van hun inzichten en ervaringen een belangrijke rol hadden kunnen spelen bij het tegengaan van ernstige symptomen en voorkomen van ziekenhuisopname na besmetting met het coronavirus.

• Gezinnen werden onnodig beperkt in hun bewegingsvrijheid doordat kinderen niet naar school mochten, terwijl ouders gedwongen werden thuis te zijn, hetzij door thuiswerk, hetzij doordat het bedrijf waarvoor zij werkten op slot of zelfs failliet ging. En dat terwijl schoolgaan en gewoon naar het werk kunnen een positieve impact hebben op het weerstandsvermogen tegen het virus.

• Kwetsbare ouderen in verzorgingstehuizen werden geïsoleerd van hun (klein)kinderen en naasten, ook als dat tegen hun eigen uitdrukkelijke wens was. Met verlies aan levensvreugde tot gevolg, regelmatig gepaard aan versnelde achteruitgang van de gezondheid en naderende dood, zonder de mogelijkheid om fatsoenlijk afscheid te nemen van dierbaren.

• Samenkomsten in familieverband waren dusdanig beperkt dat ook daarbij van ondersteuning in tijden van verlies niet of nauwelijks sprake kon zijn. Hetzelfde gold voor meer vreugdevolle vieringen van verjaardagen, trouwdagen en jubilea. Op dat alles rustte een taboe vanuit de gedachte dat mensen via het virus en de mogelijkheid op besmetting elkaars vijanden zijn.

• Werkgelegenheid ging verloren doordat bedrijven dicht moesten en personeel ontslaan. Veel ondernemers gingen door gebrek aan perspectief of financiële middelen ook daadwerkelijk failliet. Dit heeft geleid tot aanzienlijke schade, die weliswaar deels is gecompenseerd door steunregelingen van overheidswege, maar voor velen geen oplossing bood. Los van de impact daarvan op het persoonlijk leven van betrokkenen, is er ook sprake van aanzienlijke economische schade.

• Sportcentra en culturele instellingen moesten op slot, terwijl hun bijdrage aan de activiteiten en beleving van zin met het oog op versterking van de weerbaarheid van mensen tegen complicaties na besmetting juist van groot belang was. Omgekeerd ligt het meer voor de hand dat het sluiten van deze instellingen het risico op complicaties bij bepaalde groepen heeft vergroot.

• Kerken moesten volgens velen eveneens hun deuren sluiten, aangezien voor hen kennelijk onduidelijk was wat kerkdiensten voor meerwaarde hadden vergeleken met sportieve en culturele activiteiten. Met een beroep op grondwettelijke rechten kon worden voorkomen dat kerken ook daadwerkelijk op slot gingen. Maar duidelijk is dat dit grondrecht gehandhaafd dient te blijven: het gaat hier om een wezenlijke activiteit, die voor velen van levensbelang is. Discussie was er intern echter wel over de toegevoegde waarde van fysieke samenkomsten, en de mate waarin in die fysieke samenkomsten de regels die van overheidswege waren uitgevaardigd – handen wassen, mondkapjes op, niet zingen, anderhalve meter afstand en maximale bezoekersaantallen – gerespecteerd dienden te worden.

Intussen was er weinig discussie over bezoek van mensen aan super- en bouwmarkten. Kennelijk werd er door de overheid voetstoots van uitgegaan dat wij mensen in essentie louter ma-terialistische wezens zijn die, als ze in hun eigen thuis hun zaakjes voor elkaar hebben, wel tevreden zijn. Alsof mensen daarnaast niet ook sociale, culturele en geestelijke wezens zouden zijn. En dat leidt tot mijn vierde kritische kanttekening bij de aanpak van het coronavirus.

En: geloof in god

Door te focussen op het tegengaan van verspreiding van het virus en vooral te vertrouwen op vaccins, is de overheid voorbijgegaan aan het geloofsvertrouwen dat mensen kunnen hebben in de God die de oorsprong is van alle leven hier op aarde, mensen geschapen heeft met een immuunsysteem, de natuurlijke en medische middelen gegeven heeft om dat te ondersteunen op een manier die meer weerstand tegen het coronavirus opbouwt dan de beschikbare vaccins tot nu toe. Dat is ook de reden dat gelovige Urkers konden antwoorden op de vraag waarom zij vaccinaties niet nodig vonden: Wij vertrouwen op de Heere en op vis… We eten hier veel vis!

Vertrouwen op God en je levenslot in Zijn handen kunnen leggen, geeft rust in plaats van de angst voor besmetting die onnodig werd aangewakkerd. Daarnaast hebben we uiteraard de plicht om goed voor onszelf en onze naasten te zorgen. Het eten van veel vis, en gezond eten in het algemeen, is daarbij van groot belang. Voor de media gold Urk echter als ‘coronabrandhaard’. Gemeten naar het aantal besmettingen op een bepaald moment was dat inderdaad het geval. Maar het aantal ziekenhuisopnames was zeer laag, alsook het aantal Urkers dat overleed aan corona.

Alle reden dus om ‘s zondags tweemaal naar de kerk te gaan, ook om te zingen, zo luidt de redenering. Niet alleen maar omdat dit goed is voor je immuunsysteem, maar voor alles omdat het hier gaat om een roeping van Godswege. ‘In het zingen belijden wij schuld, beleven wij onze afhankelijkheid en zingen wij Gods lof.’

Vanuit het christelijk-sociaal denken is daar alles voor te zeggen. Niet de staat, maar God in Christus is de alfa en omega van onze wereld- en levensbeschouwing. En burgers zijn daarin niet primair geroepen de orders te volgen van een overheid die zich laat inspireren door een seculiere mensbeschouwing, maar gaan uit van hun eigen geloofsovertuiging en daarop gebaseerd besef van persoonlijke verantwoordelijkheid. En wijzen ook de feiten in toenemende mate in de richting van de conclusie dat een christelijk-sociale benadering van de werkelijkheid te verkiezen valt boven die van de moderne Leviathan?

Noten

1 Dit artikel is een bewerking en vertaling van een lezing voor de Wilberforce-conferentie Individual Liberties, Collective Responsibilities in Times of Covid-19 op 3 september 2021 in Tirana, Albanië. Ik heb bij het schrijven van deze lezing veel gehad aan literatuursuggesties en commentaar van mijn broer Otto van de Breevaart MSc, als zorgonderzoeker werkzaam bij het Maasstad Ziekenhuis in Rotterdam.

2 Hugo de Jonge: “Corona-app wordt niet verplicht” (video) (gids.tv).

3 Zijn commentaren op de aanpak van het Coronavirus is in het Nederlands vertaald door Henk-Jan Prosman onder de titel Giorgio Agamben, Waar zijn wij? De epidemie als politiek (Groningen 2020); zie voor aangehaalde gedachte met name pp. 24, 29; mijn eigen formulering deels geïnspireerd op Agamben’s interpretatie van Thomas Hobbes’ Leviathan in Statis. Civil War as a Political Paradigm (Stanford 2015).

4 Zie Slavoj Žižek, Pandemic! How Covid-19 shakes the world (Cambridge 2020), in het Nederlands vertaald als Pandemie. Hoe Corona de wereld verandert (Amsterdam 2020).

5 Passage uit zijn toespraak voor het eerste Christelijk Sociaal Congres, Proces-Verbaal (Amsterdam 1892), p. 53.

6 Zie voor een recent pleidooi voor terugkeer naar het christelijk-sociale concept van de soevereiniteit in eigen kring Charles Glenn, ‘Rediscovering Sphere Sovereignty in the Age of Trump,’ in The Center for Public Justice, 27 april 2017, https://www.cpjustice.org/public/page/content/2017_kuyper_lecture_ remarks.

7 Zie voor Agamben’s analyse Waar zijn wij?, pp. 53-56, 58. Voor de sociaal-christelijke opvatting, zie de bekende rede van Abraham Kuyper onder de titel Souvereiniteit in eigen kring (Amsterdam 1880) en, breder uitgewerkt, Herman Dooyeweerd, De Wijsbegeerte der Wetsidee I-III (Amsterdam 1935-1936).

8 John P.A. Ioannidis, ‘Reconciling estimates of global spread and infection fatality rates of Covid-19: An overview of systematic evaluations,’ in European Journal of Clinical Investigation, 51(5), 2021, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33768536/.

9 Kevin Escandón et al., Covid-19 false dichotomies and a comprehensive review of the evidence regarding public health, Covid-19 symptomatology, Sars-Cov-2 transmission, mask wearing, and reinfection,’ BMC Infectious Diseases 21(1), 2021, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33768536/; Michaéla Schippers, ‘For the Greater Good? The devastating ripple effects of the lockdown measures,’ Frontiers in Psychology 11, 2021, https://papers.ssrn.com/ sol3/papers.cfm?abstract_id=3612622.

10 Gil Loewenthal et al., ‘Covid-19 pandemic-related lockdown: response time is more important than its strictness,’ in EMBO Molecular Medicine 12(11), 2020, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33073919/.

11 Rabail Chaudhury et al., A country level analysis measuring the impact of government actions, country preparedness and socioeconomic factors on Covid-19 mortality and related health outcomes,’ in The Lancet 25, 2020, https://www.thelancet.com/journals/eclinm/article/PIIS2589-5370(20)30208-X/ fulltext; Quentin de Larochelambert et al., ‘Covid-19 mortality : A matter of vulnerability among nations facing limited margins of adaptation,’ in Frontiers in Public Health 8, 2020, https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpubh.2020.604339/pdf; Eran Bendavid et al., ‘Assessing mandatory stay-at-home and business closure effects on the spread of Covid-19,’ in European Journal of Clinical Investigation 51(4), 2021, https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/ eci.13484.

12 Zie The Lancet Diabetes & Endocrinology 9(2), 2021, https://www.thelancet.com/journals/landia/article/PIIS2213-8587(21)00003-6/fulltext.

13 Andre Moreira et al., ‘Does exercise increase the risk of upper respiratory tract infections?’ in British Medical Bulletin 90, 2009, pp. 111-131; Richard J. Simpson et al., ‘Can exercise affect immune function to increase susceptibility to infection?’ in Exercise Immunology Review 26, 2020, https://pubmed.ncbi. nlm.nih.gov/32139352/.

14 Per 13 september 2021 ging het om conclusies gebaseerd op 106 wetenschappelijke studies wereldwijd naar de effecten bij behandeling in ziekenhuizen. Bij vroege behandeling met vitamine D was sprake van een toe te schrijven gemiddelde verbetering in de gezondheidssituatie van 80%, bij latere behandeling was dat nog maar een percentage van nog altijd 55%. In die latere fase leek een enkeling van de in totaal ruim 82.000 patiënten negatief te reageren op gebruik van extra vitamine D. Zie voor een regelmatige update van onderzoeksresultaten https://c19vitamind.com/.

15 Per 13 september 2021 ging het om conclusies gebaseerd op 116 wetenschappelijke studies, waaronder 63 op basis van zogenaamde controlled trials. Van die studies bleek bij toepassing van Ivermectine op recept bij de huisarts een gemiddelde afname van de symptomen met 85%, ruim voldoende om in vrijwel alle gevallen ziekenhuisopname te voorkomen. Wanneer pas met Ivermectine werd gestart na ziekenhuisopname, volgde een verbetering van de gezondheidssituatie van gemiddeld 70%, terwijl bij behandeling in latere stadia nog steeds gemiddeld 40% gezondheidswinst werd behaald. Alleen in die latere fase leek een enkeling van de in totaal 26.000 patiënten negatief te reageren op gebruik van Ivermectine. Zie voor een regelmatige update https:// c19ivermectin.com/.

16 Per 13 september 2021 ging het om conclusies uit 348 wetenschappelijke studies, waaronder 283 op basis van controlled trials. Bij vroege ziekenhuisbehandeling was sprake van een verbetering in de gezondheidssituatie van gemiddeld 65%, in latere fasen van behandeling in het ziekenhuis was die winst nog slechts 20%. In die latere fasen was ook relatief vaak sprake van negatieve bijeffecten. Zie voor een regelmatige update https://c19hcq.com/. Overigens kunnen de negatieve bijeffecten mogelijk verklaard worden door een bevolkingsgroep die in ieder geval in de VS vaak in het ziekenhuis belandt, de Hispanics, dat ervoor zorgt dat zij negatief reageren op chloroquine; zie Karina Rei & Sucharit Bhakdi, Corona, vals alarm? Feiten, cijfers en achtergronden (Groningen 2020), p. 32.

17 https://www.igj.nl/actueel/nieuws/2021/03/25/boete-voor-artsen-die-hydroxychloroquine-of-ivermectine-voorschrijven-tegen-corona.

18 Sivan Gazit et al., ‘Comparing Sars-Cov-2 natural immunity to vaccine-induced immunity: reinfections versus breakthrough infections,’ 2021, https://www. medrxiv.org/content/10.1101/2021.08.24.21262415v1.

19 Michaéla Schippers, ‘For the Greater Good? The devastating ripple effects of the lockdown measures,’ Frontiers in Psychology 11, 2021, https://papers.ssrn. com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3612622, Wei & Bakhdi, Corona, vals alarm?, pp. 59-69. Zie ook resultaten van CBS-studie in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken waarnaar verwezen werd in https://www.blckbx.tv/videos/overheid-offert-520000-levensjaren.

20 Zie https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2021/35/mentale-gezondheid-in-eerste-helft-2021-op-dieptepunt.

21 Trouw, 22 november 2020, https://www.trouw.nl/binnenland/coronabrandhaard-urk-vertrouwt-op-de-heere-en-op-vis-vaccineren-stuit-op-bezwaar~b67495e4/; zie ook: https://www.pzc.nl/binnenland/onderzoek-naar-groepsimmuniteit-op-urk-na-enorme-afname-aantal-coronabesmettingen~a692af07/.

22 https://www.rd.nl/artikel/857908-weerwoord-niet-zingen-is-ook-gevaarlijk.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen