Stilte van het Hart (1)

Meditatief

Wat zet vier jongere predikanten op het spoor van deze markante dominee uit ons hervormd-gereformeerde verleden? De één heeft Van Brummelen zelf horen preken, zoals ds. Kos, die als catechisant onderwijs van Van Brummelen kreeg; de ander maakte voor het eerst kennis met hem door het lezen van zijn geschriften. Opmerkelijk genoeg spreekt elk van hen over de fijnzinnigheid van Van Brummelen, zijn meditatieve inslag en zijn rijke gedachten. Ds. Kloosterman: ‘Als tiener hoorde ik hem regelmatig preken. Zijn manier van preken maakte een onuitwisbare indruk op mij. Het irenische sprak aan en de meditatieve diepte.’ Ds. Van de Weg typeert het lezen van de meditatieve teksten van Van Brummelen als het eten van een feestelijke maaltijd, die voedzaam is én vreugde verschaft. ‘Niet eerder verhield een hervormd-gereformeerd theoloog zich zo intensief en oorspronkelijk tot de materie van meditatie’, meent hij. ‘De aandacht die hij vraagt voor de stilte en overdenking van het hart. Hij pleitte steeds voor bezonkenheid en verdieping door bepeinzen van Schrift en tijd. De gebeurtenissen, groot en klein, trokken zijn aandacht. Van Brummelen nam zijn pen op tegen oppervlakkigheid en versnippering en allerlei drukte, zonder dat wat te berde werd gebracht hout sneed. Dat hij hier aandacht voor vroeg verraste mij niet, maar de wijze waarop hij dat deed wel’, aldus ds. Kloosterman.

Meekijken over de schouder van een fijnzinnig mens

Het samenstellen van het kloeke boek brengt een intensieve omgang met het oeuvre van Van Brummelen met zich mee. Ds. Middelkoop brengt zijn ervaring als volgt onder woorden: ‘Lezend in het werk van Van Brummelen kijk je mee over de schouder van een fijnzinnig mens. Enerzijds bekruipt je al lezend het gevoel dat je te maken hebt met een studeerkamergeleerde, die het voortjagende leven graag op grote afstand hield. Anderzijds bleek hij oog te hebben gehad voor mensen om zich heen. Zijn typeringen van personen die hij tegenkwam bij pastorale ontmoetingen zijn treffend. Soms leek hij al te zeer opgesloten in het domineesbestaan. De mate van onthouding van het wereldgedruis die hij voorstond, was voor veel mensen wellicht niet haalbaar in relatie tot hun dagelijks werk. Het werk van Van Brummelen staat onder de slagschaduw van het kruis. Hij beoogde verstilling en verzoening. Treffend komt dat samen in dit citaat uit een preek over het avondgebed van Daniël: ‘Het komt er alleen op áán in die chaotische vloed van de tijd geborgen te zijn in Christus. De verzoening van uw ongerechtigheid, de vergeving van uw schuld bij deze Christus te zoeken. Het voornaamste in de stroom van de tijdrekening der eeuwen is met uw schuld te schuilen, in de schuilplaats des Allerhoogste zitten.’

Ds. Kloosterman noemt het een leerzame en boeiende onderneming: ‘Door zijn meditaties, preken en andere schrijvens tot je te nemen, werd er voor mij niet alleen een persoonlijkheid ‘ingekleurd', maar kreeg zijn (theologische) gedachtewereld steeds meer reliëf.’

Het redactiewerk bezorgde hem mooie en soms ook lastig momenten: ‘Mooie momenten waren het opmerken van constanten in zijn werk, zoals onder meer zijn liefde voor de gereformeerde belijdenis en werk en persoon van de pastor. Lastige momenten waren naast het redactionele werk, het aanlopen tegen het gegeven dat hij niet zo systematisch dacht. Zo kun je over diverse onderwerpen verspreid ‘brokskens’ aantreffen. Om scherp te krijgen wat de details zijn van het punt dat hij wilde maken, is dan soms lastig.’ Ds. Kos brengt de vrucht van het doorzoeken van Van Brummelens oeuvre kort en krachtig onder woorden met de drieslag: corrigerend, aansporend, opscherpend.

Een gereformeerd-ethisch theoloog

De gereformeerde theologie was Van Brummelen lief. Ds. Middelkoop: ‘Als predikant van Gereformeerde Bondsgemeenten zoals Schoonrewoerd, Giessendam-Neder-Hardinxveld en Huizen stond dr. A. van Brummelen met beide benen op de schouders van de gereformeerde vaderen. In een gepubliceerde lezing over verkiezing en verbond merkte hij op: ‘Wat wij met klem zouden willen naar voren brengen is dit: verkiezing en verbond moge men onderscheiden, scheiden kan men beide werkelijkheden niet, dan op straffe van een uit elkander rukken van God en mens, tijd en eeuwigheid, hemel en aarde, genade en verantwoordelijkheid, belofte en geloof.’ Hij zocht in zijn tijd een weg tussen uitersten, waarover hij zich in 1966 als volgt uitdrukte: ‘Het geestelijk leven onzer gemeenten althans vertoont in grote trekken eer het beeld van een verlammend fatalisme dan wel van een overdadig activisme.’ Van dat laatste moest hij overigens eveneens niets hebben.’

Volgens ds. Van de Weg is Van Brummelen het best te typeren als een gereformeerd-ethisch theoloog. Ook ds. Kos onderkent de invloed van het ethische denken, al betekent dat niet dat het als zodanig te kwalificeren is. Het maakte wel dat een warm-bevindelijke gloed zijn spreken en schrijven doortintelde. Ds. Van de Weg: ‘Verder was hij katholiek van gezindheid, erudiet van inslag en irenisch van karakter. Van Brummelens prediking was christocentrisch, waarbij hij ook aandacht had voor de beleving en doorleving van het geloofsleven.’

Volgens ds. Kloosterman verhield Van Brummelen, door en door hervormd-gereformeerd als hij was, zich zeker niet onkritisch tot de ethische theologie: ‘Van Brummelen zie ik als een door-en-door hervormd-gereformeerde predikant. Daarbij vielen mij twee accenten op. Het ene is de nadrukkelijke en voortdurende aandacht voor de gereformeerde belijdenisgeschriften die hem lief waren, het andere is het verdisconteren van het gedachtegoed van de ethische richting. Tegelijkertijd is dit geen kritiekloos omarmen van een stroming. In de vier artikelen in de Waarheidsvriend onder de titel 'Een ethisch kerkbegrip’ analyseert Van Brummelen de opvattingen van ds. J.H.L. Roozemeyer (die hij overigens zeer waardeerde) over de kerk en geeft hij blijk van een kritische geest. Hij stond uit volle overtuiging in de brede hervormde kerk.’

Het stille leven voor gods aangezicht

De dienaren van het Woord in de huidige tijd zouden volgens de samenstellers vooral van Van Brummelen kunnen leren meer meditatief te leven. ‘Het stille leven voor Gods aangezicht met voortgaande boetvaardigheid en behoefte aan de genade van God in Jezus Christus door Schriftstudie, gebed en amicitia zijn onontbeerlijk voor een vruchtbare dienst in Gods koninkrijk’, volgens ds Kloosterman. Ds. Kos wijst daarnaast op de wijze waarop Van Brummelen de vreeswekkende werkelijkheid van de zonde wist te peilen: ‘In mijn beleving is dat één van de grote zorgpunten van onze tijd. Hij maakt duidelijk dat we de doorgaande doorleving van onze zonde nodig hebben. Anders verliezen we uiteindelijk Christus Zelf. De (blijvende) noodzaak van zondekennis en het evenwichtig onderwijs daarover dat Van Brummelen ons geeft, is wat mij betreft van groot belang voor vandaag, zowel voor dienaren van het Woord, als gemeenteleden. De rijkdom van Christus schittert daarin.’

Van Brummelens’ geschriften bieden een uitstekende gelegenheid om (nader) kennis te maken met onze hervormd-gereformeerde traditie. Het is een stem die het waard is om naar te luisteren. Wie het boek ter hand neemt, geniet ‘momenten van reflectie, spiegeling en herkenning’. Ds. Van de Weg: ‘Het is een stimulans om een meditatieve levenswijze te integreren in het alledaagse en kerkelijke leven.’

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen