Lessen voor actuele prediking uit een vervlogen eeuw

Ervaring

Als beginnend predikant leer je preken in de praktijk. Wie het houden van de eerste paar honderd preken achter de rug heeft, ontdekt vooral dat de leerschool pas net begonnen is. Je kunt de vakken homiletiek afronden, de nodige lessen opdoen bij preekoefeningen, maar in de pastorale praktijk ontdek je pas werkelijk welke gedachten er leven onder de luisteraars. Geestelijke vragen, persoonlijke worstelingen, maar ook dat ons hart van nature werkelijk gesloten is voor het Woord van God. Dit leert afhankelijk te leven en geeft oog voor het werk van de Heilige Geest.

Raad

We staan niet op onszelf, maar op de schouders van hen die ons voorgingen. Als predikant met veertig jaar ervaring vond Lucas Egeling het in 1828 nodig om in de Kerkelijke Raadvrager en Raadgever een aantal adviezen te geven aan collega’s ten aanzien van de prediking. Deze predikant uit Leiden was destijds bekend vanwege zijn catecheseboekjes en een tweedelige uitgave van De weg der zaligheid. Hij doopte Isaäc da Costa en diens vriend toen zij overkwamen vanuit het jodendom. Bij het lezen van het rake boek Oproep tot omkeer – over bekering en bestaansverheldering van dr. W. Dekker, dacht ik onwillekeurig aan de adviezen van Lucas Egeling.

De negentiende-eeuwse predikant Egeling vroeg zich af of de prediking van zijn tijd correctie behoefde. ‘Ik wilde thans, tot mijn eigen nut, en gelijk ik hoop, ook ten nutte van mijn jongere medebroeders, nadenken, welke wel de oorzaken ervan zouden kunnen zijn, dat mijn en veler Evangelieprediking niet nuttiger en vruchtbaarder is voor onze hoorders.’

Vatbaar

Het eerste punt dat Egeling maakte, richtte zich op het niveau van de prediking. ‘Wij prediken veelal boven de vatbaarheid van de meesten onzer hoorders. Dikwijls is dit toegestemd en veroordeeld, maar, zo ik vrees, nog te weinig verbeterd. De mensen kunnen ons niet verstaan, zij vatten niet wat wij leren. Dit nu is wel hun eigen schuld en schande, in zo verre zij door een gehele onkunde in de heilige Schriften en in de leer der zaligheid, of door een gans gebrekkige kennis, ook de duidelijkste voorstelling niet kunnen vatten of volgen. Maar het is onze schuld, in zó verre wij leraars de mensen moeten behandelen, gelijk de geneesmeester zijn kranken, en dus niet, gelijk zij wezen moesten, maar gelijk zij zijn.’

Een dokter zegt niet tegen zijn patiënt dat hij eerst beter moet worden, voor hij hem kan behandelen. Hij behandelt hem met als doel dat er verbetering komt. Egeling wees erop dat door predikers een te hoge basiskennis verondersteld wordt bij veel van de gemeenteleden. ‘Vooronderstelt onze prediking niet meermalen zo veel kennis en beschaving, vereist zij niet dikwijls zo veel oplettendheid en nadenken, dat wij, van ongeletterden, van ambachtslieden en dienstboden, (die gezamenlijk het grootste deel onzer toehoorders uitmaken), niet met billijkheid kunnen vergen, dat zij zulk een beredeneerd, zulk een bespiegelend, zulk een uit vele delen samenhangend, soms kunstig geordend voorstel, verstaan zouden?’

Ongekunsteld

Egeling wees erop dat predikers zich bij de voorbereiding te veel richten op de mensen in de gemeente die veel kennis hebben. ‘Wij spreken op de predikstoel niet genoeg, in een ongekunstelde, algemeen verstaanbare stijl. Al licht gewennen wij ons aan een zekeren, schijnbaar deftige, maar minder natuurlijke kanselstijl, die spoedig iets eenzelvigs en eentonigs verkrijgt, hetwelk de aandacht van veel hoorders moeilijk gaande houdt, en waarbij zij, die luisteren, ongevoelig blijven hangen aan honderdmaal weerkerende uitdrukkingen en zegswijzen, zonder over de zaken, die erdoor worden aangeduid, na te denken.’ De Leidense predikant verwees naar het onderwijs van Jezus, dat eenvoudig was. Duidelijk voor het verstand, aangrijpend voor het gevoel, gemakkelijk te onthouden voor het geheugen. Naar de overtuiging van Egeling zouden predikers er goed aan doen om meer af te dalen naar het niveau van hun hoorders.

Geestelijke Vragen

In de dagen van Egeling werden hooggestemde preken gehouden, die vooral ingingen op de praktische manier van leven. De denkbeelden van het nut en de deugd vierden hoogtij. De verlichting wierp een schaduw over de prediking. Men wilde gemeenteleden verbeteren, zodat het iets zou worden met het christendom. Egeling vroeg echter aandacht voor heel andere vragen. ‘Wij zijn niet alleen zwakke en struikelende mensen, die moeten ondersteund en voortgeholpen worden op de goede weg, maar wij zijn dwaze, verdorven, van God vervreemde, schuldige zondaren, die door Gods krachtige genade veranderd en vernieuwd, en dus van de verkeerde op de goede weg gebracht moeten worden.’ De neiging bestaat bij predikers om de gemeente voor vromer en heiliger te houden, dan zij is; meende Egeling. Men gaf versterkend voedsel aan een zieke, zonder de oorzaak van zijn ziekte weg te nemen.

Egeling vroeg nadrukkelijk aandacht voor de hoofdpunten van de leer van de zaligheid. Ons diepgewortelde bederf, onze vergaande schuld, de noodzakelijkheid van de vernieuwing van ons hart door de Heilige Geest, de hoge waarde van Gods vergevende genade. Hij wees op de aard en natuur van de inwendige geestelijke godsdienst, de noodzakelijkheid van een onverdeeld hart. Nadrukkelijk wees hij op de armoede en het gebrek aan godzaligheid in hen die bekeerd waren tot het geloof in de Heere Jezus Christus. Deze zaken dienen volgens Egeling op de voorgrond te staan in de prediking.

Bijbels

Vervolgens brak Egeling een lans voor meer Bijbelse prediking. ‘Ik wil niet zeggen dat wij niet naar de Bijbel, veel minder, dat wij tegen de Bijbel prediken; maar dit: wij houden ons niet altijd dicht genoeg bij de Bijbel. Wij putten niet altijd genoeg eerst en vooral uit de Bijbel. Wij gronden ons voorstel niet altijd genoeg op de Bijbel.’ Men dient volgens Egeling Bijbelse taal te hanteren, want hoe kan men Gods majesteit beter tot uitdrukking brengen dan met woorden uit de Bijbel zelf?

Men dient beter rekening te houden met de behoeften en omstandigheden van de tijd waarin de luisteraars leven. Naar de diepe overtuiging van de negentiende-eeuwse predikant dienen predikers meer afhankelijk van God te leven en te preken. ‘Bij mij, en ik vrees bij velen mijner medebroeders, ontbreekt dit van God afhankelijke bestaan, vóór, onder en na de prediking, al te veel.’

Afhankelijk

Een houding van biddende afhankelijkheid. Niet afhankelijk van mensen, maar ootmoedig afhankelijk van God. Als we mensen willen behagen, zijn we geen dienaar van Christus, zo stelde Egeling. Daarbij wees hij nadrukkelijk op het belang van eenheid van leer en leven bij de prediker. ‘Hoe allerverschrikkelijkst, als wij, die anderen hebben vermaand en bestraft, zelve, voor de rechterstoel van Christus, onboetvaardige zondaars, liefhebbers der wereld, meer dan van God bevonden werden! Moeten zulke gedachten ons niet een heilige vrees aanjagen? Moet die vrees ons niet voorzichtig en ernstig maken?’

De Nederlandse Hervormde predikant dr. A. van Brummelen wees erop dat de vraag wat de tekst tot de gemeente zegt, bepalend dient te zijn bij de preekvoorbereiding. ‘Het gaat erom als het ware van de tekst uit, doorleefd aan de gemeente te vertellen, wat nu het Woord Gods aan ons hier en nu te zeggen heeft.’

Toekomst

Lessen voor de toekomst liggen in het verleden, als het gaat om de prediking. Een nieuwe generatie predikanten dient de moeite te nemen om werk te maken van het putten uit de pastoraaltheologie van vervlogen eeuwen. Zij die ons voorgingen, zijn ons tot spiegel.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen