Ds. Jac. van Dijk (3)

Het mag duidelijk zijn dat de lessen uit de prediking van ds. Jac. van Dijk niet zozeer betrekking hebben op de inhoud van de prediking. Het centrale thema in zijn prediking was immers altijd: de rechtvaardiging van de goddeloze. Altijd vormden de woorden van Paulus uit 1 Korinthe 2:2 het uitgangspunt van zijn preken: Want ik heb niet voorgenomen iets te weten onder u, dan Jezus Christus, en Dien gekruisigd. Niet voor niets staat er op zijn grafsteen gebeiteld: Hij predikte hen Jezus. Het is die inhoud die de prediking tot op de dag van vandaag mag stempelen. In het vervolg van dit artikel gaan we dieper in op de vertolking van die inhoud.

Van Dijk toonde in zijn prediking aan dat hij goed op de hoogte was van de tijd waarin hij leefde. Hij liet de hoorder als het ware voelen dat hij het geleefde leven begreep, zonder maatschappelijke ontwikkelingen geestelijk te duiden of profetisch te spreken. Met andere woorden: hij wist waar de ander zat. Dat maakt de prediking dialogisch van aard, waarmee een fundament wordt gelegd om even later tot het hart van de hoorder te spreken.

Over de rol van humor in zijn preken zijn de meningen op voorhand al verdeeld. De opmerking dat Van Dijk gebruikmaakte van humor, kan de gedachte voeden dat het hierbij gaat om grappen die verteld worden met de bedoeling om grappig te zijn. Dit is bepaald niet het geval. Van Dijk was geen taalpurist. Dat maakt dat hij soms met verwoordingen kwam die op het komische af zijn. Hij doordacht niet elke zin van tevoren, met als gevolg dat er weleens een opmerking gemaakt werd die bij nader inzien toch minder geschikt was.

Daarnaast schreef Van Dijk in zijn memoires een hoofdstuk onder de titel: Tussen verstarring en verwarring. Een hoofdstuk waarin hij verschillende maatschappelijke ontwikkelingen beschreef die hun weerslag hadden op de Nederlandse Hervormde Kerk. Politiek en kerkpolitiek werden daarin genoemd als zaken die uitsluitend tot verdeeldheid leiden en bovendien de diepe inhoud van de prediking ondermijnen. ‘Maar de kerken en groepjes vind ik op zichzelf uiterst onbelangrijk.

En wanneer men al dat geruzie en geharrewar over onbelangrijke dingen meemaakt en de liefdeloosheid gadeslaat, dan denkt men wel eens: zijn er wel harder mensen dan kerkmensen? Het is toch geen wonder dat de jongeren het niet meer zien zitten? Zij hebben toch niet voor de verwarring en de verstarring gezorgd? De verwarring neemt werkelijk ongekende vormen aan. En een vergezicht is er niet. De polarisatie neemt ontstellende vormen aan. De verschilpunten (theologisch en politiek) worden op de spits gedreven. En toch geldt - juist nu -: hoe dichter bij Christus - hoe minder verschil.’

Bovenstaand citaat was Van Dijk ten voeten uit. Hij was bijzonder kritisch op wat hij zag in de kerk. In een preek maakte hij de opmerking dat hij veel godsdienst tegenkomt, maar dat het dienen van God zo veel gemist wordt. Vormendienst te over, maar weinig inhoud. De verantwoordelijkheid hiervoor legde hij bij de ouders en de ouderen. Zij hebben de jongeren te weinig voorgeleefd bij het Woord, met alle gevolgen van dien. Wie het citaat van ds. Jac. van Dijk leest, zou bijna vergeten dat we het hier hebben over een citaat uit 1983 in plaats van 2023. De tijden lijken amper veranderd.

Wat Van Dijks prediking typeerde is dat hij er een meester in was om de aloude waarheid op een hedendaagse wijze aan zijn gehoor over te brengen. Groepsvorming en groepsdenken waren voor Van Dijk totaal onbelangrijk. Het was hem erom te doen om de boodschap aan het hart van zijn hoorder te leggen, waarbij hij zijn eigen persoon volledig relativeerde. Zo schreef hij met een kwinkslag dat het linkerdeel van de kerk hem te rechts vond en het rechterdeel hem te links vond. Het liet hem volkomen koud. Veelzeggend op dit punt is dat hij nooit lid geweest is van de Gereformeerde Bond, ondanks dat hij zich in het gedachtegoed herkende. Tegelijkertijd moet gezegd worden dat, naarmate ds. Van Dijk ouder werd, de kritiek zijn toch al broze geestelijke gezondheid geen goed deed. Meer dan eens werd in deze periode een preekbeurt op het laatste moment afgezegd, omdat het geestelijk voor hem zo donker was.

De eigentijdse wijze van prediking blijkt ook uit de gehanteerde stijl. Ondanks dat Van Dijk zeer belezen was, is de preekstijl uiterst eenvoudig. Soms bijna simpel. De exegese is niet altijd even zorgvuldig, maar altijd dienstbaar aan de toepassing. Zijn prediking is te typeren als uiterst direct. Niemand onder zijn gehoor ging onaangesproken de kerk uit. Direct als het gaat om de link naar de actualiteit en direct als het gaat om het spreken tot het hart. Om zijn hoorders op dit punt te bereiken schuwde ds. Van Dijk enerzijds het gebruik van humor niet. Anderzijds spaarde hij ook zichzelf als prediker niet.

Authentiek; zo kunnen we de prediking van ds. Jac. van Dijk wel noemen, als we kijken naar bovenstaande overwegingen. En hier kunnen we ook in 2023 zeker nog van leren. Het hoeft niet te gaan over de vraag in hoeverre er ruimte is voor humor in de prediking, of waar de grens ligt bij het citeren van personen. De tijden zijn ook op dit punt nu eenmaal veranderd. Maar de hang naar authenticiteit is vandaag de dag niet anders dan in de tijd van ds. Jac. van Dijk. Regelmatig keren in de kranten de discussies terug over het bereiken van jongeren, het Bijbelgebruik onder jongeren, het al dan niet begrijpen wat er gelezen wordt... Allemaal onderwerpen die niet raken aan de kern van de prediking, maar aan haar verwoording. De aloude waarheid hoeft niet van een nieuw jasje voorzien te worden; integendeel. Zij vraagt echter wel om een hedendaagse verwoording in de prediking. Authentieke prediking, waarin de aloude geloofsleer op een begrijpelijke wijze onder woorden wordt gebracht. Waarbij jong en oud wordt aangesproken, waarbij het Woord niet boven het leven van de hoorder blijft zweven, maar in de realiteit van het weerbarstige leven wordt gebracht. Geen kil betoog, maar een bewogen boodschap. Laten het deze tonen zijn die ook vandaag de dag de schriftuurlijkbevindelijke prediking stempelen, zonder daarbij de authenticiteit uit het oog te verliezen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen