Zegen op de Veluwe

Echte Opwekking En Herleving Begint Altijd Met Het Besef En Gevoelen Van Eigen Verlorenheid

B. Hooghwerff heeft inmiddels ettelijke kerkhistorische publicaties op zijn naam staan. De meeste hebben betrekking op wat wij ‘de kleine kerkgeschiedenis’ noemen. De kerkgeschiedenis van een dorp of een streek. Dan springt de Hoekse Waard als het geboortegebied van de auteur eruit. Zijn laatste publicatie heeft geen personen of gebeurtenissen in de Hoekse Waard als onderwerp maar geeft inzicht in het geestelijk leven op de Veluwe en aan de rand daarvan. Dan denk ik aan de dorpen Woudenberg en Scherpenzeel. Vandaar dat de titel van de publicatie is Zegen op de Veluwe. Herinneringen aan geestelijke oplevingen.

Evenals de andere publicaties van Hooghwerff heb ik ook deze weer met buitengewoon veel genoegen gelezen. In zijn beschrijving van het geestelijk leven uit het verleden wordt duidelijk dat hij ervan overtuigd is dat dezelfde God Die vroeger door Zijn Woord en Geest mensen leerde en leidde, dat nog wil doen. Wij mogen vragen en uitzien naar een opwekking en herleving van Gods kerk. Dan maakt wat Hooghwerff ons meedeelt, duidelijk dat echte opwekking en herleving altijd begint met het besef en gevoelen van eigen verlorenheid. Het besef ook dat wij een Middelaar nodig hebben en dat is de Heere Jezus Christus. Wie Hem leert kennen, gaat godzalig leven.

Dat er in Nijkerk in de achttiende eeuw, toen ds. Gerardus Kuypers daar predikant was, een opwekking is geweest, zal hen die wat beter thuis zijn in de kerkgeschiedenis van ons land, niet onbekend zijn. Men sprak van de Nijkerkse beroerten. Alweer vele jaren geleden las ik een scriptie, die door een geschiedenisleraar geschreven was in het kader van zijn opleiding en die was gewijd aan een opleving die eveneens in Nijkerk plaatsvond, maar dan aan het begin van de negentiende eeuw. Die opwekking vond plaats onder de bediening van de twee predikanten die toen aan de hervormde gemeente van Nijkerk waren verbonden, namelijk ds. Johannes Schoonderbeek en de voor velen wat meer bekende ds. Bernardus Moorrees.

Een Opmerkelijke Zegen Op De Prediking

Uit het boek Zegen op de Veluwe blijkt dat er in de eerste helft van de negentiende eeuw op meer plaatsen dan alleen Nijkerk op de Veluwe en de dorpen Woudenberg en Scherpenzeel die grenzen aan de Veluwe, sprake is geweest van opmerkelijke zegen. Duidelijk wordt dat vooral binnen de classis Harderwijk meerdere getrouwe predikanten waren. Predikanten die niet alleen orthodox en gereformeerd waren in de leer maar die ook wisten van een verborgen omgang met God. Dat stempelde hun prediking en droeg vrucht bij hoorders. Hooghwerff vermeldt in dit kader dat de classis Harderwijk de enige bovenplaatselijke vergadering in de Hervormde Kerk was die zich in de negentiende eeuw heeft ingezet voor kerkherstel.

Zegen op de Veluwe maakt duidelijk dat de Nadere Reformatie op meerdere plaatsen vloeiend overging in de gereformeerde richting in de Hervormde Kerk van de negentiende eeuw. Aansluitend bij de Nadere Reformatie klonk zeker op de Veluwe in meerdere gemeenten een Bijbelse prediking waarin niet alleen de oproep tot bekering klonk maar waarin ook duidelijk werd gemaakt wat dat betekent. In de negentiende eeuw kwamen er in de Hervormde Kerk radicale vormen van vrijzinnigheid voor, maar plaatselijk vertoonde ook in de negentiende eeuw menige hervormde gemeente de kenmerken van de ware kerk.

De Opmars Van De Midden-Orthodoxie

Soms wordt nu uit de kring van de afgescheiden kerken gehoord dat de Hervormde Kerk steeds orthodoxer is geworden en men meent dat ook binnen de PKN te zien. Ik ben blij als, waar dan ook, de Bijbelse prediking van zonde en genade, van vrijspraak en vernieuwing mag klinken. Echter, zeker als wij naar de laatste jaren kijken, voordat de opheffing van de Hervormde Kerk in 2004 in haar oude gestalte plaatsvond, dan werd de Hervormde Kerk niet steeds orthodoxer, maar steeds midden-orthodoxer. Een deel van de hervormd-gereformeerde richting verschoof steeds meer in de richting van de midden-orthodoxie. Dat is een ontwikkeling die wij alom in protestants Nederland zien. Dat betreft ook een deel van de kerken van de Afscheiding. Ik denk aan de nieuwgevormde Nederlandse Gereformeerde Kerken en aan de Christelijke Gereformeerde Kerken. Omdat men weg groeit van de gereformeerde leer van zonde en genade en steeds midden-orthodoxer wordt, groeien kerken uit een deel van de gereformeerde gezindte steeds meer toe naar de brede middenstroom van de PKN. En dat is een ontwikkeling waarover we alleen maar verdrietig kunnen zijn.

Wij Kunnen Wel Leren Van Het Verleden En Er Ook Moed Uit Scheppen

Mijn diepe wens is dat de prediking en het geestelijk leven zoals Hooghwerff dat beschrijft in Zegen op de Veluwe alom in de gereformeerde gezindte bewaard mag blijven, terug mag komen en tot meer kracht mag komen. Daarmee bedoel ik niet dat de kerkgeschiedenis en het verleden het einde zijn van alle tegenspraak. Het Woord moet altijd onze laatste norm blijven. Maar wij kunnen wel leren van het verleden en er ook moed uit scheppen. Hooghwerff laat zien dat de zegen, die in de eerste helft van de negentiende eeuw in plaatsen als Nijkerk, Putten, Nunspeet, Elspeet, Elburg, Woudenberg en Scherpenzeel viel, ook doorwerkte in de volgende geslachten. Niet altijd bleef een volgend geslacht bij de plaatselijke hervormde gemeente. Sommigen kwamen in de Gereformeerde Kerken of een van de andere afgescheiden kerken terecht, maar in essentie stond men voor dezelfde zaken. Ik merk terzijde op dat uit wat Hooghwerff meedeelt, blijkt dat er ook in de Gereformeerde Kerken nog lang een bevindelijke stroming is geweest. Zoals vanuit de kant van de afgescheiden kerken meer dan eens weinig recht is gedaan aan het vele goede dat ook in de negentiende eeuw nog in de Hervormde Kerk was gebleven en was te vinden, zo hebben zowel meerdere hervormden, als leden van kleinere afgescheiden kerken, weinig weet van het feit dat er een bevindelijke stroming in de Gereformeerde Kerken was. Nog in de jaren zestig van de vorige eeuw werden in sommige plaatsen de zogenaamde gezelschappen ook door leden van deze kerken bezocht.

Samenkomsten In Kleine Kring

Hooghwerff laat zien dat de geestelijke opwekking altijd of vrijwel altijd gepaard ging met het ontstaan of meer tot leven komen van kleine samenkomsten, waarin kinderen van God elkaar ontmoetten en met elkaar spraken. Van liberale zijde – en die richting was in de negentiende eeuw zwaar vertegenwoordigd in de kerkelijke besturen van de Hervormde Kerk – werd dit alles met grote argwaan bekeken. De predikanten die onder hun prediking vrucht en zegen zagen, hadden er geen moeite mee. Vaak kwamen zij zelf zo nu en dan eens op zo’n gezelschap. Meerdere gezelschappen hadden ook het karakter van een preekbespreking. Men vertelde elkaar hoe men onder een preek was gezegend. Zeker is dat waar geestelijk leven is, er behoefte ontstaat aan onderling contact. Dat gold vroeger en dat geldt ook nu. Dan moet voor kerkenraden en kerkelijke vergaderingen niet de houding van liberale bestuurders een voorbeeld zijn, maar die van godzalige predikanten zoals Hooghwerff die beschrijft.

Smeken Om Een Opleving

Het is onmogelijk in een recensie de inhoud van een boek volledig weer te geven. Bijzonder werd ik getroffen door wat Hooghwerff over ds. H.C.G. Schijvliet (1826-1901) meedeelt. Hij was een geestelijke vriend van Wulfert Floor. Diens jongste twee kinderen werden door ds. Schijvliet gedoopt. Schijvliet begon zijn ambtelijke bediening in Bennekom. Ik geef een treffende passage door uit de preek die hij hield bij zijn afscheid van deze gemeente.

‘Geloofd zij de Heere, dat er ook ware belangstelling, ernstig onderzoek, oprechte bekommering en begeerte naar verlossing, gelijk ook geestelijk Godeleven in den gelove onder u gevonden wordt. Mensen die niet alleen zalig, maar ook heilig wensen te worden, die niet alleen godvruchtig willen sterven maar vooral ook op een godvruchtig leven gezet zijn. (…). Daar zij onderscheid in trap en mate des geloofs, en de leidingen des Heeren zijn zeer verschillend, toch gevoel ik mij aan u zeer verbonden en het is mij duidelijk dat ik u nooit zal vergeten.

Nogmaals: ik wens het boek in veler handen en dan niet tot het kennisnemen van wat in Zegen op de Veluwe wordt beschreven als een doel op zich, maar vurig smeken of de Heere ook in de eenentwintigste eeuw de kerk van Nederland opleving, opwekking en zegen wil geven. Van God mogen we grote dingen verwachten. Verder hoop ik dat deze publicatie niet de laatste van de auteur zal zijn. Ik denk slechts aan het feit dat de opwekking in Nijkerk uit de achttiende eeuw niet op zichzelf stond. Ook in plaatsen als Werkendam en in de Alblasserwaard was er in die tijd sprake van opleving. Wie weet kan Hooghwerff tijd vinden om daar onderzoek naar te doen en anderen in de vrucht daarvan te laten delen.

Naar Aanleiding Van:

B. Hooghwerff, Zegen op de Veluwe. Herinneringen aan geestelijke oplevingen (Houten: Den Hertog, 2023), hardcover 256 pp., € 23,50 (ISBN 9789033132254)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen