Binnenvisser met heerlijke rechten

De Duffeltdijk bij Kekerdom slingert als een zwart lint door het land langs de Waal. De Kekerdomse Ward is afgesloten met een slagboom, maar Frans Komen senior heeft het hangslot voor ons geopend. Het met modder bedekte stuk weg eindigt bij de Kaliwaal, ooit een zandwinningsput, nu een binnenmeer met open verbinding naar de rivier.

Frans junior staat al te wachten bij de vlet waarmee hij ons naar de ietwat verderop gelegen D’otter vaart, een IJsselmeerkottertje uit 1947. Zijn vader zit in het vooronder, pal naast de buiskachel die de kou verdrijft. Op de kachel liggen de twee stenen die hij als kruik gebruikt. ’s Avonds doet hij ze in een flanellen zakje en legt hij ze naast zich in de kooi, in de hoop dat ze niet uit de huls glijden. „Ik heb me al een paar keer fors verbrand.” Op de kist die dienstdoet als tafel staat een thermoskan vol koffie. Vers gezet met warm water uit de ketel. Koken doet Frans junior op een simpel gasfornuis in de krappe ruimte onder de buiskap. „Mijn vader kan amper koffie zetten.” Ze parkeren daar ook hun laarzen, om het vooronder, dat met vier man overvol is, proper te houden. De vorige kotter van Komen was nog kleiner. „Ik ben nog altijd heel blij met dit schip”, laat senior weten. „Het is inmiddels officieel varend erfgoed.”

VERZEKERINGEN

De 65-jarige visser, geboren in buurtschap De Worp aan de IJssel bij Deventer, begon zijn loopbaan met een assurantiekantoor, maar vissen vond hij leuker. „Als kind ging ik in de schoolvakanties al met vissers naar de Randmeren en de Noordzee.” Vanaf 1975 combineerde hij de verzekeringen met de visserij. Zes jaar later zei hij de assurantiebranche voorgoed vaarwel en koos hij voor het ongewisse bestaan van riviervisser. Sinds 2001 wordt hij vergezeld door zijn oudste zoon, die vanaf de wieg wist dat hij visserman zou worden.

Vanaf 1975 heeft hij zo’n half miljoen kilo paling verschalkt, schat Frans senior. Met de palingstand is volgens de visserman nog steeds niets mis. Hij heeft een stapel artikelen meegenomen om die stelling te onderbouwen. „Terwijl we de fuiken amper boven water konden krijgen, beweerden milieuorganisaties dat de paling op uitsterven stond. „Je eet ook geen broodje panda”, zegt Jan Terlouw. Zo wordt de mensheid voor de gek gehouden.”

STEENFABRIEK

Frans junior staat al buiten. Van D’otter stappen we over op de vlet. Vader Frans, gehuld in oliepak met groene voorschoot, heeft het hoofd bedekt met een kozakkenmuts. Frans junior neemt genoegen met een wollen muts. In een stevig tempo koersen we naar de overgang van de zandwinningsput naar de Waal. Voor de verlaten steenfabriek van Terwindt & Arntz stijgt een koppel aalscholvers op, na de sportvissers de belangrijkste bedreiging voor de beroepsvissers. Terwijl de visser op benen wordt belaagd, wordt de vliegende visser beschermd.

Toch willen de mannen niet klagen. Vorige week vingen ze honderden kilo’s snoekbaars. Die levert bij een gunstige markt meer dan 10 euro per kilo op. Gezamenlijk trekken vader en zoon het gisteravond uitgezette staand want naar boven. Ankers houden het begin en het eind van het net op z’n plaats. Vlaggetjes op blokken kurk, zogeheten jonen, tonen de vissers waar ze moeten wezen. Het wonder van vorige week herhaalt zich niet, maar echt slecht is de vangst evenmin. Het opgehaalde net levert geregeld een in de mazen verstrikte snoekbaars op, naast blanke voorn en brasem. De snoekbaars gaat naar luxe restaurants. De voorn en brasem wordt grotendeels verkocht op markten in de grote steden, aan allochtonen. De rest gaat naar Rusland.

STAAND WANT

In totaal hebben de mannen 4 kilometer staand want uitgezet. De gevangen vis bewaren ze tot het eind van de week in de bun aan boord van D’otter. De krab die Frans junior boven water haalt is tegenwoordig waardeloos, omdat hij volgens de overheid te veel dioxine bevat. „Tenminste, op de rivieren”, zegt senior. „Hier is hij dioxinekrab, zodra hij de Ketelbrug of de Duitse grens passeert niet meer.”

Over de Waal nadert met hoge snelheid een binnenvaartschip. „Daar moet je goed mee opletten”, is de ervaring van Frans junior. „Die schippers jagen maar door.” Aan bakboord passeert een bootje van de meetdienst. „Vrijdag gaan ze de ingang van de Kaliwaal uitdiepen.”

Aan de trek van het net voelen de mannen of er een verstrikte vis in aantocht is. En wat het is. Een brasem trekt anders dan een snoekbaars. Met het blote oog weten ze feilloos het gewicht te bepalen. Senior peutert de wolhandkrab uit het net: een uit China afkomstige exoot die alles wat eetbaar is opvreet. Nog beduchter is de binnenvisser voor de beschermde meerval. Rusland-Duitsers die na de “Wende” naar Duitsland emigreerden, vertelden hem dat in Kazachstan voorheen visrijke rivieren compleet zijn leeggeroofd door het roofdier, dat drie meter lang kan worden.

DIOXINE

Van hun eigen soortgenoten hebben vader en zoon Komen niets meer te duchten. „Na de oorlog waren er honderden vissers op de Nederlandse rivieren”, weet Frans senior. „Toen ik begon, telde het oosten van het land er nog ruim dertig. Nu ben ik de enige. Al die anderen zijn noodgedwongen gestopt.”

Hij heeft een blaadje meegenomen om de oorzaken ordelijk te kunnen verhalen. „In 2006 is de Organisatie ter Verbetering van de Binnenvisserij opgeheven en overgegaan in Sportvisserij Nederland. Dat was het eerste drama. In 2008 kwam de overheid met de bepaling dat je 250 hectare viswater moet hebben en minimaal 8500 euro per jaar aan inkomen om met beroepsvistuigen te mogen vissen. In 2009 volgde het aalbeheerplan: van September tot december mag niet meer commercieel op paling worden gevist. Sinds 2011 is de paling- en krabvisserij in het gehele Nederlandse Rijn- en Maassysteem verboden, omdat de paling en krab daar te veel dioxine zou bevatten. De meeste beroepsvissers hadden alleen aalrecht, dus voor hen was dat de genadeklap. De schubvis is in het verleden toebedeeld aan de sportvisserij.”

Terwijl steeds meer collega’s de ongelijke strijd opgaven, weet Komen niet van wijken. Samen met zijn echtgenote verdiepte hij zich in oude zakelijke visrechten. „Die stammen uit de tijd voor de Franse revolutie en zijn door koning Willem I in ere hersteld.” In 2000 schafte hij zijn eerste “heerlijk visrecht” aan. Tegen forse betaling, maar de kost gaat voor de baat uit. Intussen heeft hij op grote stukken rivier het alleenrecht op de visserij.”

De laatste jaren zijn de uitgaven voor rechtszaken de grootste kostenpost voor de binnenvisserij. De 31-jarige Daan Komen, maritiem advocaat met onder meer visserijzaken als specialisme, staat de vissers onder wie zijn vader en broer zo nodig juridisch bij. „Onze oude zakelijke rechten worden door de sportvisserij bij voorbaat in twijfel getrokken, maar aan mij hebben ze een hardliner”, zegt senior.

GOEDKOPER

Met de eerste vangst van deze morgen keren de mannen terug naar hun IJsselmeerkotter. Om de vis in de bun te deponeren en een versterkende bak koffie te nuttigen, want de dagen zijn lang voor een visserman. „We beginnen als de zon opkomt en we gaan door tot de zon ondergaat.” Donderdagavond laden ze de vangst van de week in de aanhanger achter hun terreinwagen en rijden ze naar de visafslag in IJmuiden. Of vrijdagmorgen naar Urk. De snoekbaars gaat voornamelijk naar Frankrijk, Zwitserland en België. „In Nederland eten we liever Poolse snoekbaars. Die is goedkoper; dat is voor Nederlanders heel belangrijk.” In 2012 verwierf Komen voor 150.000 euro het recht om ook op het IJsselmeer schubvis te vangen. Daar heeft hij tot nu toe weinig plezier van gehad. „De hoeveelheid netten die we daar mogen uitzetten, is na twee jaar met 85 procent gekort. Zo betrouwbaar is onze overheid. Sinds kort hebben we het Zwarte Meer en de meren bij Vollenhove en Kadoelen erbij. Daar vissen we in de zomer met fuiken op paling.” Om alternatieve inkomsten te genereren, verbreedde Komen het werkveld. Ecologische onderzoeksbureaus en waterbeheerders huren hem in voor visserijkundige werkzaamheden. Voor de Stichting Duurzame Palingsector Nederland (Dupan) vangt hij van september tot november trekkende schieraal weg boven de stuw bij de waterkrachtcentrale van Maurik. Om verminking van de dieren te voorkomen. Aan de andere kant van de centrale zet hij ze weer uit, afgelopen jaar ruim 3900 kilogram aal.

NIKS TE KLAGEN

Tegen twaalf uur arriveert vishandelaar De Jong uit Urk, een kameraad van de Gelderse vissers. Hij heeft wat nieuwe netten meegebracht. Verderop zet een muskusratbestrijder zijn kooien uit. Verder is in geen velden of wegen iemand te zien. „Wij hebben het rijk meestal alleen”, lacht Frans junior.

Volgende week gaat het duo naar de Maas. De week daarop naar de Lek. Ze hebben er nu al zin in.”

„We hebben niks te klagen”, verzekert Frans senior.

“Nee, we hebben niks te klagen”, bevestigt zijn zoon.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen