LUTHERANEN IN DE LAGE LANDEN

In 2004 vond de fusie van drie landelijke kerkgenootschappen plaats, die samen als de Protestantse Kerk in Nederland verder gingen. Behalve de grote Nederlandse Hervormde Kerk en de iets minder grote Gereformeerde Kerken in Nederland was ook de Evangelisch-Lutherse Kerk in het Koninkrijk der Nederlanden (zoals zij heel deftig heet) daarbij betrokken. Calvinistisch en luthers denken kwamen daarin bij elkaar. En uit de opsomming van de belijdenissen waaraan de PKN zich verbonden weet, is duidelijk dat het niet de bedoeling geweest is dat aan één van beide geloofstradities een einde zou komen. Dat had anders gemakkelijk het geval geweest kunnen zijn: de ELK vormt vanouds een heel klein deel van de protestantse traditie in Nederland. Enkele tienduizenden leden, daar is het mee gezegd. En alleen daarom al is het goed dat er een boek verschenen is dat de geschiedenis van deze kerk tot aan de fusie in 2004 beschrijft. Het eindigt met een afbeelding van de ‘Verklaring van vereniging’, getekend 12 december 2003, waarbij wordt gesteld: ‘De gehele Protestantse Kerk in Nederland draagt nu de verantwoordelijkheid voor het bewaren en vruchtbaar maken van de lutherse traditie. Hoe sterk die traditie in Nederland zal voortleven, zal de toekomst leren’ (blz. 740).

Ook om een andere reden is het mooi dat dit boek er nu is: een uitgebreide geschiedenisbeschrijving van de ELK ontbrak tot op heden. Op de een of andere manier was dat een ‘blinde vlek’. Daar is nu in één klap een (indrukwekkend) einde aan gekomen. Het is boeiend om de ontwikkeling van deze kerk in de geschiedenis van Nederland na te gaan. Haar verworteling in het denken van Luther, met name zijn kerkrechtelijk denken, betekende een hoge drempel voor het voet aan de grond krijgen in Nederland. Tegenover een gereformeerde overtuiging die principieel vrij van de overheid wilde zijn, was Luther in zijn visie op de overheid veel ruimer. En al snel won het gereformeerde gedachtegoed aan invloed, zodat het lutherse denken naar de marge werd teruggedrongen. Na de verovering van Antwerpen, het ‘Wittenberg aan de Schelde’ in 1585, trokken veel lutheranen naar de Noordelijke Nederlanden. Heel aardig en inzichtgevend is de kaart op blz. 607, waar de spreiding van de 59 lutherse gemeenten in Nederland in de eerste helft van de 20e eeuw zichtbaar wordt: langs de IJssel (de Hanzesteden!), langs de Rijn en de Maas (dus allemaal vanuit Duitsland via het water te bereiken) en in (Zuid-) West-Nederland, vooral in Noord-Holland.

In de loop van de 19e en 20e eeuw emancipeerden en integreerden lutheranen in de Nederlandse samenleving. Dit boek beschrijft hun wel en wee; ja, ook wee, want ook deze kerk is niet voor interne verdeeldheid en onenigheid bewaard gebleven: decennia lang is er zelfs sprake geweest van een ‘Hersteld’ ELK naast de ELK. En ook deze kerk telde querulanten onder haar predikanten, die tot grote problemen geleid hebben (de kwestie ‘Bik’ in en rond Amsterdam bijv. in de eerste helft van de 20e eeuw).

Wie nog iets over de ‘luthersen’ wil leren, kan met dit boek voorlopig uit de voeten.

n.a.v. K.G. van Manen (red.), Lutheranen in de Lage Landen. Geschiedenis van een godsdienstige minderheid. Uitg. Boekencentrum Zoetermeer 2011, 812 blz., € 39,90.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen