Kameraden in de echt

Het was J.I. Packer die de belangstelling van ds. P. den Ouden voor het onderwerp wekte. In zijn boek Among Gods Giants (Onder Gods Reuzen) wijdt de bekende evangelicaal een hoofdstuk aan de huwelijksleer van de puriteinen. Daarin waren ze in de optiek van Packer baanbrekend, door hun overtuiging dat niet de voortplanting, maar het elkaar tot een hand en een voet zijn het eerste huwelijksdoel is.
Bij het schrijven van zijn doctoraalscriptie, die onlangs in boekvorm uitkwam, ontdekte Den Ouden dat de Canadese hoogleraar de puriteinen daarmee iets te veel eer geeft. „Mensen als Bucer, Bullinger en Jean Taffin gingen hen daarin voor, maar de puriteinen hebben wel veel radicaler de consequenties getrokken. In de rooms-katholieke huwelijksleer is de seksuele gemeenschap een noodzakelijk kwaad ter verkrijging van nageslacht. Ook Luther, Calvijn en Bucer hebben de seksualiteit niet helemaal uit de zondige sfeer kunnen halen. De puriteinen doen dat wel. Als de lichamelijke omgang een gave van God is, moet je er geen dubieuze gave van maken.
Voor de scriptie raadpleegde de predikant van de hersteld hervormde gemeente in Wouterswoude een aantal puriteinse werken over huwelijk en gezin. „Van de ene verrassing viel ik in de andere. Regelmatig liep ik vanuit mn studeerkamer naar de keuken om mn vrouw weer een passage voor te lezen. Ernstig, wijs, vrolijk en verliefd, je komt het allemaal bij hen tegen. In hun denken over de verhouding van man en vrouw waren ze hun tijd ver vooruit. Ook hadden ze oog voor het verschil in psychologische structuur tussen man en vrouw. Mannen komen van Mars, vrouwen van Venus, zeggen ze vandaag. Dat wisten de puriteinen al in de 16e eeuw.

Gelijkwaardigheid
Met hun benadrukken van de gelijkwaardigheid van man en vrouw waren de puriteinen in eigen tijd uitermate progressief. „Niet omdat ze modern wilden zijn, maar omdat ze zich enkel door de Bijbel lieten gezeggen. Hoewel ze er geen onduidelijkheid over laten dat de man het hoofd van de vrouw is, zijn ze bij de invulling daarvan zeer genuanceerd. Typerend is de houding van W. Gouge, die na publicatie van zijn Of Domestical Duties (Over de huiselijke plichten) nogal wat kritiek van puriteinse vrouwen kreeg. Die vonden dat hij bij de mannen eenzijdig de nadruk legde op de rechten en bij de vrouwen op de plichten. Gouge nam die kritiek ter harte. In een volgende editie heeft hij met bijna boekhoudkundige nauwkeurigheid evenwicht aangebracht tussen de rechten en plichten van zowel de man als de vrouw, die hij in kolommen onder elkaar heeft gezet. Zonder dat die bij hem fungeren als een matrix die klakkeloos moet worden toegepast.
Je merkt dat de puriteinen hebben geworsteld met allerlei situaties. Het kan zijn dat je een wijze vrouw hebt en een domme man. Dan blijft de man voor hen het hoofd van het gezin, maar niet in de zin van: Hij is de baas, dus al gaat het hele gezin door zijn handelwijze naar de kelder, dan zij dat zo. In zon geval is het niet verkeerd als de vrouw, terwijl ze de man blijft respecteren, de leiding neemt.

Kameraadschap
Verrassend was voor de predikant de concreetheid waarmee met name de eerste generaties puriteinen over seksualiteit spraken. „Dat werd hen niet door ieder in dank afgenomen, maar Whately geeft aan dat het zijn opdracht is om dat wat God duidelijk heeft geopenbaard ook duidelijk te leren. Als je de dingen in het grijze laat, gaat het mis. We mogen ook op dit gebied niet volstaan met algemeenheden. De puriteinen schroomden niet om man en paard te noemen.
Een kernwoord bij hen is companionship, kameraadschap, een hartelijke omgang met elkaar en betrokkenheid op elkaar. Om samen de Heere te dienen en de kinderen, als die er mogen komen, op te voeden tot Gods eer. Daar ging het hen uiteindelijk om. Wil je de maatschappij hervormen, dan moet je beginnen met een goed huwelijk. Bij de latere puriteinen zie je, net als bij de latere nadere reformatoren, een verschuiving optreden. Omdat de reformatie van de totale samenleving niet is gelukt, gaan ze zich eenzijdig op het individu en de ziel richten. Een gevolg is dat alles wat met de samenleving en met het lichamelijke te maken heeft, langzamerhand verdampt. Alleen het geestelijke telt nog. Dat is een verlies. Heiligt de Heere in uw lichaam en in uw zielen, die Gode zijn, zegt de apostel.

Praktijk der godzaligheid
Een goed middel tegen ontsporing van de seksualiteit binnen het huwelijk was voor de puriteinen het vragen van een zegen over de geslachtsgemeenschap. „Dat klinkt ons wat wonderlijk in de oren, maar het is een wijs advies, dat veel huwelijksellende kan voorkomen. Als je samen op de knieën gaat, komt de seksuele omgang in een bepaald kader te staan, waarin je maar niet kunt doen waar je zin in hebt. Ze wijzen daarbij op 1 Tim. 4 vers 4: Want alle schepsel Gods is goed, en er is niets verwerpelijk, met dankzegging genomen zijnde, want het wordt geheiligd door het Woord en door het gebed.
Wij hebben het geestelijke en lichamelijke sterk uit elkaar getrokken. Dat deden deze mensen niet. Leland Ryken typeert de puriteinen als wordly saints, wereldse heiligen. Ze stonden met twee benen in de werkelijkheid. Het natuurlijke was voor hen geestelijk, het geestelijke natuurlijk. De praktijk der godzaligheid wordt niet in de eerste plaats in de binnenkamer, maar in het dagelijkse leven beoefend.

Advies
De opvatting dat gelijkheid in achtergrond en maatschappelijke positie gewenst is, acht ds. Den Ouden slechts voor een deel tijdgebonden. „Onmiskenbaar wogen rangen en standen in die tijd zwaarder dan nu, maar dat was voor de puriteinen niet de eerste reden om te waarschuwen tegen te grote verschillen. Daarin speelde ook hun psychologische inzicht mee.
Als een rijke vrouw met een arme man trouwt, is dat geen probleem zolang het goed gaat. Maar komt er wrijving, dan is de kans groot dat die vrouw op een gegeven moment zegt: Bedenk wel dat ik hier het geld heb binnengebracht. Hetzelfde geldt voor verschil in opleiding. Het uiteenlopen van interesses kan een bron van spanningen worden. Wat dat betreft kan het geen kwaad om bij het zoeken van een levensgezel advies van derden te vragen, zoals de puriteinen propageerden. Met name de ouders. Daar kunnen we om grinniken, maar die hebben veel meer levenservaring en kennen hun kinderen als geen ander. De puriteinen spraken over cool prudence, nuchtere wijsheid. Als je smoorverliefd bent, zie je de dingen meestal niet al te helder. Laat je raden door mensen die zich wat minder door hun passies laten meesleuren. Die hebben een objectiever beeld over je partij.

Voorbereiding
Bijzonder actueel zijn de puriteinen ook in hun pleidooi voor een deugdelijke huwelijksvoorbereiding. „Het belangrijkste is voor hen dat man en vrouw samen de Heere vrezen. Eerst bekering, dan verkering, dat is de bijbelse lijn. Is er geen geestelijke verbondenheid, dan ben je ten diepste toch eenzaam in je huwelijk. Daar laten de puriteinen het overigens niet bij. De karakters moeten ook bij elkaar passen, daar zijn ze heel nuchter in. Al ben je samen godvrezend, bij botsende karakters komt er toch ellende.
Het nut van een goede voorbereiding wordt door de pastorale praktijk bevestigd. „Ik zie soms stelletjes waarvan ik denk: als dat maar goed gaat. Op zaterdagavond met elkaar uitgaan, kan leuk zijn, maar de alledaagse werkelijkheid van het huwelijksleven is niet altijd roze. En houd je het dan vol met elkaar? Observeer je vriend eens goed. Hoe gaat hij met zijn vrienden om, waar praat hij over, hoe gedraagt hij zich in gezelschap? Als hij thuis al te beroerd is om zijn moeder een handje te helpen, moet je niet denken dat hij jou zal helpen als je getrouwd bent. Is zij in de verkeringstijd al vitterig, dan moet je niet denken dat dat in het huwelijk beter wordt.
De puriteinen hebben erop gehamerd: Bereid je voor, leg in de verkeringstijd een basis voor alle aspecten van het huwelijksleven. Mede daarom ben ik, samen met mijn vrouw, huwelijkscatechese gaan geven aan jonge stellen die al wat langer verkering hebben. Daarbij maken we onder meer gebruik van de boekjes van Walter Trobisch. Die zijn heel goed, praktisch en integer.

Hebt u zelf een puriteins huwelijk?
„Absoluut, en dat wens ik iedereen toe. Dan ben je heel gelukkig getrouwd.

N.a.v Liefde en trouw bij de puriteinen, door drs. P. den Ouden; uitg. Den Hertog, Houten; 148 blz.; € 17,50; ISBN: 978-90-331-2084-8.

Puriteinse huwelijkswijsheid
Over de keuze van een echtgenoot
„God heeft ons zelf het beste voorbeeld van een huwelijk gegeven dat er bestaat. Hij maakte Eva geschikt voor Adam, zij paste bij hem en hij paste bij haar in leeftijd, afkomst en in alle dingen. (W. Whately)

„Laat verstand en oordeel een aandeel hebben in uw keuze. Heb niet eerst lief om daarna te overwegen, maar overweeg en heb daarna lief. (R. Steele)

Over de vrouw
„De vrouw is geschapen voor de man als een klein Zoar, een stad om zijn toevlucht te zoeken in al zijn moeiten, en geen vrede is daarmee te vergelijken dan de vrede van het geweten. (J. Dod en R. Cleaver

„Beter dat zij het laatste woord heeft, dan dat u samen boze woorden vermenigvuldigt. (W. Whately)

Over de man
„De natuur heeft zijn gestalte gevormd om leiding te geven en het stempel van gezag gezet op zijn gelaat, dat strenger en minder aantrekkelijk is dan dat van vrouwen. (W. Whately)

„Daarom regeren de meeste mannen niet goed, omdat zij in hun regeren alleen maar zichzelf dienen en niet de vrouw. (W. Whately)

Over de liefde
„De man en vrouw die vrolijk willen leven, moeten elkaar teer en overvloedig liefhebben. Veel, hartelijke en heilige liefde tot elkaar verzoet alle kruisen. (W. Whately)

„We kunnen beter te uitbundig dan te karig zijn in de liefde. (Th. Manton

Over de geslachtsgemeenschap
„Het moet geschieden met genoegen en verrukking, gewillig, graag en blij. (W. Gouge)

„Mannen en vrouwen moeten niet samenkomen als brute schepselen en verstandeloze beesten, gedreven door de hitte van hun lusten, maar hun Maker opmerken in deze inzettingen en ernstig Zijn zegen afsmeken zoals bij de maaltijden. (W. Whately)

Over het echtelijk gebed
„En opdat u elkaar lief hebt in overvloedige mate, en op een geestelijke wijze, bidt vaak met elkaar en voor elkaar. Zo wordt veel liefde gekweekt. (W. Whately)

„Hoe lief hij of zij ook mag zijn: zij die niet samen bidden, kunnen elkaar niet liefhebben. (W. Whately)

Over de plaats van Christus
„Heb elkaar niet slechts lief als echtgenoten, maar als christenen. (Th. Manton)

„We moeten eerst met Christus getrouwd zijn voordat we met elkaar trouwen; het huwelijksverbond behoort te beginnen en te eindigen tussen Christus en u. (Th. Manton)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen