(Weer) een biografie van Calvijn

Zijn werk is in 2004 in het Nederlands vertaald door Kornelis Boersma, die zijn vertaalwerk naar mijn idee goed verricht heeft. Calvijn deskundigen, zoals de Apeldoornse hoogleraar dr. A. Baars, vinden de biografie één van de beste levensbeschrijvingen van Calvijn van de laatste jaren. Daarmee is niet gezegd dat de gereformeerde orthodoxie geen kritiek op Cottrets boek kan uitoefenen...

Typisch Frans
Dat het boek oorspronkelijk niet in het Nederlands is geschreven, is reeds snel te bespeuren. Het ademt een typisch Franse sfeer, o.a. doordat Cottret vooral citeert uit werk van Franse, in Nederland meest onbekende, auteurs. Mogelijk spelen op de achtergrond discussies mee die aan ons voorbij gingen. Bijvoorbeeld: "Florimond de Raemond vat in enkele frappante zinnen het voordeel samen wat dit verblijf in Angoulême betekend heeft". Of: "Als wij instemmen met A. Ganoczy..."(resp. pag. 89 en 88). Maar dat is natuurlijk niet erg storend. Ik weet niet hoe men daar in Frankrijk over denkt, maar soms viel mij op dat de auteur weinig moeite doet om "objectief" te blijven als hij instemt met Calvijns visie of optreden, of iets meent af te moeten keuren. De vakman Cottret blijft, als hij de handelingen van Calvijn op het Europese toneel plaatst, zelf niet achter de coulissen.

In de lijst van de tijd
Het is een boeiend boek geworden met feiten over Calvijn en aspecten die nog niet bekend waren. Ik denk aan de anti-Franse gevoelens die in Genève meespeelden bij de beoordeling van de Fransman, dus buitenlander, Calvijn. Dat is ons misschien ontgaan in het verleden. We krijgen meer inzicht in de stedelijke samenleving bij het uitbreken van de pest. We horen van de niet kinderachtige, middeleeuwse, straffen die daar nog opgelegd werden in Calvijns tijd. Als Cottret ergens in geslaagd is, is het wel het plaatsen van Calvijn in "de lijst van zijn tijd". Een verdienste van deze historicus!

Hoe word je reformator?
Zo hier en daar heb ik vraagtekens bij opmerkingen van de auteur. Als ik mij niet vergis, ziet hij Calvijn niet zo zeer als een "uitverkoren vat" om een belangrijk aandeel te hebben in het wonder van de reformatie. Hij lijkt er van uit te gaan dat de reformatie er op een zekere dag toch wel gekomen zou zijn, ongeacht wie er "aan het roer" stond. Dat werd toevallig Calvijn. Cottret ziet meer in een bepaalde ontwikkelingscyclus, beginnend bij de uitvinding van de boekdrukkunst, met als gevolg de wens van de mens om zich te kunnen bezighouden met kennis en ontwikkeling. Het "wonder" van de hervorming, waarbij God ménsen gebruikte als Luther, Zwingli en Calvijn, met al hun menselijk tasten, dwalen en feilen, is iets waar Cottret minder oog voor lijkt te hebben. De reformatie is in zijn optiek meer een gevolg van allerlei secundaire ontwikkelingen. Cottret verklaart de belangstelling van Calvijn voor oude teksten, zijn studie van het Hebreeuws en Grieks en het verlangen wetenschap te bedrijven als de eigenlijke oorzaken van zijn aandeel aan de reformatie arbeid. En dat alles natuurlijk in relatie met Calvijns "typisch juridische redeneertrant". Naar mijn overtuiging is de wedergeboorte van Calvijn de voornaamste drijfveer geweest. Dat zie ik minder beklemtoond in dit boek.

Hierin prijzen wij Cottret niet...
In andere gevallen heeft Cottret enkele stappen gezet op het pad van de moderne theologie. Menig lezer van ons blad zal zijn voetstappen niet wil drukken. Sprekend over de brief van Paulus aan de Romeinen en de Hebreeën: "We weten tegenwoordig dat de tweede brief niet van dezelfde schrijver is" (pag. 84). Natuurlijk, dat wordt al eeuwen beweerd, maar met een overtuigend bewijs is mijns inziens nog niemand gekomen. Soms overschrijdt hij ook (bijvoorbeeld op pag. 312) de grenzen van het betamelijke: mag je - sprekend over de Institutie - de vraag stellen of God niet te streng is? Ik citeer: "... al te menselijk, op het niveau van menselijke eerzucht?" En: "Calvijn spreekt over God met de passie van een rechtsgeleerde of een meetkundige". Cottret veroorlooft zich ook uitspraken die theologisch onjuist of op z'n minst bedenkelijk zijn, zoals, op pag. 190: "En Calvijn lijkt hier, vreemd genoeg, te anticiperen op Pascal: "Jezus zal in doodstrijd zijn tot aan het einde van de wereld".

In onze tijd die zich onder andere kenmerkt door "de rechten van de mens" en een mildere strafmaat is de veroordeling van Servet natuurlijk moeilijk te verdedigen. Misschien had de historicus Cottret meer oog moeten hebben voor de contemporaine visie, die een strenge veroordeling van Servet vereiste. Rome deelde trouwens die visie.

De méns Calvijn
Cottret schilderde de hoofdpersoon als een mens van vlees en bloed, driftig vaak. Maar ook iemand die leed aan vele kwalen, zeer hard werkte en zichzelf volkomen wegcijferde. Geen eerzoeker, allerminst. Er zijn vraagtekens bij deze biografie te plaatsen en enkele uitspraken moeten pertinent afgewezen worden. Bijvoorbeeld als Cottret de predestinatieleer aan de orde stelt. Je kunt zeker niet stellen dat Calvijn "met een zeker boosaardig genoegen" dit leerstuk op papier heeft gezet. Volstrekt niet! In een interview met het Reformatorisch Dagblad (27 april 2005) werd hierop ook ingegaan. Bernard Cottret verzuchtte: "Arme Calvijn, slachtoffer van zijn systeem". Calvijn zou volgens de auteur te systematisch hebben gedacht. Cottret: "Calvijns accent op de predestinatie zie ik als een persoonlijke ervaring van verkoren zijn om een roeping te vervullen". Ik vraag mij af of dit de juiste benaderingswijze is. Calvijn heeft dit leerstuk in de eerste plaats ter bemoediging of waarschuwing willen neerschrijven, niet om af te schrikken. Hij vangt er zijn Institutie ook niet mee aan! In zijn preken leren we trouwens ook een andere Calvijn kennen. Misschien wreekt zich hier dat Cottret geen theoloog is?

Natuurlijk kleven er aan dit boek ook kleine foutjes: zo is Geert Grote niet afkomstig uit de Zuidelijke Nederlanden
(pag. 43). En natuurlijk betekent "katholiek", algemeen, hetgeen meer inhoudt dan "rooms-katholiek" (pag. 152). Dat zijn kleinigheden.

Kortom: Cottrets biografie van Calvijn is een mooi, boeiend boek geworden. Toch berg ik de levensbeschrijving van Calvijn van de hand van Doumergue nog maar niet op zolder op...



N.a.v. Calvijn. Biografie, door Bernard Cottret. Vertaling: Kornelis Boersma; uitgeverij Kok- Kampen, 2005;
425 pag.; Prijs € 39,50; ISBN 90 435 0737 7.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen