Vier eeuwen water-, zon- en maanstanden

We gingen het haar vragen. Ze heeft een eenvrouwsbedrijfje. Sinds de editie-1992 zit ze in een pandje uit 1619 inde Enkhuizer Breedstraat. Daarvóór werkte ze vanuit Apeldoorn, waar ze het erg verstofte uitgaafje overnam van het familiebedrijf Gebr. Van Staden. Die Van Stadens waren verwant aan de familie Stichter, waarvan de Erve C. Stichter lange tijd de almanak uitbracht. Ondanks de naam werd de Enkhuizer, voorzover bekend, nimmer in Enkhuizen uitgegeven. Jongert vond, dat dit boekje wél in dat Zuiderzee-stadje moest verschijnen.

Almanak-museum

Erg simpel ging dat niet. Op veel medewerking van de lokale overheid en van de WV hoefde ze eerst niet te rekenen. Ze was en bleef iemand van buiten en het cultuurhistorisch belang van de eeuwenoude uitgave werd nauwelijks onderkend. Ze vertelt over de tegenwerking bij haar plan voor een Almanak Museum. Vorige maand is dat voorstel door de gemeenteraad weggestemd. Deze maand komt de zaak wellicht opnieuw aan de orde. Waarom die dwarsliggerij?

Mevr. Jongert: „Ze spreken het niet hardop uit, maar ik ben een succesvolle buitenstaander en ik organiseer dingen en kom met ideeën waar de WV hier nog niet aan toe was. Dat zit ze niet lekker. Ze zijn ook bang dat het museum een puur commerciële aangelegenheid wordt. De mensen die in commissies wel min of meer m'n plannen steunden, stemden er in de raadsvergadering tegen... Toch komt dat museum er, desnoods niet in Enkhuizen. Maar langzaam gaan de aarzelende Enkhuizenaars wel óm. Overigens heb ik recent ontdekt, dat ik wel degelijk wortels heb in deze oude havenplaats. Mijn grootvader kwam hier vandaan".

De Enkhuizer Almanak werd niet in " Enkhuizen uitgegeven. Mogelijk in Amsterdam, maar de vroegste historie ervan is onduidelijk. Jongert heeft in haar archief als oudste een Enkhuizer Almanak uit 1686. Iemand belde over haar pas een hem bekend exemplaar uit 1680. Ook uit 1710 is er een aflevering.

Van 1595 tot DTP

Hoe komt men aan die "400e "jaarang? Moeten we dat getal liever met een korrel zout nemen?

Mevr. Jongert: „Uit die editie van 1686 valt op te maken dat er al ongeveer een eeuw zo'n uitgave bestond. En in het Behouden Huys op Nova Zembla lieten overwinteraar Willem Barentsz. en zijn gezellen een almanak anno 1595 achter, die in het ijs is geconserveerd en waarvan nu de restanten -zo'n 16 à 20 pagina's- bezit zijn van het Rijksmuseum. Men vermoedt dat déze almanak de Enkhuizer is geweest. Helemaal zeker is het niet, maar het is de oudst bekende gedrukte almanak in ons land, zodat we 1995 wel als jubileumjaar beschouwen".

Uitvergrote facsimile's van die bladen uit 1595 sieren een wand van Jongerts kleine kantoor. Het 'ruikt' hier naar eeuwenoude historie, maar de bewoonster gaat met haar tijd mee. Zo zorgt ze nu zelf via "desk top publishing" (DTP) voor het zetwerk Van de almanak. Ze gebruikt ook een nieuwe letter, de Garamond. Oudere uitgaven vertoonden soms een minder strakke bladspiegel. Liefhebbers van oude boeken en typografie vinden dat wellicht aantrekkelijker. Jongert geeft echter de voorkeur aan modernisering, waar mogelijk en waar nodig.

Zo heeft ze ook de visser anno 1916, die op de omslag al varend en sturend de Enkhuizer raadpleegt, laten bijwerken. Die oogt nu vriendelijker en correcter dan op de 385e jaargang uit 1980. Ook de advertenties die Van Staden wel opnam, voor Haarlemmerolie van De Koning Tilly of de Eerste Hollandsche Verzekeringen, heeft ze eruit gegooid. Nu siert de achterkant van de visser het achterplat.

"Farmer's " in Amerika

Hoe uniek was of is de "Enkhuizer"? Jongert weet, dat in vroeger eeuwen tal van steden en streken hun eigen almanak hadden, een soort gemeentegids met veel informatie. Zo waren er Brabantse en Drentse Volksalmanakken. Ze kent ook hedendaagse uitgaven die wat op de Enkhuizer lijken, zoals een Veluwse Almanak. Ze noemt de qua inhoud enigszins vergelijkbare Farmer's Almanak in Canada, waar ze jarenlang gewoond heeft. Maar die "Farmer's" heeft een veel groter formaat.

Ik wijs haar op de "Volksalmanak voor alle Vlamingen", getiteld "'t Manneke uit de Mane", die in 1881 werd gesticht door Alfons Van Hee. Daarvan verscheen in 1984 de 62e aflevering, geredigeerd door Antoon Deweerdt in Roeselare, Echt jaarlijks was die uitgaaf blijkbaar niet. Dat boekje organiseert van tijd tot tijd ook een "Mannekesdag". Ook het Drentse museumdorp Orvelte komt wel met een almanak. Is een "Enkhuizer-Almanak-Dag" niet iets voor het jubileumjaar 1995?

Fransje Jongert: „We doen wel een en ander aan het vierde eeuwfeest, maar niet zozeer in de almanak zelf Die kreeg van onze drukker Hoekman dit jaar gratis goudopdruk en een goudkleurig flesseIint, tegenover de anders rode uitgaven. Maar jaargang 400 moet inhoudelijk niet zoveel afwijken van de voorafgaande".

Stadswandeling

„Wel wil ik graag op zaterdag 13 rnei 1995 mijn Almanak Museum openen. Daar zal ik wellicht een facsimile van die bladzijden uit 1595 te koop hebben. Ook denk ik aan heruitgave van een oude aflevering en aan een facsimile van een folklorekalender. Daarnaast organiseer ik al een tijd stadswandelingen met aansluitend bezoek aan het Flessenscheepjes Museum en daarna desgewenst een etentje in Het Wapen van Enkhuizen en een lezing van mij over de geschiedenis van de almanak, waarvan de wandelaars een exemplaar meekrijgen. De WV werkte eerst niet mee aan deze wandelingen, maar ziet nu dat het 'werkt'. Ik maak voor grote groepen nu ook gebruik van hun stadsgidsen".

De belangstelling voor die tochten is groot. Als mevrouw Jongert me te woord staat, moet ze ondertussen weer zo'n groepsafspraak regelen. Ze zit vol met ideeën, meer dan ze kan verwerkelijken. De "Enkhuizer" op vast formaat (ruim acht bij tien cm.) en een vaste omvang van 288 pagina's, met oude en soms ook hedendaagse illustraties, vormt een groot deel van haar werkzaamheden, met name vanaf april tot de deadline bij de drukker in juli/augustus.

Dan komt in oktober het boekje van de pers en dan begint het verzendklaar maken. Jongert doet dat zelf met een zoon eneen groot aantal studievrienden. Voor verzending gebruikt ze de vervoerscentrale van het Centraal Boekhuis, maar de opslag houdt ze liever in een loods in Enkhuizen. Dat gereedmaken noemt ze een jaarlijks feestelijk gebeuren voor haar en de jonge studenten.

Paling en kalender

Toch houdt ze soms tijd over voor andere uitgeefwerkzaamheden. In Apeldoorn bracht ze enkele malen op almanakformaat het boekje "KortAf" uit: een handig werkje met de uitleg van veelgehoorde afkortingen. Van een ooit geplande kinderalmanak is het nog niet gekomen. Wel brengt ze een verjaardagskalender uit met moderne litho's van de Dierenriemtekens door Pierre H. S. Laoüt. De almanak, met als thema "Tussen de mensen, voor de mensen", heeft echter voorrang.

Schrijft u dat boekje zelf vol of gebruikt u veel medewerkers?

„Astronoom Theo Jurriëns levert sterrenkundige berekeningen en de hoogbejaarde Henri Overhoff maakte lange tijd het kalendarium, maar dat doe ik nu zelf De weersvoorspellingen via de omkeerdagenmethode van Chr. A. C. Nell maak ik ook, en het percentage juiste voorspellingen ligt vrij hoog, rond 70 procent. Ook variaverhalen, zoals in deze editie over paling, schrijf ik zelf. Langs de dijk van Enkhuizen naar Lelystad staan overal die stokken van palingpeurders. Je stopt dan eens en praat hier en daar en gaat vragen hoe zoiets in z'n werk gaat. Zó komt zo'n artikel dan tot stand".

Wie kopen en vooral wie gebruiken de Enkhuizer Almanak? En zijn dat de echte ' 'elovigen', zoals mijn schoonfamilie ie destijds de Veluwse zomervakantie afstemde op de weersvoorspellingen van de Enkhuizer?

„Vooral de bootmensen, beroeps en toerist, raadplegen de waterstanden.^En boer en tuinder maakt er zeker gebruik van voor de zaaitijden. Ze worden ook veel cadeau gegeven: door bedrijven in kerstpaketten en door familie van emigranten die het nostalgische boekje sturen naar overzee. Nee, een Engelse editie voor hun niet meer Nederlands sprekende kinderen overweeg ik niet. De almanak is daarvoor te oer-Hollands. Maar als The Windmill Herald in Noord-Amerika déze uitgave wil gaan verspreiden, doe ik graag mee".

„Om het andere jaar zet ik een enquête uit om zicht te krijgen op kopers en gebruikers. De jubileumoplage van 250.000 exemplaren bleek niet genoeg; we moeten gaan bijdrukken. Normaal zit ik zo rond de 200.000 stuks voor beide edities: een eenvoudige zonder flappen en flesselint en op sober papier voor 6,50 gulden en de'luxe uitvoering voor 9,50 gulden. Een gebonden editie voor het Koninklijk Huis komt niet in de handel".

Het bladeren en lezen in de almanak is elk jaar weer een genoegen: van weetjes over hat verwijderen van vlekken tot oerbos en Staatsbosbeheer, van maandagenda -eigentijds, dus naast paardemarkten en kermissen ook popconcerten...- tot de jaarkronieken vanaf 1977 tot en met het WK-voetbal op 9 juli 1994.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen