DE PREDIKING VAN DE NADERE REFORMATIE

1.

Zo luidt de titel van het proefschrift, waarop Ds. T. Brienen, Chr. Geref. predikant te Groningen, op 31 mei j.l. is gepromoveerd tot doctor in de godgeleerdheid. Het werk is keurig uitgegeven door Ton Bolland voorheen H. A. van Bottenburg B. V., Prinsengracht 493 Amsterdam. Het telt 378 pag. en kost ƒ 29,50.

De uitgever vroeg om het proefschrift spoedig na 31 mei te bespreken in verband met de vakantietijd. We willen graag aan het verzoek van Bolland voldoen. Het betreft naar onze mening een belangrijk proefschrift, dat de aandacht zal trekken. Het raakt ook de prediking in de Chr. Geref. kerken. Daarom kunnen en willen we niet volstaan met een betrekkelijk korte beoordeling. We willen onze lezers in een aantal artikelen vertellen van de inhoud van dit werk en dan aan het einde onze beoordeling geven.

Nu reeds moeten we zeggen, dat het proefschrift ernstige bedenkingen bij ons heeft opgeroepen. Dit neemt echter niet weg, dat we het gaarne willen aanbevelen voor hen, die tot oordelen bevoegd zijn. De prediking heeft in de tijd van de Nadere Reformatie een bepaalde vorm gekregen en Dr. Brienen laat dat duidelijk zien.

Het proefschrift gaat over een belangrijke periode van onze Vaderlandse kerkgeschiedenis. Het onderwerp, waarover het handelt is ook van belang: In het laatste hoofdstuk komt Dr. Brienen tot een eigen beoordeling en dat is natuurlijk van betekenis.

Het proefschrift bevat een onderzoek naar het gebruik van de klassifikatiemethode binnen de prediking van de Nadere Reformatie. Wat daarmee bedoeld wordt komt duidelijk naar voren. In de inleiding zegt Dr. Brienen, dat zijn onderzoek zich speciaal richt op de prediking van de Nadere Reformatie en een bijdrage wil leveren aan de beschrijving van de geschiedenis van de prediking. Hij schrijft even verder, blz. 8, dat het niet gemakkelijk is het verschijnsel „Nadere Reformatie” precies te omschrijven.

Ten dienste van ons onderzoek — aldus Dr. Brienen blz 10-11 — en om aan te geven het historisch en dogmatisch raam van deze beweging willen we uitgaan van de algemene aanduiding die A. F. N. Lekkerkerker geeft, wanneer hij de Nadere Reformatie typeert als „een stroming in de Gereformeerde Kerk, die in de jaren na de nationale synode van Dordrecht (1618 - 1619) heeft aangedrongen op een voortgaande reformatie, die zich dan vooral richt op de praktijk der godzaligheid, heiliging des levens, persoonlijk verkeer met God.... De beweging ontstond o.a. als waarschuwende reactie tegen de leerheiligheid, die zich na de synode van Dordrecht dreigde meester te maken van de Kerk en van de prediking; ze was met name gericht op de praktijk van het kerkelijk leven en gaf daarom veel aandacht aan de prediking de catechisatie, het huisbezoek en de meditatie. De klemtoon lag op de groei en de vrucht van het geestelijk leven als christen. Veel werd gesproken over de uitverkiezing; het woord en de zaak van de zgn. bevinding namen een sleutelpositie in”.

De vraag die nog steeds om antwoord roept, is: Waar liggen nu de wortels van deze eigenaardige stroming in het nederlandse protestantisme?

Men heeft gewezen op het puritanisme in Schotland en Engeland en de Nadere Reformatie in het verlengde hiervan gezien. Anderen denken aan verwantschap met de middeleeuwse mystiek en met de moderne devotie. Van groot belang is ook de verhouding tot de Reformatie.

Eén van de belangrijkste middelen — zo schrijft Dr. Brienen even verder, blz. 11-12 — waardoor de mannen van de Nadere Reformatie hun inzet trachtten te verwezenlijken was de prediking. Ze hebben ontzaglijk veel gepreekt en zo kwam hun woord, invloed en boodschap direkt onder het volk. Juist in deze prediking ligt hun kracht en door de prediking is de Nadere Reformatie van zo grote betekenis geworden. Honderden preken en vele preekbundels zijn uitgegeven, bewaard gebleven en worden nog gelezen.

Nadere Reformatie is nu de klassifikatiemethode. Daaronder verstaan we de indeling van de hoorders in allerlei klassen, staten en standen en het behandelen van hen overeenkomstig deze indeling in de preken. Door deze klassifikatiemethode is de prediking van de Nadere Reformatie onderscheiden van alle andere prediking. In deze klassifikatiemethoden namelijk kulmineert haar eigensoortigheid. Vandaar dat onze analyse zich op deze klassifikatiemethode binnen de prediking van de Nadere Reformatie toespitst.

In Hoofdstuk I spreekt Dr. Brienen over De prediking van de Reformatie tot de Nadere Reformatie in Nederland. (Historische ontwikkeling). Daarin gaat het eerst over de prediking tot aan 1566. Genoemd wordt o.a. Angelus Merula. Op blz. 29 lezen we: Tijdens zijn verblijf te Parijs komt hij in aanraking met de Bijbel en ontmoet er o.a. Calvijn. In 1508 keert hij terug naar Nederland. Dit geeft de indruk, dat deze prediker toen Calvijn heeft ontmoet. Calvijn werd echter eerst in 1509 geboren.

Vervolgens spreekt Dr. Brienen over de hagepreken rond 1566, dan over gemeente-preken (1572 - 1575) en tenslotte over theologisch verantwoorde preken na 1575. Daarbij handelt Dr. Brienen over: oprichting van theologische opleidingen, theologie in de preken, prediking in de periode der Orthodoxie. Toen was er de gemoedelijke of praktische spreektrant, de dogmatische preek en de polemische preek.

Onder Orthodoxie — aldus de geleerde schrijver op blz. 50, noot 10 — verstaan we de stroming na de Reformatie die de leer steeds scherper dogmatisch omlijnde en meende deze te moeten verdedigen tegen elke werkelijke en mogelijke afwijking, zoals in Nederdand gebeurde tegenover Roomsen, Dopersen, Luthersen en Remonstranten of Contra-Remonstranten en zelfs tegenover elkaar binnen dezelfde hoofdrichting. Vgl. A. F. N. Lekkerkerker, Orthodoxie, blz. 596 ev.

De laatste paragraaf van dit hoofdstuk heet: aandacht in de preek voor hart en leven: We nemen dat hier geheel over:

Dit alles bleef niet zonder gevolg. Het werkte een ingrijpende ondermijning van de ernst van de prediking en van de zin der theologie in de hand. Langzamerhand nam de belangstelling voor de kerkdiensten af. Er ontstond ook afkeer van de preken, waarin telkens weer de tegenstanders werden gehekeld en eigen standpunt bewierookt.

De mensen gingen de predikers zoeken wien het meer om het christelijk leven dan om de zuivere leer te doen was, meer om het gemoed dan om het verstand meer om het hart dan om het hoofd.

Zo kwam er de stroming die accent ging leggen op en aandacht begon te geven aan het innerlijke zieleleven en de levenswandel, welke zo lange tijd tekort gedaan waren en niet aan hun trekken hadden kunnen komen.

De prediking van de Nadere Reformatie doet zijn intrede !

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen