OMZIEN NAAR WEDUWEN EN WEZEN

Bij het lezen van de titel van dit artikel zal menigeen niet gelijk gedacht hebben: ‘wat een bijzondere doelgroep’. In de Bijbel worden, als het om kwetsbare groepen gaat, immers geregeld de weduwe en de wees als aparte categorie genoemd, vaak in een adem met de vreemdeling.

Weduwen en wezen hadden o.a. te lijden van rechteloosheid en waren dus een gemakkelijke prooi voor schuldeisers (zie bijv. 2 Kon. 4:1-7). God roept Zijn volk echter op weduwe en wees niet te verdrukken (Ex. 22:22), om hun recht niet te buigen (Deut. 24:17). Dat deel van de oogst dat bij het binnenhalen vergeten wordt, is voor hen bestemd (Deut. 24:19), evenals een deel van de tienden (Deut. 26:12). Ook al behoren de weduwe en de wees tot een aparte groep, ze mogen niet worden buitengesloten door de gemeenschap; op de feesten van het volk ter ere van de Here zijn zij van de partij.

EN NU?

Als we nu naar het heden kijken, wordt er als het over deze teksten uit de Bijbel gaat snel een vertaalslag gemaakt naar de ‘weduwen en wezen’ van deze tijd: verslaafden, dak- en thuislozen, of vrij algemeen: mensen die het moeilijk hebben. Als aparte diaconale categorie lijken de weduwe en de wees tegenwoordig niet meer te bestaan. Is dit terecht en betekent dit dat de diaken (en de gemeente!) dus aan hen voorbij kan gaan? In dit artikel hoop ik te laten zien dat er ook nu nog steeds een belangrijke diaconale taak ligt als het gaat om de weduwe en de wees in ons midden. Vooraf wil ik benadrukken dat veel van het onderstaande niet alleen geldt voor de vrouw die haar man naar het graf heeft moeten brengen en het kind van wie beide ouders gestorven zijn. Het geldt ook, in meerdere of mindere mate, voor andere mensen die rouwen om het verlies van een betekenisvolle ander: de weduwnaar, de half-wees, de gescheiden man of vrouw, …. Laten we, al zijn er op punten zeker verschillen, ook deze mensen in gedachten meenemen als het in het hier onderstaande gaat over de weduwe en de wees.

STIL

Het verlies van iemand van wie je veel houdt of hebt gehouden is heel ingrijpend. Waar de schok voor de (naaste) omgeving op het moment zelf heel groot is, gaat voor hen het leven toch weer vrij snel door. Natuurlijk staan zij in de eerste weken na het verlies klaar om te helpen, maar feit is en blijft dat hun leven niet wezenlijk is veranderd. Het leven van de partner en de kinderen die alleen achterblijven echter wel!

Na die eerste weken wordt het stil. Hiermee is niet gezegd dat stilte verkeerd is. Een mens heeft tijd nodig om alleen te zijn en, hoe moeilijk ook, het gemis te ervaren. Alleen zo kan de stap naar verwerking gezet worden.

Dit betekent echter niet dat het constant stil moet zijn! Het gevaar bestaat dat de omgeving juist in deze tijd, hoe begrijpelijk ook, ‘vergeet’ wat er is gebeurd. Hun leven is immers, zoals al gezegd, niet wezenlijk veranderd en agenda’s staan over-vol. Tijd is geld. Er is bij de weduwe en kinderen echter wel een pijnlijk voelbare lege plek ontstaan. Het evenwicht is weg. In de onderlinge verhoudingen binnen het gezin moet opnieuw een balans worden gevonden, omdat er een belangrijke schakel ontbreekt.

Hoewel rouw een persoonlijk antwoord op een persoonlijk verlies is, hebben mensen in deze periode wel vaak behoefte aan iemand die de stilte doorbreekt, aan een luisterend oor, aan troost. Aan iemand die er gewoon alleen maar is. Hier ligt een belangrijke diaconale taak, en niet alleen voor de diaken!

HET KIND

Ook kinderen, hoe klein ook, rouwen. Waar de een heel graag en veel zal praten, kruipt de ander in zijn schulp. Een derde zal ineens lastig worden, omdat het geen weg weet met de wirwar aan emoties. Een vierde doet net alsof er niets aan de hand is, omdat het geen extra ‘last’ wil bezorgen aan de rouwende ouder.

Voor een kind is het belangrijk dat het gesprek over de dood van een ouder niet uit de weg wordt gegaan en in het algemeen dat er aandacht voor het kind is. Juist aan dit laatste ontbreekt het soms, omdat alle aandacht in eerste instantie vaak uitgaat naar de achtergebleven ouder.

EENZAAMHEID

Het volgende punt ligt in het verlengde van wat hierboven al is gezegd. Met het wegvallen van een geliefde zie je vaak op termijn ook vrienden wegvallen. ‘Nu Klaas er niet meer is, komen wij een stuk minder bij Thea, want mijn Henk heeft eigenlijk niets meer aan zo’n bezoek’. Hoe raar dit ook lijkt, het gebeurt! Met als gevolg: nog een verlies om te verwerken en nog meer (gevoel van) eenzaamheid. Door een stuk diaconale aandacht kunnen vrienden uiteraard niet worden vervangen, maar hiermee wordt wel duidelijk het signaal gegeven: ‘Ik zie je staan’, ‘je staat er niet alleen voor’. Doorbreek het (dreigende) isolement!

IDENTIFICATIEFIGUUR

Met name een kind dat op jongere leeftijd wees wordt, zal een vader- of moederfiguur missen. Vader langs de lijn tijdens de wedstrijd, moeder die’s middags met een kopje thee op je wacht, vader met wie je kunt stoeien, moeder die troost zoals alleen een moeder dat kan…

Juist deze laatste woorden geven al aan dat ouders niet te vervangen zijn. Een moeder kan niet tegelijk ook vader zijn en een vader kan niet tegelijk ook moeder zijn. Toch is het voor een kind belangrijk iemand te hebben die de rol van de weggevallen ouderfiguur op zich kan nemen. Allereerst voor die kleine, alledaagse dingen, maar vooral ook voor het stuk persoonlijke ontwikkeling dat het nog door moet maken. In die ontwikkeling heeft een kind een identificatiefiguur nodig. Is er in de kring van familie, vrienden of gemeente een gezin (met twee ouders) dat het kind kan opvangen? Een plek waar het ziet hoe een gezin ‘werkt? Waar het kan zien hoe man en vrouw binnen een gezin met elkaar omgaan? Kan een van deze twee ouders een nieuwe vader- of moederfiguur voor het kind zijn?

KIND ALS VERTROUWENSPERSOON

Ouders zijn niet te vervangen. Kinderen hebben echter soms wel de neiging de weggevallen ouder als gesprekspartner/vertrouwenspersoon te vervangen. Óf de ouder zal het kind als zodanig gaan beschouwen. Nadat moeder ergens op bezoek is geweest, moet ze toch even haar verhaal kwijt? En wie moet ze nu anders de vraag ‘wat zou jij doen’ stellen? Of met wie overleggen over de opvoeding van de (jongere) kinderen?

Een kind dat een ouder heeft verloren, moet niet ook nog zijn kind-zijn verliezen door het - al dan niet gedwongen – aannemen van een volwassen rol.

Indien dit wel gebeurt, zal dat mensen in de omgeving niet gelijk opvallen. Het is echter wel goed om dit onderwerp in een gesprek aan te kaarten. Laat het kind kind zijn! En help de ouder bij het vinden van een (volwassen) vertrouwenspersoon.

FINANCIËN

Bij het wegvallen van een partner valt er vaak ook een groot deel aan inkomsten weg.

Uiteraard is er het recht op een ANW (Algemene Nabestaanden Wet)-uitkering, maar dat betekent niet dat er ook daadwerkelijk wordt uitgekeerd. De uitkering wordt namelijk alleen onder bepaalde voorwaarden uitgekeerd. Zo speelt o.a. het eigen inkomen van de achtergebleven partner een rol. Andere mogelijke nabestaandenvoorzieningen zijn het nabestaandenpensioen (evt. door werkgever geregelde voorziening als onderdeel van de pensioenregeling) en zelf geregelde voorzieningen als een nabestaandenlijfrente of een overlijdensrisicoverzekering. Toch zijn deze regelingen in veel gevallen niet afdoende. Opvallend is dat de groep alleenstaande ouders met kinderen in het vorig jaar gehouden armoedeonderzoek (opnieuw) de grootste financiële knelgroep is.

Voor alle duidelijkheid: het is niet gezegd dat weduwen altijd in financiële Problemen terecht komen, maar ze lopen wel een risico. Het is van belang de vinger aan de pols te houden en de ogen open te houden voor signalen.

ALLEDAAGSE DINGEN

Dingen die vroeger ‘automatisch’ gingen, gebeuren ineens niet meer zo één-tweedrie als een partner wegvalt. Wie maakt de lekkende kraan voor de weduwe, nu haar man er niet meer is? Wie zorgt er nu voor dat de belastingaangifte wordt gedaan? Wie doet het huishouden en zorgt dat er een maaltijd op tafel komt te staan bij de weduwnaar, die een fulltime baan buitenshuis heeft om zijn gezin te onderhouden? Wie past er nu op de kinderen op moeders wekelijkse zangavond? Een stuk praktische hulp zal in dezen zeer gewaardeerd worden. Zijn er mensen in de gemeente, die eens een klusje kunnen doen of een keer de strijk kunnen wegwerken?

TOT SLOT

Dat er heden ten dage nog steeds een belangrijke diaconale taak ligt als het gaat om de weduwe en de wees in ons midden moge duidelijk zijn.

In Psalm 10:14b lezen we: ‘Op U verlaat zich de zwakke, voor de wees zijt Gij een helper’. Laat het ons gebed zijn een instrument te mogen zijn in de handen van de grote Helper, ook voor hen die moeten leven met groot verlies en gemis.

Mevr. drs. Trudy Eikelenboom is als diaconaal consulent verbonden aan het diaconaal bureau in Veenendaal (Dienstenbureau)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen