Ouders die er alleen voor staan

In Nederland zijn nogal wat één-oudergezinnen. Volgens officiële gegevens waren dat er in 1985 204.000 en verwacht men in het jaar 2000 359.000 één-oudergezinnen. De oorzaak daarvan ligt in het grote aantal echtscheidingen. Anderen komen alleen te staan door het overlijden van hun echtgenoot of echtgenote. En ten slotte zijn er nog vrouwen die ongehuwd een kind hebben gekregen. Het zijn vooral veel moeders, die voor de zware taak staan hun kinderen alleen op te voeden. In het huwelijk hebben man en vrouw beloofd hun kinderen samen op te voeden. In het gewone dagelijkse leven ervaren de ouders -als het goed iselkaars steun bij allerlei opvoedingsproblemen. Ze bidden samen, overleggen, praten, relativeren; de een roept de ander tot de orde, bijvoorbeeld om niet te overdrijven, niet te sterk de nadruk te leggen op het zindelijk worden in de peutertijd of het presteren op school, als de puber zijn draai niet kan vinden. Vaak houden ouders elkaar in evenwicht. Is moeder erg somber gestemd over het gedrag van haar zoon, dan kijkt vader daar toch wat anders tegenaan. Ouders zijn ook meestal niet tegelijk moe, zodat voor de kinderen altijd wel één ouder 'beschikbaar' is. De kinderen hebben met vader een andere relatie dan met moeder. Zij hebben zowel het voorbeeld nodig van de man als van de vrouw.

Sociale isolatie
Het huwelijk scheurt. Plotseling, of na een langdurige ziekte overlijdt een van de ouders. De ander komt alleen te staan. Er is veel meeleven; de kinderen voelen een golf van medelijden om zich heen. Als ze ergens komen, wordt er gefluisterd: „Haar vader is pas overleden." Zo worden kinderen in het begin vaak verwend en ontzien door de omgeving. Ook op school krijgen kinderen de eerste tijd een uitzonderingspositie. De meester of de juf zal niet snel boos worden, als 't met het werk niet vlotten wil. Thuis verandert er veel voor de kinderen. Er is groot verdriet. Moeder of vader is nu overgebleven en staat alleen voor de opvoeding. In het begin komt er veel bezoek, maar al snel wordt dat minder. En ten slotte kan het zo gaan: moeder ervaart dat zelfs de best bevriende echtparen weinig meer komen. Wat moeten ze ook bij jou als vrouw alleen. De man heeft immers geen aanspraak meer? De vrouw ontbeert door het wegvallen van haar echtgenoot allerlei informatie uit het maatschappelijke en het kerkelijke leven. Haar kringetje is wel heel klein geworden.

Scheiding
Ook gescheiden ouders moeten alleen verder. Maar zij ontmoeten meestal geen medelijdende en meelevende omgeving. „Voor de scheiding zei ik steeds tegen mezelf: denk erom, 't is een zware dobber en velen laten je vallen. Ik dacht dat ik aardig gewapend was, maar het viel toch nog zwaar tegen. Ik hield me zelf eerst voor dat de mensen me niet zagen als ik naar hen knikte en zij gauw voor zich keken", zegt een gescheiden vrouw in "Als ouder alleen", een boek van Edith Schouten. Soms blijven alleenstaanden zelf weg bij hun vrienden en zoeken ze bewust het isolement. „Ik kan toch niet wéér met zo'n klaagverhaal aankomen", vinden ze. En de kinderen? Onbegrip, schuldgevoelens, boosheid, angst, eenzaamheid - het komt zowel bij het overlijden van vader of moeder als bij een scheiding naar voren. Kinderen hebben heel wat te verwerken. Dat kan zich uiten in probleemgedrag.

Niet compenseren
Het wordt vaak als vanzelfsprekend aangenomen, dat kinderen in één-oudergezinnen veel te kort komen. Zij kunnen toch niet goed opgevoed worden, krijgen vast onvoldoende aandacht. Dat de opvoeding voor een vader alleen of een moeder alleen veel moeilijker is dan voor echtparen is zeker. Maar er zijn talloze voorbeelden te geven van één-oudergezinnen waarbij het met de kinderen gelukkig niet anders gaat dan in andere gezinnen. Een van de eerste dingen die de ouder moet leren is, de kinderen niet zielig te vinden. Het is niet goed om te denken, dat je kind "toch al zoveel te kort komt." Dan wil je allerlei dingen tegenover het verlies van de andere ouder stellen. Je wilt het compenseren. Dat uit zich in toegeven, verwennen, weinig eisen stellen. Kinderen buiten dat uit en willen hoe langer hoe meer. Maar maakt dat gelukkiger?

Doe ik het wel goed?
Alleenstaande ouders vragen zich voortdurend af of ze het wel goed doen in de opvoeding. Er rust op hun schouders een enorme verantwoordelijkheid. Ze kunnen die niet delen. Er is niemand die de zorg overneemt. Het is logisch dat een ouder alleen zich vaak indenkt te kort te schieten in de opvoeding. Er is angst: ik geef de kinderen te weinig aandacht; ik zou ze meer moeten beschermen; ik zou veel meer met ze moeten praten over wezenlijke dingen. Zo kan de alleenstaande ouder in onzekerheid bezig zijn. Maar onzekerheid van de ouder schept voor kinderen een onveilige basis. Er is geen vaste grond, geen beslistheid. Kinderen willen hun zin krijgen: „Waarom mag ik dat niet? Iedereen op school gaat er naar toe het." In een twee-oudergezin wordt daar nog eens over gepraat. In alle nuchterheid worden de voors en tegens besproken. Een gezamenlijke beslissing volgt. Maar als je er als moeder of vader alleen voor staat, moet je zelf beslissen. Dat brengt aarzeling mee en zelfs wel besluiteloosheid. Soms reageert de ouder heel inconsequent: de ene keer mag het wel, de andere keer niet. In hun behoefte aan liefde, zelfvertrouwen en geborgenheid proberen kinderen de ouder uit. „Als ik vervelend doe, als ik maar door blijf gaan met zeuren, zou moeder dan nog van mij houden? Of laat ze me ook in de steek?" Het lijkt gemakkelijker om boosheid van je kinderen te voorkomen en toe te geven. Dat kweekt echter weer schuldgevoel. „Had ik dat wel moeten toelaten?" Zo kan een ouder alleen zich erg kwetsbaar voelen. Toch zullen er meestal wel mensen zijn die mee willen denken en mee willen helpen in de opvoeding en opvang van de kinderen, zoals bijvoorbeeld de grootouders, broers of zussen. Ook kan er een goed contact opgebouwd zijn op school. Met andere problemen kan men soms terecht bij de dominee, o een ouderling, een goede vriend of vriendin.

Bijzondere band
Tussen de ouder alleen en de kinderen ontstaat vaak een heel bijzondere band. Dat komt doordat de kinderen zien dat hun vader of hun moeder overal alleen voor staat. Bovendien hebben ze vaak samen met hun ouder(s) een crisis meegemaakt, bijvoorbeeld een periode van ernstige ziekte of ze zijn getuige geweest van hevige ruzies. Een gevaar van een te nauwe band met bijvoorbeeld het oudste kind ligt hier op de loer. Dat krijgt veel te veel verantwoordelijkheid te dragen. Edith Schouten heeft dat ook ervaren: „Hoe verleidelijk en begrijpelijk is het voor een moeder-alleen om haar oudste kind te gaan betrekken in problemen die ze vroeger met haar man besprak. Het is prima voor kinderen als ze bepaalde taken hebben omdat één ouder nu eenmaal minder werk kan verzetten dan twee, maar dat werk moet wel bij hun leeftijd passen en geen miniatuur-volwassene, of een plaatsvervangende echtgenoot van hen maken. Als de emotionele druk van een ouder een kind te veel wordt, dan houdt het een vaag gevoel van schuldig zijn, ook na het vervullen van de plichten." Maar zo kunnen de kinderen niet groeien tot zelfstandigheid. De ouder houdt het kind te lang vast. Opvoeden is juist: je kind loslaten. En zo moet je dan ook afzien van het verlangen naar begrip, steun en waardering van je kinderen. Gezinnen die voorheen al een "los-zand-structuur" hadden, worden na overlijden of scheiding vaak nog losser. Daar dreigt het gevaar dat kinderen geen orde leren en geen duidelijkheid, leiding of steun ontvangen. Ieder gaat zijn eigen gang. Er is een veel te grote vrijheid en het kind leert geen grenzen kennen.

Vader en moeder tegelijk
Alleenstaande ouders voelen zich vaak bekeken door de omgeving. Ze vragen zich af: „Hoe zullen mijn familie en vrienden vinden dat ik mijn kinderen opvoed? Houden ze hun hart vast omdat ik het nu alleen moet doen?" Graag willen ze hun kinderen goed opvoeden. Daarom proberen ze soms uit alle macht om vader en moeder tegelijk te zijn. Opvoeden is een taak die voor een ouderpaar bedoeld is. En nu moet bijvoorbeeld moeder alleen alles doen; ze moet zorgen voor aandacht, liefde, verzorging, eten, drinken, onderdak. „Ik heb een poosje gedacht dat ik moest gaan voetballen met de jongens en voelde me toch een beetje schuldig als ik, onsportief als ik ben, er echt geen zin in had om daar aan te beginnen!", schrijft Edith Schouten. Het leven van een alleenstaande ouder is heel intensief en daarom ook heel vermoeiend. Overbelasting dreigt. Er komt zoveel op hem of haar af Allerlei grote en kleine beslissingen moeten genomen. En omdat de ouder er alleen voor staat, lijken de problemen veel groter. Het gemis aan steun maakt soms onverwacht veel emoties los. Het verdriet, maar soms ook boosheid en opstand, wordt weer in alle hevigheid gevoeld.

En dan het geld...
De meeste één-oudergezinnen zijn -vooral na echtscheidingafhankelijk van een sociale uitkering. Dat betekent dat plotseling de alleenstaande ouder te maken krijgt met bezuinigen, met tering naar de nering zetten, met elk dubbeltje omdraaien. Het welvaartspeil gaat meestal fors achteruit. En dat houdt in: geen nieuwe kleren, geen vakantiereis, geen dure boeken, geen orgelles en dergelijke. Op alles moet beknibbeld worden. Dat wekt schuldgevoelens ten opzichte van de kinderen. Ook jaloezie is niet onbekend. Want waarom hebben de buren een dubbel inkomen? Al deze dingen kunnen een nare sfeer in huis veroorzaken en vele conflicten tussen ouder en kinderen.

Alleen?
Veel ouders staan alleen voor de opvoeding van hun kinderen. Wat is dat zwaar. Soms te zwaar om te dragen. Alle ellende, verdriet, gemis, zorg en moedeloosheid kan een vader of moeder overspoelen. De radeloosheid kan toeslaan. En toch: de Heere regeert. In de weg van het gebed kunnen alle zwarigheden aan de Heere voorgesteld worden. De Heere weet van onze moeite af En Hij hoort! Edith Schouten schrijft dat zo: „... niets verandert, maar waar angst was, komt moed. Waar wanhoop was, komt hoop. Waar moedeloosheid was, komen leuke plannetjes. Waar gebrek aan gezag bij de kinderen was, komt een onverzettelijkheid zonder boosheid en zonder angst voor scènes. Waar bitterheid was, komt vrede en vergevingsgezindheid en hoeveel ouders hebben dat niet nodig? Zeker als hun ouder-alleen-zijn het gevolg is van een scheiding. Elke ouder mag een ouder naast God zijn, of je het nu alleen of met z'n tweeën doet..." Dat geve de Heere!

Mede n.a.v. "Als ouder alleen" door Edith Schouten; uitg. Kok/Voorhoeve, Kampen; 128 biz., ƒ 23,50. i< />

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen