Kerkschat van st. Marcus werd geroofd van Moslims...

Dat krijg je ervan als ze kerken moeten gaan sluiten als bedehuis en in (her)gebruik nemen als cultuurtempel. Zouden ze bij de stichting die de Nieuwe Kerk aan de Dam in Amsterdam open houdt niet meer voldoende kennis in huis hebben om de ene apostel van de andere evangelist te onderscheiden? Die gedachte overviel me toen ik in die kerk een tentoonstelling bezocht, gewijd aan de kerk- en kunstschatten uit een andere kerk. In een groot marmeren bas-reliëf staat met goed leesbare letters gebeiteld „SCSIOH.ÊSEVAGL"en dat kan alleen maar betekenen: de heilige Johannes de evangelist. Maar het bijschrift vermeldt braaf dat dit beeld (de discipel) Mattheüs voorstelt, dat het afkomstig is uit Constantinopel, uit de 13e eeuw. Dat krijg je ervan als zelfs theologen de klassieke talen gaan verwaarlozen... Ondertussen deed dit beeld van de apostel mee als extraatje, buiten de catalogus. Het is een van de grootste stukken op de drukbezochte expositie "De Schatkamervan San Marco" die in het kader van de grote manifestatie "Amsterdam-Venetië spiegelen eikaars water" wordt gehouden. Deze kerkschat-tentoonstelling in de Nieuwe Kerk duurt tot 21 april.

Tweelingsteden
Amsterdam en Venetië hebben onmiskenbaar veel gemeen. Dat (h)erkende men in vroeger eeuwen ook al. Vandaar dat een stadsgezicht van Venetië door de kaartkundige W. Janszoon Blaeu zoveel lijkt op een pendant van Amsterdam, gepubliceerd door Temini en Salmisio. De prent van Blaeu uit 1614 deed tientallen jaren dienst als voorbeeld voor afbeeldingen van de lagunestad aan de Adriatische kust. Bewust maakten genoemde Italianen in 1620 hün "Gezicht op Amsterdam'' naar het voorbeeld van Blaeu's "Venetië" Heel de compositie van beide 'gezichten' suggereert, dat ze zustersteden zijn. Zelfs de, feitelijk niet correcte, rangschikking der voorname, grote gebouwen —Dogenpaleis, San Marco en campanile (klokketoren) in Venetië en de grote kerken van Amsterdam— aan hun beider wateren moet de indruk van tweelingsteden versterken. Beide stadsgezichten zijn nu, tot 27 april, te zien op de expositie "Amsterdam: Venetië van het Noorden" in het Gemeentearchief aandeAmsteldijk. Maar op één onderdeel verschillen beide steden heel wezenlijk: Amsterdam heeft geen indrukwekkende Byzantijnse en Oosterse kerken zoals de San Marco en al helemaal geen kostbare kerkschat vol ikonen of vergulde bisschopsstaven. Want de Gouden Eeuw van Amsterdam uitte zich anders. Niet in het verfraaien of overweldigend bouwen van kerken als paleizen. Sinds de vroedschap in Amsterdam officieel gereformeerd (of hervormd) was bouwde men wel grote nieuwe kerken, maar die waren bedoeld voor een sober ingerichte eredienst met als centrum de preek(stoel), en niet voor de barokke liturgie van de rooms-katholieke mis.

Oosterse schat
Wat de Gouden Eeuw hier aan 'weelde' opleverde was zo'n streng klassiek nieuw stadhuis op de Dam van Jacob van Campen (nu Koninklijk Paleis) en de rijke grachtenpanden voor de gegoede burgerij en de regenten op het fluwelen kussen. En de 'kerkschatten' van pas gebouwde kerken, zoals de Westerkerk, bestonden veelal uit niet meer dan kostbaar Avondmaalszilver of een mooie doopvont. In een stad en een tijd waarin 'Rome' zwijgend in schuilkerken haar weg moest gaan, kon een kerkschat zoals die van de San Marco niet tot ontwikkeling komen. Waaruit bestond die schat dan zoal? Bij voorbeeld uit Byzantijnse kunst, want Venetië vervulde al sinds de vroege middeleeuwen een brugfunctie tussen het Byzantijnse rijk (Constantinopel) en het Westen. Ook in kerkelijk opzicht: de San Marco heeft véél meer weg van een oosterse kerk of zelfs moskee dan van een typisch westers religieus bouwwerk. Een groot deel van de kerkschat werd door Venetië ook in Byzantium verworven: tijdens de kruistochten beroofde in 1204 de 'dochter' Venetië haar'moeder' Constantinopel van haar rijkdommen. Vandaar dat de kerkschat niet alleen aan de godsdienstige kunst gewijde vaten bevat, maar ook klassieke en islamitische voorwerpen uit het oude Byzantijnse rijk, die soms werden geschikt gemaakt voor kerkelijk (her)gebruik.

Fraaie catalogus
Er zijn fraaie vazen en karaffen van bergkristal, halfedelstenen, voorwerpen die zijn bewerkt met emailschilderkunst en filigrainwerk en zo meer. Een paar toppers zijn een lOe-eeuwse Byzantijnse kelk van keizer Romanos, een karaf van bergkristal (islamitisch èn Venetiaans) uit de 10e en omgevormd in de 13e eeuw, een heel opmerkelijke mirre-brander uit ZuidItalië (12e eeuw) en natuurlijk een Byzantijnse ikoon van de aartsengel Michaël (11e eeuw) en een prachtig paneeltje van 44 bij 36 cm uit de 10e eeuw met diezelfde engel, uitgevoerd in verguld zilver, email, edelstenen, (nu verloren) parels en glas. De in twee fraaie (gebonden en paperback) uitvoeringen beschikbare catalogus van uitg. SDU -met veel steun van Olivetti, die met Fiat en andere Italiaanse firma's een voorname sponsor is van heel de manifestatie— telt een kleine vijftig kunstschatten in vier afdelingen: Romeinse en vroeg-Byzantijnse kunst. Byzantijnse, islamitische en westerse kunst. Daaronder ook de troon van de San Marco, de reliekhouder meteen (vermeend) stukje van het 'Ware Kruis', kostbare boekbanden, albasten schalen, ikonen, de opvallende grof van de Heilige Maagd, samengesteld uit bergkristallen, en veel dure relikwieënhouders. In vier hoofdstukken wordt de Schatkamer van San Marco uit de (poefs)doeken gedaan, inclusief de plundering van Byzantium, de geschiedenis van de schatkamer en de zeldzame emails en edelstenen van de medaillons in de grote "palad'oro".

Beschermvrouwe
De expositie, onder patronaat van koningin Beatrix en president Cossiga en met een erecomité waarin naast kardinaal Marco Cè, de patriarch van Venetië, ook de omstreden mediagigant Carlo De Benedetti (van Olivetti) zitting heeft, is zeker een der fraaiste en kostbaarste van de serie die dezer maanden al te zien waren of nog zullen volgen. Want Amsterdam en Venetië spiegelen zich nog maandenlang in eikaars water.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen