VERKIEZINGSPERIKELEN

Welke kerkeraad komt ze niet tegen, de moeilijkheden bij het stemmen van ambtsdragers uit dubbeltallen? Als het gaat om een enkelvoudig dubbeltal, b.v. om een ouderling te kiezen uit een tweetal, is het allemaal nog vrij gemakkelijk; er kunnen zich twee mogelijkheden voordoen:

- een van beide kandidaten behaalt een meerderheid;

- de stemmen staken.

In het eerste geval zijn we klaar; in het tweede geval zegt het coneept-verkiezingsreglement (bijlage 50 van de Kerkorde), dat de oudste in jaren dan benoemd wordt, en we zijn er dus ook uit.

Moeilijker wordt het als er twee ambtsdragers uit een viertal gekozen moeten worden. Er zijn dan drie mogelijkheden (de getallenvoorbeelden gelden voor 100 Stemmers):

1. de “gemakkelijkste”: twee kandidaten behalen ineens de meerderheid en we zijn klaar (b.v. 54, 52, 48 en 46 stemmen op respectievelijk kandidaat A, B, C en D; A en B zijn gekozen).

2. Slechts één kandidaat heeft de meerderheid verkregen (b.v. 56, 50, 48 en 46). A (met 56 stemmen) kan dus benoemd worden; voor de andere vacature moet overgestemd worden.

3. Drie kandidaten zitten boven de meerderheid van stemmen (b.v. 53, 52, 51 en 44) Ook nu moet er opnieuw gestemd worden, want er zijn maar twee vacatures).

Geval 2 en geval 3 gaan we nu afzonderlijk bekijken.

Voor geval 2 is het gebruikelijk om over te stemmen tussen de kandidaten die de meeste stemmen hebben behaald, dus resp. met 50 en 48 stemmen, die we nu weer B en C noemen. Dan is de uitslag na een extra stemming bekend: namelijk bij meerderheid of, bij staken (50, 50) de oudste. Meestal is er wel iemand die opstaat in de gemeentevergadering en vraagt of er niet tussen de drie overblijvende kandidaten herstemd moet worden. De praeses neemt dan de kerkorde ter hand en leest uit bijlage 50, artikel 8 voor dat nu “gestemd moet worden uit een dubbeltal, gevormd door de kandidaten die de meeste stemmen verkregen”. De stemming vindt dan “volgens de kerkorde” voortgang. Maar is dit wel terecht? Of heeft de vragende broeder gelijk?

Het is moeilijk om op deze vraag snel een antwoord te geven. De gebruikelijke procedure ligt weliswaar het meest voor de hand. Immers zowel B als C hebben bij de eerste ronde meer stemmen behaald dan D, en D zou dus af moeten vallen. Maar we moeten bedenken dat aan de basis van de stemuitslagen persoonlijke voorkeurlijstjes liggen van elk van de stemmers. Zo zal stemmer no. 1 bijvoorbeeld denken: het liefst heb ik kandidaat B, dan A, dan D en als laatste C. En zo heeft ieder zijn lijstje in het hoofd. Bij herstemming valt A natuurlijk af: hij is al gekozen. Kiezers die bij de eerste ronde b.v. op A hebben gestemd (zoals in het verzonnen voorkeurslijstje), zullen nu, naast B, misschien aan D de voorkeur geven boven C. Als je zo’n kiezer de gelegenheid wilt geven om dat tot uiting te brengen, moet je wel een herstemming uit alle drie overblijvenden houden. Het zou best eens kunnen gebeuren dat D toch nog gekozen wordt!

De vraag is nu of dit reëel is. Zou een herverkiezing uit de drie overblijvende kandidaten nu werkelijk wel eens tot een andere uitslag kunnen leiden? Om dat te onderzoeken zou je eigenlijk de voorkeurslijstjes van elke stemmer moeten weten. Dat kan natuurlijk niet, maar, om een beetje met verkiezingsuitslagen te kunnen “spelen”, zou je zulke voorkeurslijstjers kunnen verzinnen. Dat is, met de hand, een immens karwei. Je zou voor elk van de honderd stemmers zo’n lijstje, bijvoorbeeld: (ADBC) of (DACB) moeten verzinnen in toevalsvolgorde, en dan kun je, niet alleen voor de eerste ronde, maar ook voor elke herstemming, gemakkelijk berekenen wat de uitslag zal worden.

Toevalsvolgorde? Zou dat verantwoord zijn? Ja, want als de kerkeraad op de goede manier het viertal heeft gesteld, dat wil zeggen, dat elk der kandidaten serieus genomen moet worden, dan mag je verwachten dat, over alle kiezers in de gemeente genomen, iedere kandidaat in principe gelijke kansen heeft.

U begrijpt het al: hierbij moet de computer te hulp komen, anders ben je vele maanden aan het rekenen. Welnu, zo’n ding maakt het mogelijk om voor elk van onze honderd kiezers een willekeurig voorkeurslijstje te verzinnen, en daarna te gaan stemmen en herstemmen.

Ik heb daarom mijn computer opdracht gegeven om zulke lijstjes op te stellen. Van elk lijstje kan de machine dan uitrekenen wat de uitslag is bij de eerste stemming, en ook bij herstemming op de twee genoemde manieren. Je krijgt dan een enorme zee van gefallen, waar wel wat aardige resultaten uit zijn te halen, maar toch niet zodanig dat er een eenvoudig weer te geven conclusie uitkomt. Ik heb daarom mijn computer alleen die stemmingsuitslagen (uit vele duizenden!) laten bewerken, die in eerste ronde leidden tot het al eerder genoemde voorbeeld: 56, 50, 48 en 46. Deze procedure lijkt wat kunstmatig, maar produceert een aantal gevallen die in elke gemeente bij elke stemming kunnen voorkomen.

Daarna liet ik de machine herstemmen, en wel op twee manieren: eerst op de “kerkorde-manier”, d.w.z. herstemmen uit de twee overblijvende bovenste (50 en 48), en daarna door uit alle drie overblijvende kandidaten (50, 48 en 46) een keus te maken. De resultaten waren nogal verrassend. Natuurlijk waren er een aantal gevallen waarin er hetzelfde uitkwam, maar in een op de drie of vier gevallen werd een andere kandidaat gekozen. Van dit laatste een voorbeeld:

Eerste stemming: A = 56, B = 50, C = 48, D = 46; A is gekozen. Herstemming uit de hoogste overblijvenden (B en C), waarbij dus D afvalt, gaf: B = 53, C = 47, dus B is gekozen.

Nu volgens de andere methode. Herstemming uit alle drie overblijvenden (B, C en D) gaf: B = 33, C = 32, D = 35. Ja, en dan moet je wel weer een keer herstemmen, namelijk tussen B en D. Daar kwam dan uit: B = 47, D = 53 en dus was D met meerderheid van stemmen gekozen.

Dit voorbeeld laat zien dat herstemming uit de drie overblijvende kandidaten tot een ander resultaat kan leiden dan volgens de onder ons gebruikelijke manier, waarbij in het gegeven voorbeeld kandidaat D ten onrechte zou zijn uitgeschakeld.

Wellicht gelooft u dit niet allemaal klakkeloos; dat is uw goed recht, want het gemanipuleer met de computer is niet zo gemakkelijk te doorgronden. Daarom geef ik een eenvoudig voorbeeld. Stel dat er acht stemmers zijn. Hun “voorkeurslijstjes” zijn: (ACBD), (CDAB), (CBAD), (ADBC), (DCAB), (BCAD), (BDCA) en (ABCD). Het resultaat van de eerste stemming is gemakkelijk af te leiden door alleen naar de eerste twee van de vier letters te kijken; daarin komt A driemaal voor, B viermaal, C vijfmaal en D viermaal. De meerderheid van stemmen is vijf, dus C is gekozen met 5 stemmen.

Er kan nu herstemd worden uit de twee hoogste, dus tussen B en D (de bekende manier), en de voorkeurslijstjes worden dan gereduceerd tot (BD), (DB), (BD), (DB), (DB), (BD), (BD) en (BD), want A en C vallen uit. Telling van de linkerhelft van deze lijstjes leert dat nu B vijf stemmen behaalt en D drie, dus B is gekozen.

Maar nu op de andere manier: kiezen uit de drie overgebleven kandidaten: A, B en D. Bij weglaten van C worden de lijstjes nu: (ABD), (DAB), (BAD), (ADB), (DAB), (BAD), (BDA) en (ABD). Teilen van de eerste keus levert: A = 3, B = 3, D = 2. We moeten dus herstemmen tussen A en B, want geen van beiden heeft de meerderheid. De uitslag volgt uit de nieuwe lijstjes (D weggelaten): (AB), (AB), (BA), (AB), (AB), (BA), (BA) en (AB), en wel A = 5, B = 3, dus nu is A gekozen!

De uitslag die het best gebaseerd is op de voorkeuren van de stemmers, is de laatste!

Zoals ik boven noemde, is er nog een derde mogelijkheid, namelijk drie kandidaten met absolute meerderheid (b.v. A = 53, B = 52, C = 51, D = 44). Het concept-reglement zegt dan: “Zij die de volstrekte meerderheid of de meeste stemmen daarboven hebben, zijn gekozen”. In ons geval dus, zonder verder nadenken, A en B. Maar, als je ook hierbij nu eens gaat herstemmen tussen A, B en C (twee uit drie kiezen), dan kan er (in ongeveer één op de vier gevallen) ook wel eens wat anders uitkomen. Een voorbeeld:

Eerste stemming: A = 53, B = 52, C = 51, D = 44. Volgens het huidige reglement zijn dus A en B gekozen. Gaan we nu echter herstemmen tussen A, B en C dan komt er uit (weer in een volgens het toeval verzonnen voorkeurslijstje): A = 63, B = 69, C = 68. Het ligt voor de hand om bij dit soort stemming (twee uit drie) de meerderheid te baseren op 2/3 maal het aantal stemmers, dus in dit geval op 67, zodat B en C gekozen zijn. In een ander voorbeeld, vanuit dezelfde beginstemming, kwam er uit: A = 66, B = 62, C = 72; nu moet herstemd worden tussen A en B, omdat alleen C meer dan 67 stemmen heeft. De uitslag in dit geval was: A = 54, B = 46, dus A gekozen. En zo zijn er nog diverse andere variaties mogelijk. Hoofdzaak is dat, alweer, de gebruikelijke manier van stemmen niet leidt tot een eerlijke afweging van de voorkeuren der stemmers.

De problemen worden nog dringender als een kerkeraad ook stemmen accepteert, die tevoren zijn ingebracht door leden die niet op de vergadering aanwezig zijn (z.g.n. schriftelijke stemmen). Die stemmen hebben een functie bij de eerste ronde, maar daarna niet meer. Herstemmingen kunnen dus, bij het wegvallen van bijvoorbeeld 20% van de stemmers, verschuivingen in het beeld te zien geven. Een reden temeer om, vooral in het geval dat er slechts een der kandidaten de meerderheid heeft, zorgvuldig met de drie overblijvenden om te gaan! Ik zou dit ook kunnen illustreren met computerberekeningen; overduidelkijk blijkt daaruit dat herstemmen uit drie niet-gekozenen de enige verantwoorde manier is om tot een eerlijke uitslag te komen, maar ik heb al genoeg gefallen gegeven om mijn punt duidelijk temaken.

Ik besef dat de door mij voorgestelde veranderingen in de gebruikelijke stemprocedure niet zozeer tijdbesparend zijn. Integendeel, het aantal keren dat er briefjes moeten worden uitgedeeld, ingevuld en geteld, neemt meestal erdoor toe. Maar ik vind: als je het goed wilt doen (en dat moet toch!), dan moet je de voorkeuren in de gemeente ook eerlijk wegen, anders loop je het risico dat het een mengsei wordt tussen een stemming en een loterij!

Ik zou nog verder kunnen gaan maar dat wordt wel erg revolutionar! Als op de stembriefjes niet alleen de eerste twee voorkeuren, maar de voorkeursvolgorde voor alle kandidaten zou worden aangegeven, b.v. met 1, 2, 3 en 4, dan kunnen alle herstemmingen achterwege blijven. Om te voorkomen dat stemcommissies uren bezig zijn met de berekeningen, zou er dan iemand met een of ander rekentuig achter de tafel moeten zitten, die de uitslagen correct intoetst en die dan na een paar seconden de einduitslag, inclusief alle eventuele herstemmingen, van het scherm afleest. Dat geeft natuurlijk een enorme tijdwinst, maar bovendien is er een zeer groot bijkomend voordeel, namelijk dat dan ook de “schriftelijke stemmen” volledig aan het hele proces meedoen! Ik denk dat dit binnen onze huidige traditie wat te ver gaat, maar het is, naarmate de automatisering voortschrijdt, wellicht voor de toekomst te overwegen.

Voor verdere, meer gedetailleerde informatie over de in dit artikel aangesneden onderwerpen, ben ik gaarne beschikbaar.

Naschrift:

De redactie ontving onderstaand artikel. Over het algemeen plaatsen we alleen die artikelen waarvoor schrijvers zijn aangezocht. Het leek ons goed vorenstaande materie toch aan de lezers voor te leggen. Er blijkt uit hoe ambtsdragers intensief nadenken over zaken waarmee zij en de gemeente bezig zijn.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen