Het samenspel van predikant en organist (2)

Opvattingen over gemeentezang

Als we nagaan wat organisten en predikanten naar aanleiding van de gehouden enquête over de gemeentezang naar voren brengen, valt vooral de eenparigheid in hun gedachten en antwoorden op. De organisten geven aan dat het hen voor alles om de inhoud gaat: het gaat om de inhoud van de psalmen en de wijze van begeleiden en zingen dient deze inhoud recht te doen en te versterken. Onder de organisten leeft breed de overtuiging dat het een voorrecht is om als organist dienstbaar te mogen zijn aan de eredienst, waarbij het voor alles en boven alles gaat om de eer van de Heere.

Daarnaast en daarna benoemen de organisten die de enquête hebben ingevuld een heel aantal aspecten van de gemeentezang, waarvan we de belangrijkste hier kort beschrijven. Juist vanwege het voorname karakter van de eredienst vinden zij het belangrijk dat de gemeentezang van goede kwaliteit is. De samenzang wordt voor veel organisten gekwalificeerd als gebed, in de zin van gezongen antwoord op het Woord, en aanbidding. En dat in heel verschillende toonaarden: van de boetepsalm en het klaaglied, tot de dankpsalm en het loflied. Verder zien zij het zingen van de psalmen én hun begeleiden daarvan als een belangrijke opmaat voor de Woordbediening als het hart van de eredienst. Tegelijk zien zij het als hun taak om, in antwoord op het Woord, ook muzikaal een nadere, muzikale ‘vertolking’ van het verkondigde Woord te geven. Al deze en dergelijke overwegingen zijn dus heel sterk inhoudelijk bepaald en gemotiveerd: de muziek en de zang zijn dienstbaar aan het Woord Gods! Daarna komt voor de ondervraagde organisten pas een vereiste als bijvoorbeeld schoonheid van zang en spel. Zonder dat dit tegen elkaar wegvalt: juist omdat het zingen een gestalte van bidden en aanbidden is, vraagt het om verzorgd orgelspel.

De predikanten geven op hun beurt zonder uitzondering aan de gemeentezang als een wezenlijk onderdeel van de eredienst te beschouwen. Het zingen van de psalmen van Israël is om zo te zeggen heel wat meer dan ‘een versje na de preek’. Naast de overwegingen die hiervoor al ter sprake kwamen, en waarover dus grote eenstemmigheid onder predikanten en organisten heerst, komt hier nog een aantal nieuwe aspecten naar voren. Zo geven predikanten aan dat het zingen van de psalmen en de invoelende, trefzekere begeleiding daarvan hen ook nader voorbereiden op en innerlijk afstemmen op de prediking. De samenzang ‘draagt’ de prediker als het ware naar de prediking toe.

Opvallend is vervolgens dat de predikanten er blijk van geven zich zeer bewust te zijn van de werking van de muziek op het gemoed van mensen. Met overwegingen die aan Calvijn doen denken, geven ze aan dat de muziek vaak een bijzondere weg is naar het hart. Het gezongen Woord heeft bijzondere kracht; daar was ook de Geneefse reformator al van doordrongen. Het hart kan worden opgewekt, juist door het zingen van woorden die ons hart hebben… En andersom. De beroering en ontroering van het innerlijk kunnen een uitweg vinden in het zingen van de psalmen. Gezongen woorden zijn dan voertuigen van emoties en gevoelens, zoals gesproken woorden dat niet kunnen zijn. Ten slotte zijn er verschillende predikanten die het zingen van de psalmen ook als een deel van de verkondiging zien. Het is immers Woord Gods dat gezongen en bezongen wordt? En daarbij is het van veel betekenis, zoals één van hen het zelf verwoordde, of het orgelspel dat bevordert of juist belemmert.

Samenspel

Er blijkt dus op het punt van de opvattingen over de gemeentezang grote eenstemmigheid onder organisten en predikanten. Dit kan zich vertalen in een goed samenspel. Echter op dat punt zijn verbeteringen voorstelbaar. Een flink aantal organisten geeft aan dat er in de praktijk eigenlijk weinig samenwerking is tussen henzelf en de predikant. Veel organisten zijn al blij als ze tijdig de orde van dienst ontvangen… Ook hun dienst vraagt immers voorbereiding! Anderen geven aan dat ze tijdig over de liturgie kunnen beschikken, soms voorzien van extra informatie zoals de precieze preektekst. Er zijn enkele predikanten die nog verder met hun organist meedenken en hem of haar (vrijblijvende) suggesties doen met het oog op het orgelspel voor en/of na de dienst. Deze betrokkenheid op het orgelspel wordt door hen zeer gewaardeerd, waarbij meer dan één organist behoefte heeft aan nadere uitwisseling van gedachten en inzichten op het vlak van de liturgie.

Menig predikant steekt de hand in eigen boezem: de psalmen worden soms wel erg laat doorgegeven… Zij waarderen een goede begeleiding en verzorgde muzikale invulling ten zeerste. Opnieuw gaat het dan primair om de muzikale vertolking van het Woord. Predikanten blijken daar ook behoorlijk scherp op te letten. Zo geeft menigeen van hen bijvoorbeeld aan sterk te letten op wat de organist na de dienst speelt. Het lijkt erop dat ze de taak van de organist hoger aanslaan dan de organisten zelf (kunnen) vermoeden. Een van de predikanten ziet zelfs een pedagogische taak voor de organist weggelegd, namelijk om de gemeente liefde te leren voor de rijke traditie van de christelijke muziek. Zonder dat het zo moet zijn, zo geven meerdere predikanten aan, dat de organist een hoofdrol voor zichzelf of zijn spel opeist in de eredienst. Het houdt wel de eis in van verzorgd orgelspel.

Gesprekstof

In deze bijdrage kwam minder expliciet naar voren wat organisten in hun predikant waarderen én wat predikanten in hun organist waarderen. Ook is niet ter sprake gekomen op welke onderdelen men elkaar over en weer soms wat minder waardeert. Ongetwijfeld komt dit tijdens het forum op de organistendag – een forum van organisten én predikanten – ter sprake. Met elkaar zullen zij een gesprek aangaan over thema’s als: ‘Wat betekent het om in de eredienst te dienen, als predikant en als organist?’, ‘Wie maakt de dienst uit?’, ‘Wie heeft welke plek?’, ‘Is er overleg?’, ‘Is er inspraak in de liturgie?’, ‘Geven de predikanten aan organisten suggesties van liederen voor en na de dienst?’ en ‘Als mensen er verschillend in staan, hoe ga je er dan mee om?’

In de laatste bijdrage over dit thema, in het volgende nummer van het Kerkblad, zullen de overwegingen, antwoorden en adviezen die in dat gesprek gedeeld zijn op een rijtje worden gezet. In de hoop dat organisten en predikanten daar in hun eigen situatie hun voordeel mee kunnen doen.

Sommelsdijk, dr. P.C. Hoek

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen