De organisatiestructuur van de Nederlandse Hervormde Kerk

'Het is reëel om aan te nemen, dat de organisatiestructuur van de NH Kerk in zekere zin model zal staan voor een nieuw te kiezen structuur voor een eventueel herenigde kerk. Algemeen wordt erkend, dat een organisatievorm waarbij de bovenplaatselijke organisatie rechtspersoonlijkheid bezit de voorkeur zal verdienen. Een structuur derhalve met een centraliserend karakter, waarbij de boven plaatselijke organisatie duidelijk geprofileerd is met eigen taak en bevoegdheden tegenover het grondvlak. Dat staat in tegenstelling met het gereformeerde model, dat aan de top slechts enkele permanente organen heeft met in hoofdzaak slechts taken op het gebied van het beheer van fondsen. Die bezitten als permanente organen geen eigen bevoegdheid die de plaatselijke gemeenten kan binden.'

'Nu er in breed verband nieuwe organisatiepatronen worden overdacht is deze notitie opgesteld naar aanleiding van een verzoek om een voorstel op tafel te leggen hoe de organisatiestructuur van de NH Kerk te verbeteren. Onze notitie is tevens bedoeld voor ruimere toepassing, met name voor de situatie van een eventuele hereniging van de kerken. De meeste aandacht krijgt op dit moment immers het So W-proces alsof de eenwording voor de deur staat. Alsof het er slechts om zou gaan de bestaande organisatiestructuren in elkaar te schuiven om zodoende een passende oplossing voor de organisatie van een herenigde kerk te vinden. Intussen zijn de essentiële vragen aangaande de opdracht, de doelstellingen en de daaruit voortvloeiende organisatiestructuur voor de herenigde kerk nog onvoldoende doordacht De falende structuur en het tekortschietend management van de NH Kerk krijgen intussen nauwelijks aandacht (...) Dat doet het overleg over de hereniging geen goed. Juist nu komt het aan op grondige overwegingen omdat men vooruit moet zien. Vrijwel de enige constante factor in de samenleving is haar voortdurende verandering. Ook de kerk is steeds "op weg". En als we wisten waar we moesten kijken — en dat is niet zo onmogelijk als men soms denken zou — dan zouden we zelfs de toekomst midden ons zien (Roeber, The organization in a changing environment).'

'Het is echter nauwelijks onderkend hoe de meest essentiële problemen, die bij een aangekondigd samengaan van historisch gegroeide organisaties niet te vermijden zijn, moeten worden opgelost. De NH Kerk is een kerkgemeenschap met een organisatiestructuur, die langs geleidelijke lijnen is ontstaan: een centraal geleide kerk, waar de beheerslijnen top-down verlopen en de confessionele lijnen bottom-up. De Gereformeerde Kerken zijn het resultaat van een kerkverlating, waarvoor Kuyper een decentraal patroon heeft gekozen, overigens uit volslagen opportunistische gronden zoals Luttikhuis in zijn dissertatie (Een grensgeval) heeft aangetoond.'

'Formeel hebben — na decennia van overleg in SoW-verband — de leiders van beide kerkgenootschappen intussen nog geen antwoord op de structurele problematiek en dat heeft ernstige gevolgen. De gereformeerde structuur — die een vrijwel volledige plaatselijke autonomie kent — legt de plaatselijke samenwerking met de hervormde gemeente weinig in de weg. Daarentegen kan de hervormde gemeente ter plaatse deze samenwerking slechts aangaan door de bestaande regels van landelijk gezag te veronachtzamen, met name die over het beheer, de ledenregistratie, het toezicht e.d. De hervormde gemeente moet in deze zaken compromissen aanvaarden. De bestaande hervormde structuren worden zodoende voortdurend ondermijnd. Dat is een bedenkelijk proces.'

Dit alles schrijven prof. drs. A. Dek, lid van het moderamen van de Vereniging van Kerkvoogdijen in de Nederlandse Hervormde Kerk en dr. W. J. Diepeveen, ere-lid en oudvoorzitter van de Vereniging van Kerkvoogdijen, in een persoonlijke nota van hun hand. Deze nota komt binnenkort aan de orde binnen de Vereniging van Kerkvoogdijen, maar de opstellers ervan hebben de inhoud besproken met anderen en achten publicatie ervan in dit stadium nodig met het oog op de bezinning rondom de organisatiestructuur van een eventueel Verenigde Protestantse Kerk in Nederland.

Al jaren geleden, zeggen zij, is erop aangedrongen dat de Nederlandse Hervormde Kerk eerst orde zou scheppen op eigen erf. In 1987 verscheen een artikel in "Woord en Dienst' van dr. W. J. Diepeveen en ds. D. van Heijst, getiteld 'De problematiek rondom bestuur en beheer'.

In 1992 kwam het rapport 'Kiezen en Delen' tot stand, dat werd aangediend als een beleidsen bezuinigingsplan, maar wel met organisatorische wensen.

In 1991 was een 'Verbeter-en Veranderplan van het bovenplaatselijke apparaat van de Nederlandse Hervormde Kerk' verschenen.

Met alle suggesties, die werden geuit voor een betere organisatiestructuur van de Nederlandse Hervormde Kerk, is tot heden echter weinig gedaan. De samenwerking in SoW-verband eiste kennelijk alle aandacht op en de synode liet het initiatief daarvoor over aan de centrale beleidsstaf. Deze kwam dan in 1994 met het rapport 'Mensen en Structuren', waarin een nieuwe bovenplaatselijke structuur werd voorgesteld, echter niet voor de Nederlandse Hervormde Kerk, maar voor de herenigde kerk. De bovenplaatselijke structuur van de Nederlandse Hervormde Kerk als zodanig werd niet behandeld.

In een nieuw rapport 'Ruim aanbod' is onomstotelijk aangetoond, dat het zogenaamde grondvlak in de Nederlandse Hervormde Kerk slechts beperkte belangstelling heeft voor de diensten van de organisatie in Leidschendam. Het bleek vooral de steun en de informatie te waarderen van de privaatrechtelijke organisaties: de Vereniging van Kerkvoogdijen, de Generale Diakonale Raad en de Raad voor de Zending. Die scoorden veel hoger dan alle overige bovenplaatselijke organen.

In een discussienota over een nieuwe aanzet voor het Samen-op-Weg proces in De Kerkvoogdij van april/mei/juni 1991, vroeg een werkgroep van de Vereniging van Kerkvoogdijen aandacht voor de essentiële punten in de organisatiestructuur van de te herenigen kerken.

In deze notitie werd gekozen voor een federatieve structuur van de top die de bestaande organisatiepatronen van de samen te voegen kerken zo veel mogelijk in stand zou houden. Ook het Appèl aan de Kerkeraden van ds. H. Veldhuizen e.a. van 1994 wijst op zulk een federatieve vorm.

Waarschuwing

Prof. Dek en dr. Diepeveen bedoelen met hun nota een waarschuwing te geven tegen een onberaden keuze voor een vernieuwde kerkelijke organisatiestructuur en voeren daarentegen een pleidooi voor de enige, duidelijke en verantwoorde procedure, namelijk: eerst orde scheppen op eigen erf, om zich daarna te bezinnen op de Samen-op-Wegfilosofie.

Allereerst constateren zij een voortdurende afkalving van de omvang van de kerk. Er is sprake van tanende belangstelling voor het instituut als zodanig en een groeiende financiële problematiek, die zich tot op heden slechts uit op het niveau van de individuele gemeenten.

Verder, zo zeggen de opstellers, heeft de kerk geen duidelijke plaats meer in de samenleving. Voor de kerk is geen publieke rol meer weggelegd. Wel is er, zo zeggen zij vervolgens, sprake van een grote behoefte aan religieuze beleving bij zeer veel mensen.

De kerk slaagt er voor grote groepen van de bevolking echter niet meer in deze behoefte op een adequate wijze tegemoet te treden. Wil de kerk aan de behoefte aan religieuze invulling voldoen, dan kan het niet anders of zij zal zich daartoe op plaatselijk niveau moeten inspannen. Er moet eerder aan kleinere eenheden dan aan grotere eenheden worden gedacht. Letterlijk wordt gezegd: 'Onze maatschappij kenmerkt zich o.a. door voortgaande fragmenteringen het is onvermijdelijk, dat de gevolgen daarvan zich ook op kerkelijk gebied zullen manifesteren. De kleine eenheid — daar zal het nu en straks meeren meer om gaan. Terzijde merken wij op, dat deze ontwikkeling zich ook duidelijk manifesteert bij de bedrijfsorganisaties, al dan niet winst-beogend: de business-unit is allerwegen geïntroduceerd'.

De opstellers erkennen wel, dat aan kleinere eenheden ook bezwaren zitten. Een zekere minimale omvang is vereist om nog te kunnen functioneren. Maar de doelstelling van de kerk voor de naaste toekomst willen zij omschrijven als: het op micro-niveau invullen van de behoefte aan religieuze beleving in het kader van een geloofsgemeenschap.

Aldus geformuleerd, spreken zij van een kerk zonder pretenties, sterk op het individu gericht, tegemoetkomend aan de individuele levensvragen en slechts door haar gedrag een boodschap brengend.

Dat betekent, dat vrijwel alle aandacht door de kerk dient te worden geschonken aan het gemeentelijk niveau. Daar moet het van komen. Een structuur is nodig, die sterk accent legt op de gemeente en weinig behoefte heeft aan — en ook weinig financiële ruimte biedt voor — boven-gemeentelijke organen.

Basismodel

In de Nederlandse Hervormde Kerk lopen de bestuurslijnen van boven naar beneden, via de provinciale organen naar de plaatselijke gemeenten. De lijnen van de confessie lopen van beneden naar boven, via de classes en de provinciale organisatie naar de synode toe. Het verschil met de organisatiestructuur van de Gereformeerde Kerken wordt vereenvoudigd weergegeven in onderstaande figuur.

Nederlandse Hervormde Kerk       Gereformeerde kerken

Generale synode                            Generale synode

Provinciale kerkvergadering            Particuliere synode

Classis                                             Classis

Plaatselijke gemeente                      Plaatselijke kerk         

De bovenplaatselijke organen dienen, naar de overtuiging van de opstellers, het plaatselijke kerkewerk. Bovenplaatselijk dient dan uitsluitend te geschieden, datgene, wat plaatselijk niet kan worden verwezenlijkt. De provinciale organisatie in de Nederlandse Hervormde Kerk heeft daarin belangrijke adviestaken, vooral op het gebied van het beheer en voorts ook met het toezicht daarop. In het algemeen voldoet deze organisatie, al zou het aanbeveling verdienen om de provinciale bureaus te vervangen door een stelstel van (niet meer dan) vijf regionale bureaus, zodat een grotere efficiëntie kan worden verwezenlijkt.

De classicale organisatie heeft in de Nederlandse Hervormde Kerk vooral een functie op het gebied van de confessionele zaken. Het is niet gewenst om de classes met andere taken te belasten en bijvoorbeeld taken uit het pakket van de provinciale organisatie over te dragen aan de classes. Het voorstel om het aantal classes te vermeerderen en aan te passen aan het gereformeerd model, is inefficiënt. Het verhoogt de kosten van het bovenplaatselijk niveau schrikbarend.

Het gewicht van de taken voor de verschillende niveaus in de Nederlandse Hervormde Kerk, wordt als volgt weergegeven:

                                           plaatselijk       provinciaal      landelijk  

1. Eredienst                        ++
2. Apostolaat/zending         +                                            +
3. Pastoraat                        ++
4. Diaconaat                       +                                            +
5  Jeugdwerk                      ++                  ++
6  Vorming en toerusting    ++
7  Beheer                            ++                  ++                    ++
 

Ontwerp

De opstellers vragen zich af welke activiteiten dwingend op bovengemeentelijk niveau moeten worden verricht. Zij wijzen op twee bestaande organen, te weten de Raad voor de Zending en de Generale Diakonale Raad. Aan deze organen moet een zo groot mogelijke vrijheid worden toegestaan. In de huidige contekst en vanuit de middelen van de kerk, is dat ook zeer goed mogelijk, zonder ingrijpende verandering in de positie van deze organen.

Verder dient het werk van de synode goed te worden voorbereid en begeleid. De zeer drastische beperking van het centraal landelijk niveau, die de opstellers voor ogen staat, heeft als neven-effect, dat de organisatie veel eenvoudiger kan worden opgezet.

De top van de kerk zal inzichtelijker worden.

De Vereniging voor Kerkvoogdijen pleit er al jaren voor het quotum naar beneden te brengen.

Het komt de opstellers dan ook voor, dat voor het landelijke werk in de hierboven geschetste zin, kan worden volstaan met een groep van niet meer dan 50 medewerkers. Daarop ware de grootte van het quotum ook af te stemmen. Dat zou een aanzienlijke lastenverlichting voor de plaatselijke gemeenten betekenen en tegelijk een herschikking van middelen, conform de door de opstellers ontwikkelde gedachtengang.

Het is duidelijk, dat dit voorstel onontkoombaar zal neerkomen op het verdwijnen van arbeidsplaatsen. Maar élke suggestie voor het scheppen van de noodzakelijke orde op eigen erf, zal gevolgen hebben voor de topzware organisatie van de Nederlandse Hervormde Kerk. Elk voorstel in die richting dient echter van een behoorlijk sociaal plan te worden vergezeld.

Door de sterk verminderde organisatie komt het accent sterk te liggen op de begeleiding van het functioneren van de synode.

Letterlijk wordt gezegd:

'Het accent komt door de sterk verminderde omvang van de landelijke organisatie vooral te liggen op de begeleiding van het functioneren van de synode. Hoewel de primaire boodschap van de kerk betreft het heil van mensen, of wel de rechtvaardiging door het geloof heeft de kerk ook een bredere roeping in de samenleving. De kerk zal zich ook bezighouden met die vragen, die rechtstreeks verband houden met de relevantie van het evangelie voor de praktijk van elke dag, voor mens en samenleving. Het gaat dan om ethische vragen, zowel op het terrein van de micro-ethiek, als de macro-ethiek. De kerk moet dan uiteraard wel weten, dat ze zich niet aan grensoverschrijving te buiten gaat en zich echt richt op die vragen, waarover ze vanuit de Schrift een profetisch geluid kan laten horen. Het gaat echter niet aan zulke boodschappen uit te besteden aan organen met vrijgestelden. Hier ligt een taak van de ambtelijke vergaderingen zelf. In voorkomende gevallen benoeme de synode daarom een commissie ad-hoc, bestaande uit vrijwilligers, die ter zake kundig, maar vooral vanuit de wezenlijke roeping van de kerk, zich met een zich aandienend vraagstuk bezighouden. Zo wordt voorkomen, dat fricties optreden tussen vrijgestelden, die zelf werk zoeken op dit terrein en de leden der gemeente, die vaak niet kunnen instemmen met de inhoud van zulke kerkelijk-maatschappelijke verkenningen.

Wij pleiten dus voor beperking van boodschappen en voor het opstellen ervan door personen uit de ambtelijke vergaderingen of door diegenen, die daartoe door de ambtelijke vergaderingen worden aangetrokken.'

Conclusies

In de nota wordt de conclusie getrokken, dat een ruimere plaats moet worden ingeruimd voor vrijwillige mede-arbeiders in de kerk. Bij voorkeur zal de synode moeten bestaan uit 1/4 deel predikanten, 1/4 deel ouderlingen, 1/4 deel diakenen en 1/4 deel kerkvoogden.

De vrijwilligers dienen op dezelfde wijze in het moderamen vertegenwoordigd te zijn. De praeses van de synode dient als vaste functionaris te worden benoemd. Hij geeft leiding aan het bovenplaatselijke apparaat van de kerk en wordt bijgestaan door een secretaris-generaal. Het management is een zaak van de top van de kerk, niet van de staf. De top van de Nederlandse Hervormde Kerk moet in staat zijn een generaal beleidsplan voor de kerk te formuleren, dat regelmatig na enkele jaren op grond van ervaring wordt bijgesteld.

De centrale beleidsstaf staat onder het direc te gezag van de praeses van de synode, bijgestaan door een secretaris-generaal, die tegenover de praeses de verantwoording draagt voor het functioneren van de staf

In de nota wordt gepleit voor limitering van organen van bijstand, gericht op taken, die het grondvlak delegeert aan de toporgani'satie. Zij liggen dus vooral op die terreinen, die voor het functioneren van het gemeentelijk leven van belang worden geacht.

Bij de uitwerking van de taken van de organen van bijstand, zal, méér dan tot dusver, rekening moeten worden gehouden met de financiële armslag, die het grondvlak aan de toporganisatie zal kunnen bieden.

Een vergaande vereenvoudiging van de regelgeving zal op het gemeentelijk niveau veel uren vrijmaken, die nuttiger besteding verdienen dan thans het geval is.

De nota sluit af met de volgende opmerking.

'Nog enkele opmerkingen over de "kleine gemeenten ". In het desbetreffende rapport worden een aantal constructieve voorstellen gedaan om het voortbestaan van de kleine gemeenten mogelijk te maken (op plaatsen waar dit in gevaar komt) door nieuwe organisatorische verbanden: Deze zullen vaak over de classes heengrijpen en zelfs over de provinciegrenzen. Opnieuw een argument om het aantal provinciale organisaties te verminderen, Wij moeten helaas aannemen, dat de problemaltiek van de kleine gemeenten van toenemende betekenis zal worden. Het wordt tijd om terzake maatregelen te treffen. Wij vatten samen, dat van een vermindering van de provinciale activiteiten vooral op gemeentelijk niveau veel besparing van werk te verwachten is.'

N.B.

Als bijlage is toegevoegd een overzicht van de zwakke punten in de bestaande organisatie van de Nederlandse Hervormde Kerk, alsmede een begroting. De opstellers hopen, dat hun nota de aanzet mag geven tot een duidelijke bezinning omtrent de organisatiestrcutuur binnen de Nederlandse Hervormde Kerk voordat gesproken wordt over de organisatiestructuur van een eventueel verenigde kerk.

Wij wilden graag in deze kolommen ruimte geven aan deze nota, waartoe wij uiteraard met een samenvatting moesten volstaan.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen