Ds. Saldenus leefde dicht bij de dood

De laatste preek die ds. Saldenus gehouden heeft, is na zijn dood uitgegeven. Zij verscheen in de bundel "Geesteliken Honingraad". Een gemeentelid had haar uitgeschreven; hij had er naar gestreefd om "de eygenste saecken, woorden en spreekwijsen" van Saldenus te behouden. Zodoende is ook de zwanezang van deze aanhanger van de Nadere Reformatie overgeleverd.

Guiljelmus, of ook wel Willem Saldenus kan gerekend worden tot de Nadere Reformatoren. Zijn biograaf, G. van den End, die op hem promoveerde, noemt hem in de ondertitel van zijn proefschrift: „Een praktisch en irenisch theoloog uit de Nadere Reformatie." Dat de idealen van de Nadere Reformatie ook die van Saldenus waren, was bij zijn tijdgenoten wel bekend. De uitgever van de laatste preek noemde hem in een adem met mannen als Theodorus en Wilhelmus à Brakel, Jodocus van Lodenstein en anderen.

Ook Saldenus' prediking maakt zijn plaats duidelijk. Hij legde met de andere Nadere Reformatoren veel nadruk op de toepassing en hij liet een vergezochte verklaring liever achterwege. Hoe belangrijk Saldenus de prediking trouwens achtte, kan nog blijken uit de homilitiek (boek over predikkunde), die hij 1677 uitgaf. Hierin heeft hij behartigenswaardige zaken gezegd over de preek.

Student
Een ander onderwerp waar Van den End met betrekking tot het leven en de arbeid van Saldenus aandacht aan besteedt, is diens visie op het sterven en de dood. Dat Saldenus zich hiermee bezig heeft gehouden, is niet verwonderlijk: in zijn leven was hij meermalen met het sterven geconfronteerd, zoals zal blijken uit zijn levensloop.

Willem Saldenus werd in mei 1627 in Utrecht geboren. Zijn vader was daar kleermaker. Willem groeide op in deze stad en bezocht er de school. In 1643 liet hij zich inschrijven als student in de theologie aan de Universiteit in zijn geboorteplaats. Daar kwam hij onder anderen in aanraking met Gisbertus Voetius en Johannes Hoornbeek, ijveraars voor de Nadere Reformatie. Tot beide hoogleraars heeft hij zich bijzonder aangetrokken gevoeld.

Vaak ziek
Vijf gemeenten heeft ds. Saldenus tijdens zijn leven gediend: Renswoude vanaf 1649, Kockengen vanaf 1652, Enkhuizen vanaf 1655, Delft vanaf 1664 en 's-Gravenhage van 1677 tot zijn dood in 1694. In deze gemeenten heeft hij de leden opgeroepen tot een getrouwe wandel naar het Evangelie. Zijn ambtswerkzaamheden kwam hij getrouw na, ondanks een zwakke gezondheid: Saldenus was nogal eens ziek.

Toen hij predikant in Kockengen was, heeft hij zelfs eens gemeend dat hij niet weer zou genezen. In zijn intreepreek in Delft merkte hij op dat hij deze dienst en de afscheidspreek in de vorige gemeente had geleid „met een gansch lusteloozen geest, en een siekelijk, koortsig lichaam." Ongetwijfeld hebben deze zaken Saldenus gewezen op de onzekerheid van het leven. Sterfgevallen in zijn naaste omgeving zullen die indruk hebben versterkt.

Huwelijken
Saldenus was predikant van Kockengen toen hij op 20 februari 1653 in het huwelijk trad met Anna Twist, evenals hij uit Utrecht aflcomstig. Uit dit huwelijk werd een zoontje geboren, dat de naam Justus kreeg. Twee maanden was het jongetje oud toen het in april 1657 overleed. Drie maanden erna stierf ook Saldenus' eerste vrouw.

De weduwnaar hertrouwde in 1660 met Elisabeth Bosch maar ook dit huwelijk heeft niet lang geduurd: november 1663 werd deze vrouw door de dood weggenomen. Een jaar later, toen Saldenus predikant was in Delft, trouwde hij voor de derde maal, nu met Anna van Baerle.

Saldenus beleefde nu meer voorspoed dan in de vorige jaren. Zeven kinderen werden geboren, maar niet alle zeven bereikten ze de volwassen leeftijd. Op 14 mei 1666 overleed het oudste kind, een jongetje, Henricus. De Utrechtse predikant en dichter, Jodocus van Lodenstein maakte naar aanleiding van het sterven een rouwdicht.

Hoe lang Saldenus' derde huwelijk geduurd heeft, is niet precies bekend. Mogelijk is zijn derde vrouw rond 1680 gestorven, want op 27 oktober 1681 trad de predikant voor de vierde maal in het huwelijk, nu met Clara Ravens, afkomstig uit 'sGravenhage, waar Saldenus toen stond.

Voorbereiding
De dood is het gezin van Saldenus dus niet voorbij gegaan. En dit, gevoegd bij een zwakke gezondheid, die hem een aantal malen aan de rand van het graf bracht, is er de oorzaak van geweest dat hij regelmatig geschreven heeft over het sterven en de dood. Zelfs gaf hij er een apart boekje over uit, waarvan de titel was "Leven uyt de Doodt".

De eerste druk daarvan verscheen in 1667. Het voorzag blijkbaar in een behoefte, want in 1671 verscheen een derde druk, terwijl in 1675 een uitgave verscheen in het Duits. Saldenus heeft zijn geschrift in twee delen verdeeld. Het eerste deel handelt over de vraag wat men doen moet om zich voor te bereiden op de eigen dood; het tweede deel wijst op het belang om voordeel te trekken uit de dood van een ander.

In een aantal lessen werkte Saldenus het één en ander uit. Wat het eerste betreft, de voorbereiding op de eigen dood, merkte Saldenus onder andere op dat iemand die goed wilde sterven, godzalig moest leven. Zo iemand stierf in de gunst van God.

Kloekmoedig
In het tweede deel zette Saldenus onder meer uiteen dat iemand die zich bij de dood van een ander op de juiste manier wilde gedragen, alleen in "de gemeynschap met Godt zijn verghenoeginghe" moest zoeken. Saldenus riep de gelovigen op om hun harten te doen uitgaan naar die veel heerlijker gemeenschap, die hen nooit meer ontnomen zou worden, de gemeenschap met God. Gods nabijheid bleef eeuwig. „Hij is -zo besloot Saldenus- de volmaakste volheid in uw gebrek, het helderste licht in uw duisternis, de grootste rijkdom in uw armoede, de zoetste vreugde in uw droefheid."

Voor Saldenus zelf is de dood wel plotseling gekomen, maar niet onverwachts. Hij had zich volgens een van zijn eigen lessen „teghen de doodt met geestelijcke kloeckmoedigheydt" gewapend. Saldenus wist wel van de vrees die de dood kon aanjagen, maar hij wist ook en beleed dat voor de vromen het sterven maar een schaduw was, terwijl voor de goddelozen de dood een begin van de smarten vormde. „Wat voor kwaad kan de dood ons doen als Christus de onze is?", riep Saldenus uit. „Wie zich in Zijn armen bevindt, hoeft niet te vrezen."

Penning
In zijn proefschrift wijst Van den End erop dat ter gelegenheid van Saldenus' sterven een penning werd vervaardigd. Iets dergelijks was in de zeventiende eeuw nog een zeldzaamheid. Van den End: „Slechts van twee gereformeerde predikanten uit die jaren bezitten wij zo'n gedenkteken, namelijk van Th. de Lantman en van Saldenus."

Deze laatste opmerking is niet helemaal juist, want ook van Saldenus' geestverwant en vriend Jodocus van Lodenstein is een dergelijke penning bekend. Dat neemt niet weg dat het proefschrift over Saldenus een lezenswaardig en boeiend boek is geworden. Voor geïnteresseerden in de geschiedenis van de Nadere Reformatie is dit boek zonder meer een aanwinst. Het is keurig uitgegeven.

N.a.v. "Guiljelmus Saldenus, een praktisch en irenisch theoloog uit de Nadere Reformatie" door dr. G. van den End; uitg. Groen, Leiden; 319 blz. ƒ 39,50.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen