Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

WIE WAT BEWAART, BELEEFT WAT…

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

WIE WAT BEWAART, BELEEFT WAT…

6 minuten leestijd Arcering uitzetten

Het gebeurt de laatste jaren helaas vaker, dat een plaatselijke gemeente moet worden opgeheven. Meestal is de reden, dat het aantal leden zodanig is afgenomen, dat het niet verantwoord lijkt als plaatselijke gemeente verder te gaan. Hoewel, twee of drie in ‘s Heren naam is toch voldoende? Een opheffing kan echter in allerlei vormen gebeuren. De opheffing van de kerk van Zwartsluis was eigenlijk een fusie met de veel jongere kerk van Genemuiden. In Zwartsluis bleef een preekplaats onder verantwoordelijkheid van Genemuiden voortbestaan. De opheffing van Den Haag Centrum zou ook gezien kunnen worden als een kerkelijke herindeling van de regio Den Haag. In Klundert en in Lutjegast ging het om een echte opheffing, waarbij ter plekke geen Christelijke Gereformeerde Kerk meer bleef bestaan.

In overleg met de classis (artikel 38 K.O.) moet bij een opheffing van alles geregeld worden. Het belangrijkste is wel dat de overgebleven gemeenteleden in één of meer andere gemeenten een goed onderdak krijgen. En dat er een gemeente aangewezen wordt, die zo nodig attestaties en doopbewijzen van de leden van de opgeheven gemeente kan afgeven. Maar als de gemeenteleden goed zijn ondergebracht, blijft er nog een kerkgebouw met inboedel over. Het kerkgebouw kan een andere functie krijgen, bijvoorbeeld als synagoge in Den Haag-Centrum; het orgel kan verhuizen naar een andere kerk, bijvoorbeeld het Haagse orgel naar de kerk van Hattem (ik luister daar elke zondag met genoegen naar). De eerste steen kan ondergebracht worden bij het documentatiecentrum van onze kerken in Veenendaal. Maar ook daarna blijft er nog genoeg over: een avondmaalsstel of zelfs - zilver, een doopvont, wandkleden, een kanselbijbel, bibliotheek en tenslotte archief. Kerkelijke kunst en voorwerpen die kenmerkend zijn voor de Christelijke Gereformeerde Kerken, kunnen ook een bestemming krijgen in museum Catharijneconvent in Utrecht. De Stichting Protestantse Kerkelijke Kunst, waarin onze kerken via het deputaatschap voor de kerkelijke archieven vertegenwoordigd zijn, bemiddelt daarbij. De eigendomsrechten van de soms kostbare voorwerpen kunnen bij de kerken blijven, terwijl wat cultuurhistorisch waardevol is voor de volgende generaties bewaard blijft. Maar dit artikel gaat over het archief.

CASUS: HET KERKARCHIEF VAN LUTJEGAST

Volgens bijlage 63 van de kerkorde, artikel 15, moet bij opheffing, splitsing of fusie van een plaatselijke gemeente advies worden ingewonnen bij het deputaatschap voor de kerkelijke archieven. En als de op te heffen plaatselijke gemeente dat zou vergeten, dan kan de classis daaraan herinneren. Hoe de regeling van een plaatselijk kerkarchief in zijn werk kan gaan, kan geïllustreerd worden aan de gang van zaken in Lutjegast.

De Christelijke Gereformeerde Kerk van Lutjegast werd in 1928 gesticht als ‘station’ van de kerk van Kornhorn. In 1947 werd de kerk verzelfstandigd en kreeg dus een eigen kerkenraad. Het aantal leden is nooit hoog geweest, maar toch wel zodanig, dat van 1952 tot 1956 ds. J.B. Kühlemeier er predikant kon zijn en dat van 1984 tot 2001 de predikanten H.E. Sterk en E. Everts Lutjegast in combinatie met Ulrum konden bedienen. Maar in 2009 was het ledental zover teruggelopen, dat besloten werd tot opheffing met ingang van 2010. Voor de afwikkeling van de bezittingen - waaronder het kerkarchief - werd een liquidatiestichting in het leven geroepen. Omstreeks de jaarwisseling 2009/2010 werd door het stichtingsbestuur contact opgenomen met het deputaatschap voor de kerkelijke archieven met de vraag wat de beste bestemming voor het kerkarchief zou kunnen zijn. Namens het deputaatschap bezocht ik de kerk, waar het archief in een kast werd bewaard en sprak ik met de broeders R.J. van der Wal en H.P. van Til van het stichtingsbestuur. Al snel waren we het eens over de wens om het kerkarchief permanent te bewaren en daartoe onder te brengen bij een archiefdienst van de overheid. In het geval van Lutjegast was dat - bijna vanzelfsprekend - het regionaal historisch centrum “De Groninger Archieven”. Nadat ik contact had gelegd met De Groninger Archieven werd afgesproken, dat het archief om niet zou worden overgebracht naar de stad Groningen en daar voorzien zou worden van een inventaris, die door of namens de kerk zou worden vervaardigd. Een taak die ik op me nam en in twee dagen tot een afronding kon brengen, want het archief is niet zo omvangrijk. Het gaat om ongeveer anderhalve meter archief, voornamelijk delen. In het contract van langdurig bruikleen is bepaald dat de eigendom van het archief bij de stichting blijft, maar na eventuele opheffing van de stichting overgaat op het deputaatschap voor de kerkelijke archieven. Door de overbrenging van het kerkarchief naar een archiefdienst van de wereldlijke overheid, komt het archief onder de werking van de archiefwet. Dat betekent niet alleen dat de overheid alle noodzakelijke maatregelen treft voor het langdurig behoud van het archief, zoals brandvrije, vochtvrije en klimatologisch verantwoorde opslag, maar ook dat het archief door historisch geïnteresseerden geraadpleegd kan worden, bijvoorbeeld voor het schrijven van een streekroman over Lutjegast in de Tweede Wereldoorlog. Echter, in de bewaargevingsovereenkomst is vastgelegd dat een aantal delen van het archief voorlopig van de openbaarheid is uitgezonderd, met name ter bescherming van de privacy van (oud-)leden.

WAT IS VAN WAARDE?

Niet alle mappen die in het archief werden aangetroffen zullen worden bewaard. Bijvoorbeeld de stukken die elke kerk ontvangt van de classis of van de synode. Er mag van worden uitgegaan dat dergelijke stukken centraal bewaard worden in het archief van de classis of de synode. Het is niet nodig dat diezelfde stukken in elk kerkarchief ook worden bewaard. Ook allerlei ingekomen post met verzoeken om een bijdrage voor dit of dat goed doel mogen gerust weg. Dergelijke “spam” zat trouwens niet of nauwelijks in het kerkarchief van Lutjegast. De ordening en beschrijving van het kerkarchief is systematisch gedaan: allereerst het archief van de kerkenraad, daarna de ledenadministratie, vervolgens de archieven van de commissie van beheer en van de diaconie en tenslotte enkele gedeponeerde archieven, zoals van de meisjesvereniging of van een studievereniging. Alles met elkaar omvat de beschrijving 47 inventarisnummers.

Het archief is verpakt in zuurvrije omslagen en opgeslagen in 9 zuurvrije archiefdozen. Behoudens enkele uitzonderingen is dit archief dus te raadplegen in De Groninger Archieven, Cascadeplein 4 in de stad Groningen.

In Den Haag-Centrum is ongeveer op dezelfde wijze het archief terecht gekomen bij het Haags gemeentearchief, in Klundert is het regionaal archief West-Brabant in beeld. In deze beide gevallen zijn de inventarisatiewerkzaamheden door medewerkers van de ontvangende archiefdienst verricht. In Zwartsluis is het archief van de opgeheven kerkelijke gemeente niet bij een archiefdienst van de burgerlijke overheid terecht gekomen, maar blijft de zorg voor dat archief bij de kerkelijke gemeente van Genemuiden.

ACTUELE PLANNEN

In dit kalenderjaar 2012 hopen de archivarissen van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt, de Nederlands Gereformeerde Kerken en de Christelijke Gereformeerde Kerken op zeven plaatsen verspreid door het land toerustingsavonden te beleggen voor scribae en beheerders van plaatselijk of regionaal kerkarchief. De hierboven beschreven gang van zaken met betrekking tot het archief van een opgeheven kerkelijke gemeente zullen op deze toerustingsbijeenkomsten ook aandacht krijgen, maar daarnaast willen we bijvoorbeeld ook de digitalisering van kerkarchief ter sprake brengen. Aan dit actuele onderwerp zal in de toekomst ook in Ambtelijk Contact aandacht worden besteed.

mr. C.J. van Heel (Groningen, 1943) is rechtshistoricus, dient onze kerken sinds 1983 als archi-varis-deputaat en is lid van de kerk te Hattem.

Dit artikel werd u aangeboden door: Christelijk Gereformeerde Kerken

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van woensdag 1 februari 2012

Ambtelijk Contact | 16 Pagina's

WIE WAT BEWAART, BELEEFT WAT…

Bekijk de hele uitgave van woensdag 1 februari 2012

Ambtelijk Contact | 16 Pagina's