Uit oogpunt van heemschut

EEN DICHTERLIJKE ONTBOEZEMING

De bekende theoloog, dichter en essayist Willem Barnard onthulde enkele jaren voor zijn dood in 2010 dat hij van harte had meegewerkt aan de totstandkoming van de Nieuwe Psalmberijming (NB), maar wel ‘uit oogpunt van heemschut’ (Heemschut is de grootste en een van de oudste particuliere verenigingen ter bescherming van cultuurmonumenten). Inhoudelijk vond hij dat de strofsche vorm menig psalm geweld aandeed. Het onberijmde zingen genoot verre de voorkeur boven het berijmde. Hij bestempelde berijmde psalmen zelfs als ‘op de psalmtekst gebaseerde gezangen’, wat een verrassende blik bood op de ‘gezangenkwestie’.

Waarom dan toch meegewerkt ? Omdat hij de melodieën zo prachtig vond dat alles wat kon helpen ze in gebruik te houden de moeite waard werd geacht zich ervoor in te spannen.

LITURGISCHE EROSIE

Het is inmiddels meer dan een halve eeuw geleden dat Barnard c.s. werkten aan deze berijming. De defnitieve versie verscheen in 1968. Dat is ruim 45 jaar geleden. Ik mag constateren dat de ‘heemschut’ effectief is gebleken, want de NB wordt nog volop gebruikt in tal van kerken. Het is uiteraard speculeren hoe het gegaan zou zijn, wanneer deze berijming niet tot stand gekomen was. Meer gemeenten zouden langer gebleven zijn bij de berijming van 1773. Toch blijkt uit discussies die soms oplaaien in bijvoorbeeld het Reformatorisch Dagblad, dat het ook binnen gemeenten die zich principieel altijd zijn blijven houden aan ‘1773’ moeilijker wordt deze berijming integraal te handhaven, omdat het taalgoed van deze berijming nu eenmaal steeds verder verwijderd raakt van dat van nu. Er zijn na ‘68 ook wel andere psalmberijmingen op de Geneefse melodieën gemaakt. Ook valt niet uit te sluiten dat gezocht zou zijn naar andere manieren van psalmzingen. Zo zijn er diverse mogelijkheden om psalmen onberijmd te zingen. En zodra het evangelisch liedgoed breed-kerkelijk in zwang raakte werden ook psalmen in populaire zangstijl verpakt, m.n. in de bekende ‘Psalmen voor nu’ (deels onberijmd)

ANALYSE

Wat ik jammer vind is dat niet alleen ‘1773’, maar ook ‘1968’ steeds meer onder druk komt te staan. Voor zover ik het kan inschatten, zijn daarvoor drie oorzaken aan te wijzen:

1. De tendens wordt kerkelijk steeds breder en sterker om psalmen sowieso meer weg te laten uit de liturgie. Dat heeft theologische (en bedenkelijke) oorzaken.

2. Het 16de-eeuwse muzikale weefsel van de traditioneel berijmde psalmen wordt steeds minder gewaardeerd. Deze ontwikkeling staat binnen het breedmaatschappelijke kader van de tanende belangstelling voor klassieke muziekvormen. Een symptoom daarvan is, dat de aanwas van jonge organisten de afgelopen decennia sterk is afgenomen.

3. Ook het kort-naoorlogse taalkleed is al aan slijtage onderhevig.

EN VERDER?

Ik vrees dat alle pogingen tot ‘heemschut’ op termijn tot mislukken gedoemd zijn. Jammer, omdat het gros van de klassieke psalmmelodieën ongeëvenaard schoon is en vaak schitterend afgestemd op de ‘toon’ van de betreffende psalm. Jammer ook omdat een besef van verbondenheid met 4 à 5 eeuwen gereformeerde (zingende) generaties afkalft.

Barnard’s ideaal (het zingen van psalmen onberijmd) blijft inmiddels staan: dát er psalmen gezongen worden en liefst zo nauw mogelijk Gods Woord volgend, is belangrijker dan de heemschut van de vormen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen