Voor Oud en Jang

LXHI.

Groan's „Ongeloof en Revolutie". Bezoekers van zijn voorlezingen.

Naast het „Handboek der Geschiedenis van het Vaderland", is er wellicht geen boek van mr. Groen van Prinsterer, dat zo zeer bekendheid verwierf als zijn-„Ongeloof en Revolutie", dat een jaar later verscheen dan het eerstgenoemde, dus in 1847. Bedenkt men, dat Groen in dit zelfde jaar ook het achtste deel van de eerste serie van zijn „Archives de la Maison d'Orange-Nassau" uitgaf en daarbenevens van Februari 1847 tot Februari 1848 voor een maandblad een achttal verhandelingen schreef over „Het recht der Hervormde Gezindheid", alsook nog in 1847 een beknopt geschrift over de zendeling Werteman het licht deed zien, dan geeft dit wel een indruk van de onvermoeide werkkracht, welke Groen ontwikkelde.

Het genoemde boek „Ongeloof en Revolutie", dat 439 bladzijden telt en voorzien is van een voorwoord, bestaat uit een reeks voorlezingen, door mr. Groen van Prinsterer te zijner huize aan de Korte Vijverlaan te 's-Gravenhage, in zijn boekenkamer, in de winter 1845—1846 voor een klein getal belangstellenden gehouden. Voordat wij iets over de inhoud van dit werk naar voren brengen, wensen wij eerst eens bij dit gezelschap stü te staan. Het was, zoals Groen zelf in zijn voorwoord vermeld heeft, een' klein gezelschap. Aanvankelijk, dat wil zeggen bij de eerfte drie voordrachten, waren er 12 personen aanwezig. Daarna zijn er nog enkele bijgekomen, doch meer dan twintig zijn er nooit geweest. Onder hen bevonden zich allereerst twee zwagers van Groen, namelijk mr. J. A. PhUipse en M. A. F. H. Hoffman. De eerstgenoemde, die van 1800 tot 1884 leefde, had tot de schoolmakkers en later tot de academie-vrienden van Groen behoord en was met Groen's jongste zuster gehuwd. Hij bekleedde o.a. de functie van vice-voorzitter van het Provinciaal-Gerechtshof in Zuid-Holland, was daarna lid der Eerste Kamer, van welk college — welks leden destijds nog door de koning benoemd werden — hij qok vele jaren voorzitter is geweest. Hij was niet van Groen's beginsel, doch veeleer conservatief-liberaal. Groen's tweede, hierboven genoemde zwager stondj uit beginseloogpunt bezien, dichter bij Groen. Ook hij heeft deel uitgemaakt van de Staten-Generaal, niet echter van de Eerste, doch van de Tweede Kamer. Van beroep was hij koopman, die woonde eerst te Rotterdam, later in Den Haag.

De derde bezoeker van Groen's voordrachten was mr. C. H. Gockinga, een rechtsgeleerde van buitengewone begaafdheid, die in 1844 van rechter te Winschoten tot lid van de Hoge Raad benoemd werd. Hoewel hij verklaard heeft, dat hij de voorlezingen met veel genoegen had bijgewoond, is het toch niet met zekerheid te zeggen, dat hij er ook mede ingestemd heeft. Dit is al evenmin het geval met mr, H. VoUenhoven, die op 29-jarige leeftijd Groen's (voorlezingen bijwoonde, wel niet alle, daar hij de kring binnentrad toen Groen de helft van zijn voorlezingen, zoals deze in „Ongeloof en Revolutie" voorkomen, reeds uitgesproken had. Hij was van remonstrantse huize en behoorde ook later niet tot de geestverwanten van Groen.

De volgende bezoeker van de voorlezingen was de heer J. J. F. Noordziek, het latere lid van het hoofdbestuur der Orde van Vrijmetselaren. Hoe deze in die kring verzeüd geraakt is, is niet bekend. Waarschijnlijk doordat hij met Groen in aanraking gekomen is in zijn functie van onder-bibliothecaris van de KoninkUjke h Bibliotheek te 's-Gravenhage en later belast was met de verzorging van de Handelingen der Staten-Generaal en directeur was van de stenografische inrichting der Kamers. Van een vriendschappelijke verhouding tussen hem en Groen is vóór of na de voorlezingen echter niets gebleken.

Vervolgens moet als één der deelnemers van Groen's Voorlezingen genoemd worden mr. F. de Greve (1803-1877). Hij kende Groen van de Leidse Academie, waar hij drie jaar na Groen aankwam. Reeds op 25-jarige leeftijd werd deze mr. de Greve professor te Franeker. Een geestverwant van Groen was hij zeker niet. Later heeft Groen van hem zelfs tamelijk hevige aanvallen te verduren gehad.

Evenmin behoorde Jhr. mr. W. Boreel van Hogelanden tot de geestverwanten van Groen, hoewel hij diens voorlezingen volgde en vroeger met hem tot de leerlingen van Bilderdijk had behoord. Met Groen maakte hij in 1840 deel uit van de Dubbele Kamer, was voorts lid der Tweede Kamer, waarvan hij later ook nog voorzitter is geweest. Hij stond toen bekend als een zeer gematigd liberaal. Die tegenstelling met Groen komt zeer duidelijk tot uiting in de brief, die Boreel in 1847 aan Groen schreef om hem voor de toezegging van „Ongeloof en Revolutie" te bedanken. In deze brief deed Boreel zich kennen als een voorstander van de leer van het maatschappelijk verdrag, hetwelk door Groen in de zesde zijner voorlezingen als grondslag der revolutionnaii-e theorie wordt aangemerkt.

Nauwer met Groen verwant waren de beide graven Van Bijlandt, mr. E. J. A. Graaf van Bijlandt en dr. E. F. H. M. Graaf van Bijlandt. De laatstgenoemde was de stichter der Duitse kerk te 's-Gravenhage en aldaar als geneesheer zeer bekend en geliefd. Aan politiek heeft hij nooit gedaan, zulks in tegenstelling met zijn broer mr. E. Graaf van Bijlandt, die een ti"Ouw volgeling van de liberale rhorbecke was, maar tevens een krachtig voorstander van de vrijheid voor personen en instellingen, wier beginselen tegengesteld aan de zijne waren.

Vervolgens werden de voorlezingen bezocht door Jhr. mr. Gevaerts en Jhr, Gevers van Kethel en Spaland, die tot de oudere geestverwanten van Groen behoorden.

In het vervolg zullen wij D.V. nog enkele bezoekers van Groen's voorlezingen noemen.

(wordt vervolgd)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen