Vrijheidsstrijd of godsdienststrijd?

II.

Over het antwoord op bovenvermelde vraag is al sedert laaig getwist. Reeds in de tijd toen de opstand tegen Spanje nog maar enkele jaren aan de gang was, be­ stond hierover verschil van mening, zo zelfs, dat het maar weinig had gescheeld of een predikant had hiervan tijdens het houden zijner predikatie het slachtoffer kunnen worden. Dit geval deed zich voor in 1574 tijdens het beleg van Leiden. De magistraat aldaar had namelijk wegens gebrek aan zilver papieren penningen laten slaan ter waarde van 28 en 14 stuivers. De kleinsten dezer noodmunten voerden aan de ene zijde een leeuw met zwaard en schild met het latijnse opschrift: „Pugno pro patria", dit wil zeggen: „Ik strijd voor het vaderland". De grote noodmunten vertoonden een leeuw, houdende een hoed op een speer met de woorden: „Haec libertatis ergo", d.w.z.: „Dit is voor de vrijheid" waarmede m.en wilde zeggen, dat men leed en streed om de vrijheid.

De toenmalige predikanten te Leiden waren hierover echter allerminst te spreken. Van de predikstoelen kwamen zij er tegen op om het te doen voorkomen alsof het louter ging om de vrijheid en niet om de godsdienst. Zij bestraften de wethouders hierover, hen „libertijnen" of „vrijgeesten" noemende, daar men op de noodmunten in plaats van „Haec libertatis ergo" had behoren te plaatsen de woorden „Haec religiones ergo", wat betekent: „Dit is om de religie".

Volgens de historiesöhrijver Brandt, die van het vorengenoemde melding m.aakt, voer een der predikanten 'in de St. Pieterskerk over deze handelwijze der magistraatspersonen 20 heftig uit, dat het de verontwaardiging van de stadssekretaris Jan van Hout derm'ate opwekte, dat hij een 'geladen pistool uit zijn zak haalde en tot burgemeester Van der Werff, die naast hem zat, zeide: „Wil ik hem er afliohten? " De burgemeester vond dit echter een al te kras middel en voorkwam, dat de daad bij het woord werd gevoegd. Of Jan van Hout werkelijk het schot zou hebben gelost, waarmede hij zich aan moord zou hebben schuldig geraiaakt of dat zijn handeling als dreigement of als middel om vrees aan te jagen was bedoeld, wordt door Brandt niet vermeld. Dit voorval levert 'in ieder geval wel een duidelijke il'lustratie van de verdeeldheid, welke er toen reeds bestond over de vraag of de strijd tegen Spanje om de vrijheid of om de godsdienst werd gevoerd.

Die verdeeldheid wijst er voorts op dat de eerstgenoem'den onder de door hen begeerde vrijheid niet uitsluitend de gewetensvrijheid en de vrijheid om God naar Zijn Woord te mogen dienen, verstonden, want die vrijheden werden ook door de andere partij begeerd en voorgestaan. Zij verstonden er onder de vrijheid, die betrekking had op het verbreken van de band met Spanje om alzo onafhankelijk en van de Spaanse overheersing bevrijd te worden. Ofschoon hierover veel meer te zeggen zou zijn, moeten we hiervan afzien om niet te ver uit te weiden.

Feit is echter, dat de belijders der 'gereformeerde religie een zeer belangrij'ke rol in de strijd tegen Spanje 'hebben vervuld en dat de door hen voorgestane gods'dienst hen daartoe dreef. Oo'k het doel wat zij nastreefden 'Stond geheel in het teken van de godsdienst. Mr, Groen van Prinsterer zegt hiervan in § 131 van zijn Handboek, dat de hervormden vrijheid van „christelijke 'godsdienstoefening" ten doel hadden. Voorts, dat zij zich, uitgezonderd 'geloofsverzaiking, alles zouden hebben getroost, die vrijheid echter niet, waarop hij laat volgen: „Tengevolge dezer plichtmatige 'Onverzettelijkheid werd de krijg somtijds voortgezet, enkel om de godsdienst. De hervormden, kern van de wederstand, gaven weldra de leiding en toon; voor hen geen vrede zolang het ene nodige werd ontzegd. Door de strijd om vrije belijdenis der gereformeerde kerk, is de staat der Verenigde Nederlanden 'gevormd".

Een soortgelijk oordeel als van Mr. Groen van Prinsterer met betrekking tot het aandeel, dat de gereformeerden of hervormden in de worsteling tegen Spanje hebben gehad, treft men ook bij andere historieschrijvers 'aan, zoals bij Fruin, Bakhuizen v. d. Brink, Van Schelven e.a., doch hierover in een volgend artikel.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen