IN DE BAN DER VERNIETIGING

Amerikaans-Russische besprekingen te Helsinki

In Helsinki, hoofdstad van het tussen Oost en West gelegen Finland, zullen de supermachten Amerika en de Sovjetunie na een jarenlange bewapeningswedloop in deze „ijzeren eeuw" van onvoorstelbare vernietigingsmogelijkheden elkaar voor het eerst ontmoeten met het doel de mogelijkheden te verkennen tot beperking der massale vernietigingswapenen. Daarmede is voor de eerste maal een fundamenteel probleem, in de schaduw waarvan deze generatie leeft, tussen beide machten ter diskussie gesteld: het vraagstuk of beide reuzen hun allesvernietigende kernwapen potentieel steeds verder in omvang en uitwerking zullen blijven vermeerderen, dan wel een - voorlopig? - rustpunt zullen trachten te vinden.

Een rustpunt, en vooriopig niet meer dan dat. Want deze thans begonnen diskussie beoogt vooralsnog geen poging tot oplossing van de politieke spanningen tussen beide machten, en zij wordt evenmin gedragen door een toenemend begrip of groeiend vertrouwen. Zij wordt gedragen door het groeiend besef, dat beide machten in de ban van het atoomwapen zijn geraakt, en ook voor industriële supermachten de vervaardiging van het onvoorstelbaar geldverslindende kernwapenarsenaal zich grenzen beginnen af te tekenen, zowel wat de zin van het verder opstapelen van vernietigingswapenen betreft als de draagkracht van hun nationale ekonomieën.

Beperking der atoombewapening.

Vrede en ontwapening zijn onderwerpen, die in deze besprekingen niet aan de orde zijn gesteld. Wel bestaat op zichzelf de mogelijkheid, dat een regeling, van hoe geringe omvang dan ook, tussen beide mogendheden het politieke klimaat zou kunnen verbeteren in de richting van ontspanning, waardoor uiteindelijk ook de mogelijkheid zou toenemen van een poging de poUtieke spanningen, die tussen beide machten bestaan, te regelen. Er zullen weinigen zijn, die reeds nu in die richting duidelijke pérspektieven durven te veronderstellen. De spanningen, die sinds bijna 25 jaar tussen beide wereldmachten bestaan, omvatten in feite de gehele globe, en zijn niet met goede bedoelingen of politieke kunstgrepen op te lossen, om van luidruchtige naïeve demonstraties maar niet te spreken. Voor beide naties, die elkaar voor het eerst in de geschiedenis op een dergelijke wereldomspannende wijze ontmoeten, gaat het niet alleen om de macht, maar evenzeer om veiligheid door macht. Van Russische zijde komt daar nog bg dat het zijn politieke strategie nog steeds opbouwt op een ideologisch communistisch fundament, dat het eigen wantrouwen voedt en politieke bewegingsvrijheid belemmert zowel ten aanzien van het eigen volk als ten aanzien van het Oostelijk blok. Het officiële dogma, dat men de eigen communistische wereld voorhoudt, leert nog altijd de vijandschap van het kapitalistische Westen zowel als de onvermijdelijke ondergang daarvan.

De voorgeschiedenis.

Nog tijdens het presidentschap van Johnson werd in beginsel overeenstemming bereikt over' ; houden van besprekingen over de 'i-ieperking van de verdere ontwikkeling van de raketbewapening. De ontmoeting tussen de toenmalige president Johnaun en de Russische premier tijdens het laatste gedeelte van Johnsons ambtsperiode schijnt een belangrijke rol in dit besluit te hebben gespeeld. De Russische invasie in Tsjechoslowakije doorkruiste echter deze af spraak. Nixon vatte na zijn ambtsaanvaarding deze tijdelijk afgebroken draad weer op, maar verbond tevens daaraan een nieuwe voorwaarde, nl. dat de besprekingen over de beperking van de raketbewapening deel moesten uitmaken van een meer omvattende politieke regeling tussen Amerika en de Sovjetunie. Een voorwaarde, die Nixon thans heeft laten vallen, zoals nog elders ter sprake zal komen. De oppositie van de demokraten een raketafweersysteem.

Het ophanden zijn van besprekingen met de Sovjetunie leidde in Amerika in de achter ons liggende maanden tot heftige politieke diskussies tussen de Demokraten met Ted Kennedy in de voorhoede, tegen Nixons bewapeningsplannen. Een op het eerste gezicht vrij zonderiinge politieke strijd, omdat zij als inzet had de vraag ol Amerika een antiraket-raketsysteem, m.a.w. een op raketten gebaseerd afweersysteem, in staat om aanvallen van raketten te vernietigen, zou gaan bouwen. Men zou de vraag kunnen stellen welk bezwaar er politiek of militair kan bestaan tegen een zuiver defensief systeem. Van demokratische zijde trachtte men voor een deel binnenlandse politieke munt te slaan door haar te richten tegen de militaire topleiding, die zonder voldoende reden de Amerikaanse begroting met een steeds toenemend aantal miljarden dollars zou bezwaren. Een argument, dat sinds de Vietnamese oorlog bij een deel van de Amerikanen gehoor vindt. Een ander argument van politiek-militaire aard, eveneens door de demokraten gebezigd tegen de bouw van een raketafweersysteem, bracht de diskussie in meer zakelijke banen, waardoor een ook voor de nietdeskundige een enigszins toegankelijk beeld ontstond van de militaire en technologische aspekten, die aan het huiveringwekkende onderwerp atoombewapening verbonden zijn.

De basisprincipes: verrassingsaanval en vergeldingskapaciteit.

De twee grondprincipes, waarop de atomaire wedloop berust, zijn die van de „verrassingsaanval" en de , , vergeldingskapaciteit". Dit betekent, dat een atoommogendheid haar atoombewapening steeds zodanig zal trachten op te bouwen, dat deze niet door een eerste aanval kan worden uitgeschakeld, maar in staat blijft deze aanval vernietigend te beantwoorden. In feite bestaat er in dat geval een militair evenwicht en een bepaalde „veiligheid", gebaseerd op de gedachte, dat de zekerheid van wederzijdse totale vernietiging het werkelijke gebruik van het atoomwapen uitsluit.

Anderzijds is dit evenwicht door de razendsnelle technologische vooruitgang in de rakettechniek een uiterst wankel evenwicht, want steeds is het gevaar en de reële mogelijkheid aanwezig, dat één der supermogendheden plotseling een beslissende meerderheid blijkt te hebben verworven. Een meerderheid, die verworven zou kunnen worden zowel wat de aanvalskracht als de afweerkracht betreft. Een aldus geperfektionneerd raketsysteem zou in een eerste aanval in dat geval het vijandelijke raketsysteem in een verrassingsaanval volledig kunnen uitschakelen, zodat de , , vergeldingskapaciteit" wegvalt. Een gelijksoortige situatie is denkbaar, wanneer één der atoommogendheden er in zou slagen een afweersysteem aan te leggen, zodanig geperfektionneerd, dat het een „verrassingsaanval" geheel of voor een zeer aanzienlijk deel zou kunnen afslaan. Ook dan zou hetzelfde resultaat ontstaan zijn als hierboven, nl. een volledige superioriteit, die de mogelijke tegenstander bij voorbaat machteloos maakt, met alle mogelijke gevolgen van dien.

Het huidig wankel evenwicht.

Door een door beide machten gebruikt spionnagestelsel, met behulp van satellieten, die, uitgerust met de meest ingewikkelde en veelzijdige waarnemingsapparatuur, om de aarde wentelen, zijn beide partijen voor een belangrijk deel in staat de stand van de wederzijdse bewapening te konstateren. Van beide kanten bestaat thans waarschijnlijk de indruk, dat er ruwweg genomen althans voor dit moment een evenwicht bestaat in de machtsverhoudingen wat de atomaire bewapening betreft. Een evenwicht, dat echter binnenkort verstoord kan worden door nieuwe vindingen, waarvoor reeds konkrete aanwijzingen bestaan. Beide machten staan daarmede voor de keuze om de eindeloze spiraal van de verdere atoombewapening te volgen of te trachten een grens te vinden door onderlinge besprekingen.

De pro's en kontra's in de diskussie rondom de raketbewapening.

De oppositie van de demokraten tegen de opbouw van een uitgebreid afweerstelsel, kan in het licht van het voorgaande worden begrepen. Het zou kunnen worden getaxeerd door de Russen als een verbreking van het bestaande wankele evenwicht en als reden voor het voortzetten van de bewapeningsspiraal. Nixon heeft deels toegegeven aan deze druk, deels zijn principe gehandhaafd, door het afweersysteem te beperken tot bescherming van de silo's waarin de Amerikaanse lange-afstandraketten, de bekende „Minuteman", zijn opgesteld.

De SS-9 en de vergeldingskapaciteit.

Er is echter ook een dieper liggende reden, die in deze diskussie aan de dag kwam: de Russen waren bezig met de aanbouw van een nieuw rakettype, de zgn. SS-9. Dit type, waarvan er meer dan 250 in aanbouw zijn, zal in de jaren 1973 tot 1975 operationeel zijn. Dit nieuwe rakettype kan drie atoomkoppen tegelijk vervoeren, die ieder een vijfmaal zo grote atoomlading bevatten als de 1300 interkontinentale raketten, waarover de Sovjetunie nu reeds beschikt. Deze raket zou tevens over een grote trefzekerheid beschikken, terwijl uit het verspreidingspatroon van deze raketkoppen, dat zou overeenstemmen met de ligging van de silo's van de „minuteman", valt af te leiden, dat ze dienen om deze „minuteman" uit te schakelen. Ook de enorme vernietigingskracht van deze atoomkoppen, die hen in staat stelt de versterkte silo's te vernietigen, wijst in die richting.

Naast de verhouding in interkontinentale raketten, waarvan Amerika er ongeveer 1100 en de Sovjetunie er 1300 bezit, is de bouw van het nieuwe type een geweldige toekomstige versterking van de bestaande Russische overmacht in interkontinentale raketten. Het gevaar doemt bovendien op, dat deze nieuwe raketten van het type SS-9 in één verrassingsaanval de , , minuteman"-raketten voor 90 pet. of meer zouden kunnen uitschakelen door hun hierboven genoemde eigenschappen. Van demokratische zijde is daartegen aangevoerd, dat Amerika in dat geval nog de beschikking zou hebben over 41 duikboten, die uitgerust zijn met de zgn. „polaris"-raketten en deels met de zwaardere „poseidon"-raketten, en voorts met omstreeks 650 B-52 en B-58 lange-afstandsbommenwerpers, die per stuk vier waterstofbommen naar in Rusland gelegen delen kunnen transporteren. Op zichzelf is ook dit argument juist, want ook na een uitschakeling van 90 pet. of meer van de „minuteman"-raketten, lijft de vergeldingskapaciteit van Ameriaanse kant voor een (waarschijnlijk) aanienlijk deel bestaan.

De „MIRV".

Van Amerikaanse zijde heeft men in ontwikkeling de zgn. „MIRV", een systeem van drie atoomkoppen, dat door een nieuw type raket de zgn. „minuteman-lll" kan worden vervoerd. De vernietigingskracht van ieder van deze drie atoomkoppen is aanzienlijk minder dan die van de Russiche SS-9. Technisch echter schijnen zij veel meer geperfektioneerd te zijn dan de Russische, doordat zij door onbegrijpelijk gekompliceerde technieken de radar van de tegenstander zouden kunnen misleiden en tevens diens afweersysteem zouden kunnen overbelasten. Volgens het Amerikaanse weekblad „Newsweek" zou in mei of juni a.s. het stadium van proefneming kunnen zijn doorlopen. Dit kan dus - afhankelijk uiteraard van het resultaat van deze proefnemingen - betekenen, dat dan met de produktie daarvan kan worden begonnen. Men krijgt de indruk, dat deze „MIRV" minder in het centrum van de politieke diskussie heeft gestaan dan de aanleg van een afweersysteem ter beveiliging van de steden. De verklaring zou daarin kunnen worden gevonden, dat bij een deel van het Amerikaanse kiezers-pubhek de vrees bestond, dat een dergelijk afweersysteem versterking en verbetering van het Russische rakettenarsenaal ten gevolge zou hebben, waarvan de grote steden de dupe zouden kunnen worden.

Het is vrijwel zeker, dat de vervaardiging van deze „MIRV" veel sterker zal bijdragen tot Russische reakties dan de bouw van een raket-afweersysteem. Een indruk die door de vroegere presidentskandidaat Humphrey na een bezoek aan Moskou is bevestigd.

Bovendien zou de ingebruikneming van de „MIRV" ten gevolge kunnen hebben, dat de mogelijkheid van besprekingen over beperking van de raketbewapening op zijn minst ten zeerste zou worden bemoeilijkt. Zelfs de meest geperfektioneerde satellieten kunnen ten slotte niet meer waarnemen, of in een versterkte ondergrondse schuilplaats een raket met één of meer atoomkoppen staat opgeslagen.

Het is tenslotte de demokratische en aktieve senator Fullbright, die wel eens de indruk wekt er wat nai'eve opvatttingen op na te houden wat de verbetering van de Amerikaans-Russische verhouding betreft, die ook deze kwestie heeft aangesneden. Daardoor werden de meningen van een aantal senatoren en andere politici gedreven in de richting van een „bevriezen" van de experimenten met de „MIRV" gedurende de besprekingen met de Russen. Een „bevriezing" waar tegenover van Russische zijde wel een tegenprestatie zal worden verwacht wat betreft de ontwikkehng van de nieuwe Russische SS-9 en haar opvolgers. De bedoeling van een dergelijke „bevriezing" is uiteraard, zoals de lezer zal begrijpen, de stand der wederzijdse bewapening kontroleerbaar te houden en te voorkomen, dat de kontroleerbaarheid van de „MIRV" en de SS-9, wat hun meervoudige atoomkoppen betreft, geen „bewapeningsexplosie" teweeg brengt ten gevolge van de daaruit voortvloeiende onzekerheid.

De noodzaak van onderhandelen.

De beide supermachten staan met dit alles voor een haast onvermijdelijke noodzaak om te onderhandelen. Het, , evenwicht der vernietiging", dat thans bestaat, zal gezien de mogelijke ontwikkeling der nieuwe - in veel mindere mate kontroleerbare ~ raketten, binnen zeer afzienbare tijd kunnen worden verstoord. Een verstoring, die - zo ooit - dan toch wel zeer moeilijk tot een voor beide partijen konstateerbaar evenwicht zal kunnen leiden. De wederzijdse raketbewapening staat daardoor op het punt volkomen uit de hand te lopen, en de vemietigingsspiraal een onvoorstelbare hoogte te zullen gaan bereiken. Nixon heeft deze noodzaak aangevoeld en de weg voor de Russen vergemakkelijkt door deze besprekingen los te maken van zijn oorspronkelijke voorwaarde, n.l. dat zij gekoppeld zouden worden aan andere kwesties zoals het Midden-Oosten en Vietnam.

De mogelijkheid van onderhandelen.

De noodzaak bestaat, de onderhandelingen zijn begonnen. Kan er werkelijk enig resultaat van verwacht worden, ondanks het beperkte doel? Het gaat immers niet om ontwapening, maar om beperking der raketbewapening? De moeilijkheden zijn groot en haast onoverkomenlijk. Zij beginnen al met de begrenzing van het onderwerp. De be-sprekingen aangeduid onder de afkorting SALT (strategical arms limitation) houdt in, dat het gaat om de beperking van de strategische lange-afstandwapens. Op het oog komt dit neer op een stopzetting van de produktie of het ontwerpen van de SS-9, S-11 en S-13 enerzijds en de MIRV anderzijds. Het Amerikaanse weekblad „Newsweek" wijst op de ongelijksoortigheid van deze wapens. De SS-9 en de verdere typen van dit soort zijn bestemd om Amerikaanse raketten te vernietigen en de „vergeldingskapaciteit" aan te tasten, terwijl de MIRV wel het vermogen bezit om steden te vernietigen, maar niet om Russische - versterkte — raketafvuurplaatsen te vernietigen. Maar de moeilijkheden gaan verder. Volgens andere berichten zouden de Russen voornemens zijn van de Amerikanen te eisen, dat zij de atoomduikboten, bewapend met polaris- en poseidonraketten, zouden verminderen. Maar deze dienen voor een belangrijk deel als tegenwicht tegen de 700 middelbare-afstandsraketten, die de Russen in Oost- Europa hebben opgesteld, en die gericht zijn op West-Europese doelen. Daardoor zou de hoofdverdediging van Europa verzwakt worden, die door de militaire ongelijkwaardigheid van de NAVO-strijdkrachten te land, de ruggegraat van de Europese „veiligheid" zouden waarborgen. In deze onderhandelingen komen direkt of indirekt ook West-Europese militaire belangen in het geding.

Menselijke illusies.

Eén ding is zeker in deze niet doorzienbare kwestie. Het is niet in de eerste plaats de Rus of Amerikaan, die in deze verdwaasde en toch noodgedwongen wedloop der vernietiging zijn onmacht tot de vrede toont. Het is ook niet de wetenschap, die de schuldige is. Het is de mens, ongeacht zijn nationaliteit, die niet in staat blijkt tot vrede, maar zich uitrust tot vernietiging. Ondanks het feit, dat eeuwenlange illusies, nog nimmer zo door de verschrikking van de praktijk zijn weerlegd, khnkt in onze dagen de nieuwe illusie van de „mondigheid" van de mens, van de nieuwe „stad van de mens", die door deze mondige mens zal worden opgericht. Wanneer Groen van Prinsterer in de vorige eeuw het denken van die dagen, dat door gelijke verwachtingen van de menselijke rede wordt gedragen, bestrijdt, dan vat hij zijn oordeel samen in enkele woorden aan de Schrift ontleend: „Doch de wind zal hen allen wegvoeren, de ijdelheid zal hen wegnemen". Een woord, dat op mateloze ongegronde zelfoverschatting van het moderne denken in het licht van de verschrikking, die de mens heeft opgeroepen, nog toepasselijker is dan in de dagen toen Groen zijn „Ongeloof en Revolutie" schreef.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen