POLITIEKE KRINGEN

VERINGA GEEFT ZWART­ KIJKERS ONGEUJK

BINNENHOF - De Zwartgallige pessimisten krijgen ongelijk. Het tweede kabinet-Den 1^1 zal waarschijnlijk al eind september of begin oktober van start kunnen gaan. Twee weken geleden had niemand op het Binnenhof dat durven voorspellen. Na DenUyl's tweede mislukking liepen de schattingen van het tijdstip \raarop het nieuwe kabinet de macht zou overnemen uiteen van eind november tot „sinterklaas". Een enkele zwartkijker hield het zelfs op kerstmis. Sommige pessimisten beweerden dat er tijdens de kabinetsformatie nog gesneeuwbald zou kunnen worden.

Afear informateur Veringa heeft alle koffiedikkijkers in hun hemd gezet. Na zijn snelle succes bij het „lijmen" van de breuk tussen PvdA, CDA en D'66 over abortus is het tweede kabinet Den Uyl er tijna. Er zijn nog maar enkele kleinere hindernissen over. De voornaamste zijn de bezuinigingen op defensie en de bouw van kerncentrales. Ook de samenstelling van het nieuwe kabinet zal nog heel vat voeten in de aarde hebben. Nfaar na de oplossing van het grootste struikelblok - de abortuskwestie - zijn dat maar peuleschillen.

De snelheid waarmee Veringa succes boekte heeft politiek Den Haag verbluft. Algemeen was de verwachting dat het hem weken zou kosten om PvdA, CDA en D'66 op een lijn te brengen. Maar Veringa slaagde binnen zes dagen waar Den Uyl na twee weken onderhandelen hopeloos faalde. Het M)nderlijkste is wel dat Veringa's voorstellen nauwelijks verschillen van wat Den Uyl wilde.

Hoe niettemin de schijnbaar onherstelbare breuk over abortus zo snel gelijmd kon M)rden, is voor velen op het Binnenhof één van de grootste raadsels van deze kabinetsformatie.

Eén van de belangrijkste verklaringen is ongetwijfeld dat Den Uyl plaats maakte voor Veringa. Dat klaarde de politieke lucht l)ehoorlijk op. Den 1^1 is een man die geen vertrouwen inboezemt, maar juist' irritaties oproept bij zijn tegenstanders. OpVanAgtwerkt hij als een rode lap op een stier. De CDA-aanvoerder bekijkt Den Uyl's plannen altijd met een argwanend en wantrouwig oog. Zo'n verstandhouding is niet geschikt om overeenstemming te bereiken. Ebarom moest - net als bij de problemen over de vermogensaanwasdeling - bij de abortuskwestie Den Uyl vervangen worden door een vertrouweling van Van Agt om de geschillen te kunnen overbruggen.

Tijdens de informatie-Veringa was de CDA-aanvoerder opeens veel tegemoetkomender. Hij had geen last meer van zijn politieke minderwaardigheidscomplex, dat Den Uyl hem altijd bezorgt. Aan de onderhandelingstafel vreest Van Agt voortdurend door Den Uyl omver gepraat te worden. De CDA-voorman weet dat hij het tegenover Den üyl's behendigheid en slimheid steeds weer moet afleg­ gen. Daarom vlucht hij in onverzettelijkheid die hem er voor moet behoeden in het overleg te veel van het eigen standpunt prijs te geven. Veel van de problemen waar Van Agt mee te maken had zijn op die manier uitgegroeid tot echte crises. Zo ging het twee weken geleden ook met de abortuskwestie, maar zodra Den Uyl het veld geruimd had, toonde Van Agt zich veel toeschietelijker.

Veringa kon daarvan royaal profiteren. Hij kwam met compromis-voorstellen, die in PvdA-kringen , , een fraaie vertaling van de laatste voorstellen van Den Uyl" werden genoemd. Toch werden ze door Van Agt - en in zijn voetspoor door de meerderheid van de CDA-fraktie - geaccepteerd. Vfat hij Den Uyl weigerde, gaf de CDA-aanvoerder Veringa toe.

Van Agt heeft zich tot het uiterste toe verzet tegen Den üyl's voorstel dat het nieuwe kabinet moet beslissen of het zelf met een nieuwe abortusregeling komt of dat aan de Tweede Kamer overlaat. Want op die manier zou het CDA volgens hem de slag om abortus al bij voorbaat verloren hebben. Hij ging er stilzwijgend vanuit dat het tweede kabinet-Den Uyl - met een meerderheid van progressieve ministers - er voor zou kiezen dat de kamer een initiatiefvoorstel over abortus indient. Dat betekent dat de weg vrij is voor de PvdA om in het parlement een , , monsterverbond" met de WD te sluiten met als doel het abortusverbod uit de strafwet te schrappen. Dat wilde Van Agt koste wat kost voorkomen. Op voorstel van Veringa is nu overeengekomen dat het kabinet eerst zelf , , serieus" gaat proberen om een oplossing voor het abortusvraagstuk te vinden. Pas als dat (voor 1 januari 1979) niet lukt, kan de Tweede Kamer het initiatief nemen en staat het de progressieven vrij om met de WD in zee te gaan.

to feite heeft Van Agt niet meer dan een uitstel van bijna anderhalf jaar bereikt. Het gevaar dat het CDA het straks m de Kamer toch moet afleggen tegen de verenigde voorstanders van vrije abortus is nog altijd levensgroot. Want de kans dat PvdA/D'66 en CDA het binnen het tweede kabinet-Den Uyl eens worden over abortus is niet groot. Van Agt staat tegenover dezelfde meerderheid van progressieve ministers waarvan hij bij Den Uyl's voorstellen zo bang was dat ze geen poging wilden doen om met het CDA op een lijn te komen. „De t)en er niet optimistisch over", erkendePvdA-fraktievoorzitter Van Thijn na afloop van de onderhandelingen. Zijn D66-collega Terlouw was nog somberder. , , Ik denk niet dat het lukt", meende hij. Q) 1 januari 1979 staat het

CDA voor dezelfde situatie - als het tenminste z'n beginselen niet verkwanselt. Alleen door een voortijdige kabinetscrisis kunnen de christen-denücraten , , lil)eralisering" van abortus nog voorkomen. Bij het andere geschilpunt - de kwestie van de ondertekening van een nieuwe abortuswet - heeft het CDA ook het onderspit gedolven. De progres­ sieven vonden dat elke regeling waar het parlement mee akkoord was gegaan kracht van wet gegeven moest worden door het nieuwe kabinet. Zo stond het ook in Den Uyl's voorstellen. Dat was voor Van Agt toen niet aanvaardbaar. Iflj wilde de bevoegdheid om een te ver gaand wetsvoorstel op de valreep te kunnen tegenhouden niet prijsgeven. to de , , aanbevelingen" van Veringa wordt in het midden gelaten of het nieuwe kabinet een alwrtusvoorstel zal goedkeuren.

In het kabinet zal dit als het zo ver is uitgevochten worden. Daarbij zullen dan doorslaggevend zijn: het advies van de raad van state, de , , geblekenopvattingen" van PvdA, CDA en D'66 over abortus en het besef dat een herziening van de oude abortuswet hard nodig is.

Voor PvdA/D'66 pakt dit gevecht om het , , contra-seign" waarschijnlijk gunstig uit. Er zullen naar verwachting meer progressieve dan CDA-ministers in het tweede kabinet-Den L^l zitten, zodat ze hun zin kunnen doordrijven.

De enige garantie die Van Agt uit het vuur heeft kunnen slepen is de belofte van PvdA en D66 dat ze dan ook rekening zullen houden met de christendemocratische opvatting over abortus. Of zoals hij het zelf zei: , , de progressieven zullen niet zonder op-of omzien kunnen afstevenen op ondertekening van welk abortusvoorstel dan ook. Ze zullen - zo hebben ze toegezegd - zich aan ons standpunt ook iets gelegen moeten laten liggen." Maar dit is zo'n papieren waarborg dat zeven CDA-kamerleden - onder aanvoering van ex-KVP-fraktieleider Andriessen - tegen de alxjrtusafspraken stemden. Want de CDA-ministers hebben hiermee elk wapen tegen de totstandkoming van een wet die de „vrije" at)ortus erkent uit handen gegeven. Ze kunnen - als de progressieven toch hun zin doorzetten - pas aftreden als het kabinetsbesluit om zo 'n abortusvoorstel kracht van wet te geven al gevallen is. Ook een kabinetscrisis verandert daar niets meer aan. Het onheil is al geschied.

Eht het CDA na lang wikken en wegen met deze voorstellen heeft ingestemd, heeft er ongetwijfeld mee te maken dat de christen-democraten de eigen partijgenoot Veringa niet wilden laten vallen.

Nfear doorslaggevend voor Van Agt en het CDA om Veringa's aanbevelingen te accepteren is de christen-democratische angst voor een links minderheidskabinet van PvdA, D66 en wellicht PPR. Dat zou de enig overgebleven mogelijkheid zijn geweest als de breuk over abortus onherstelbaar was gebleken.

Wknt een kabinet van CDA en WD - eventueel , , gedoeld" door SGP en GPV - heeft geen levenskansen. Niet alleen omdat het slechts een magere meerderheid in de Tweede Kamer achter zich heeft. Maar vooral omdat de CDA-linker-^4eugel zo'n kabinet niet door dik en dun zal steunen. Door op een confessioneel-liberaal labinet aan te sturen zou het CDA de verdeeldheid in eigen huis aanscherpen.

Als een tweede kabinet-Den Uyl niet mogelijk is, dan maar liever een CDA-minderheidskabinet, zo besliste de CDAtop in arrenmoede. Dit was vooral een dreigement om de PvdA tot concessies in de abortuskwestie te l)ewegen. Van Agt speculeerde er opdat de regeerzucht van Den Uyl groter zou zijn dan zijn vasthoudendheid aan het PvdAabortusstandpunt, dat zij om te kunnen regeren afstand zou doen van de opvatting dat de vrouw in alle vrijheid over zwangerschapsafbreking moet kunnen beslissen.

Efearom adviseerde het CDA koningin Juliana om een CDA'er aan te wijzen als informateur, die - als , , lijmen" niet mogelijk was - de weg zou moeten vrijmaken voor een confessioneel minderheidskabinet. Het eerste lukte: Veringa werd informateur. Het tweede niet.

Van Agt maakte op het beslissende moment een grote fout. Hij ging er mee akkoord dat de informateur de opdracht kreeg om aan te sturen op een kabinet dat , , in voldoende mate" steun in het parlement krijgt. De CDA-aanvoerder verkeerde in de veronderstelling dat Veringa daarmee alle kanten op kon. Dat hij - na een mislukte lijmpoging - kon gaan werken aan een CDA-minderheidskabinet.

Maar dat was een misrekening. Volgens zijn opdracht kon Veringa nooit verder gaan dan een kabinet dat op een of andere manier door de kamermeerderheid in het zadel werd gehouden. Zou hij willen gaan werken aan een CDA-minderheidskabinet, danzoudeinfornnateur de koningin om een verruiming van zijn opdracht moeten gaan vragen. Maar dan zou het staatshoofd opnieuw de fractieleiders moeten raadplegen - met het gevaar voor het CDA dat Den Uyl de opdracht zou krijgen een links minderheidskabinet te vormen.

Een linksminderheidskabinet heeft voorrang lx)ven een CDA - minderheidskabinet, omdat de progressieven een grotere aanhang in de Tweede femer hebben dan de christen-democraten. Zo vernagelde het CDA - door een uitglijder van Van Agt - zijn sterkste stuk geschut. De christen-democraten hadden hun Ijelangrijkste wapen uit handen gegeven. De kans op een minderheidskabinet van PvdA, D'66 en PPR was stukken groter geworden. Zo'n links minderheidskabinet is voor Van Agt en de zijnen weinig aanlokkelijk. Het bedreigt de eenheid van het CDA. \fent de CDA-linkervleugel zou - tot woede van de rechtervleugel - zo'n links kabinet wel eens kunnen gaan , gedogen". Bovendien zou het CDA dan elke greep op de regeling over abortus verliezen. Het PvdA-minderheidskabinet zou - zonder zich ook nnaar iets van het CDA aan te trekken - de atiortus met de WD gaan regelen.

Eaarom koos het CDA vorige week toch maar eieren voor z'n geld. Van Agt wist dat Veringa's voorstellen voor het CDA ongunstig waren. Maar ook was hij er van doordrongen dat dit het uiterste was wat het CDA er uit kon halen. Elke andere oplossing zou nog digunstiger uitpakken.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen