POLITIEKE KRINGEN

DE REKENKUNDE VAN VAN DER GRINTEN

BINNENHOF - Ex-informateur Van der Grinten rekent al net zo merkwaardig als koning MUem de Eerste in het begin van de vorige eeuw.

In 1815 stemden de meeste Belgische notabelen tegen de nieuwe grondwet van het koninkrijk der Nederlanden en daarmee tegen de samenvoeging van noorden zuid. Dit was een pijnlijke nederlaag voor koning Willem, die een groot voorstander van de eenwording der Nederlanden was. Btoar hij liet zich geen roet in het eten gooien door enkele weerspannige Belgen.

De koning vond er wel wat op. Alle notabelen die niet waren komen opdagen om hun steun uit te brengen werden als voorstanders geteld. Onder het motto: wie zwijgt stemt toe. Daarnaast rekende Willem de 126 Belgen die tegenstemden omdat hetrooms-katholicisme niet de staatsgodsdienst geworden was in het nieuwe koninkrijk bij de voorstemmers. Internationaal was afgesproken dat er godsdienstvrijheid in de Nederlanden zou heersen, zo was het koninklijk argument. De Belgen hadden niet het recht om zich daar tegen te verzetten. Bovendien, zo meende koning Willem, mocht er niet aan getwijfeld worden dat , , de grote meerderheid van onze gezamenlijke onderdanen" voor de eenwording van noord en zuid was.

Op deze opmerkelijke manier maakte de vorst van de Belgische meerderheid een minderheid en verklaarde hij de eenwording voor aanvaard. Sindsdien hebben de Belgen het over een aparte rekenkunde, de , , arithmetique Hollandaise".

landaise". De wijze waarop ex-informateur Van der Grinten een meerderheid construeerde voor het kabinet Van Agt/Wiegel heeft erg veel weg van eze rekenkunde. De zeven „dissidenten" in de CDA-gelederen die zich hadden uitgesproken tegen het regeerkkoord met de WD en daarmee tegen de vorming van een abinet Van Agt/Wiegel telde hij gewoon bij de 42 voorstemmers in de CDA-fractie. Vanaar zijn conclusie: het kabiet-Van Agt is een parlemenair meerderheidskabinet. Het an rekenen op een meerdereid van 77 zetels in de Tweede amer (49 zetels van het CDA 28 van de WD).

Van der Grintens kijk op de zeven dwarsliggers - , , loyalisten" in het Haagse jargon - is even simpel als omstreden. Zolang zij geen pogingen van de oppositie steunen om het kabinet naar huis te sturen, is er een meerderheid voor de liberaal-confessionele coalitie, zo meende de gewezen informateur. Alleen de standpunten van de fracties telden voor hem. De afwijkende mening van het zevental doet niet werkelijk ter zake. Tenminste zolang zij officieel deel blijven uitmaken van de CDA-fractie, die in overgrote meerderheid voor samenwerking met de WD heeft gekozen.

Voor deze argumenten van de Nijmeegse hoogleraar Van der Grinten - krachtig gesteund door zijn collega Duynstee, staatsrechtkenner - valt wel iets te zeggen. Maar het blijft een wat eigenaardige manier van tellen.

Los van alle staatsrechtelijke kunstgrepen staat als een paal boven water dat het kabinet echte steun krijgt van maar zeventig kamerleden. De zeven CDA-dissidenten hebben uitentreure verklaard geen parlementaire binding met het kabinet-Van Agt te hebben. Aantjes en de zijnen zijn slechts bereid - net als de zes kamerleden van SGP, GPV, Boerenpartij en DS'70 - de nieuwe ministersploeg te, , gedogen" en op zijn daden te beoordelen. Net zo min als de kleinere partijen nu opeens echte regeringspartijen zijn, zijn de , , zeven" geen hechte steunpilaren van de coalitie van CDA en WD.

Qm met steun van een minderheid toch van een , , parlementair meerderheidskabinet" te spreken getuigt van een even merkwaardige rekenkunde als koning Willem de eerste in 1815 aan de dag legde.

Van der Grinten was kennelijk ook zelf niet zeker van zijn zaak. Hij ondergroef zijn eigen eindconclusie door bij SGP, GPV, DS'70 en Boerenpartij aan te kloppen voor steun aan het nieuwe kabinet. Als de exinformateur er werkelijk van overtuigd was dat de coalitie van CDA en WD op een vaste ei onomstreden meerderheid kon rekenen in het parlement had hij niet zijn toevlucht genomen tot die noodgreep.

Het was ook niet nodig - ja, zelfs onverstandig - van Van der Grinten om het kabinet-Van Agt tot meerderheidskabinet uit te roepen. Zijn opdracht verplichtte hem daartoe niet. Hij hoefde slechts de weg vrij te maken voor een kabinet dat , , in voldoende mate" op steun in de Kamer zou kunnen rekenen. Volgens de gangbare staatsrechtelijke uitleg van die opdracht valt daaronder ook een kabinet dat door een deel van de Tweede Kamer , , gedoogd" wordt, dat door een reeks kamerleden , , welwillend'' beoordeeld wordt.

Op die basis hebben Burger ai Ruppert in 1972-'73ookhet kabinet-Den Uyl gebouwd. Een kabinet waarmee slechts de progressieve partijen een vaste binding hadden en dat door KVP en ARP , , gedoogd" werd. Den Uyl noemde zijn kabinet in de Tweede Kamer een , , eigensoortig kabinet". Als Van der Grinten geconstateerd had dat het kabinet-Van Agt net zo eigensoortig was dat het voldoende steun in het parlement had, was er niets aan de hand geweest.

Nu trad een vertraging in de afronding van de kabinetsformatie op. Koningin Juliana kon met de omstreden eindconclusie van de informateur niet uit de voeten. In een briefje aan de koningin moest CDA-aanvoerder Van Agt toegeven geen meerderheidskabinet te kunnen vormen, omdat , , een aan­ tal" CDA'ers dwarslagen.

Op eigen houtje kon het staatshoofd Van Agt geen ruimere opdracht geven. Dan had zij zich het verwijt op de hals gehaald bewust aan te sturen op een , , rechts" kabinet. Koningin Juliana moest - om niet in politiek vaarwater te verzeilen - te rade gaan bij de fractievoorzitters in de Tweede Kamer en bij haar vaste adviseurs. Alleen op die manier kon zij om het advies van Van der Grinten heen. Als de kamermeerderheid anders adviseerde en , , toestemming" gaf om Van Agt een ruimere armslag te geven bij de afronding van de formatie - wat ook gebeurde - was de koningin uit de problemen. Dan kon niemand haar het verwijt maken een kabinet-Van Agt lichtzinnig in het zadel te hebben geholpen. Voor de buitenwacht was duidelijk dat dit de vrije politieke keus van CDA en WD was.

Van der Grintens eindconclusie was niet alleen onnodig en vertragend, maar ook erg onverstandig. Hij streek Aantjes ai de zijnen daarmee tegen de haren in. Door de opstelling van de zeven , , loyalisten" te bagatelliseren, af te doen als oibetekenend gespartel voelden zij zich diep gekwetst. Hun verzet tegen samenwerking met de WD werd weggewuifd als gezeur dat straks wel weer overgaat. Dat is niet bepaald bevorderlijk voor de eenheid van het CDA. Ook versterkt het de smalle basis van het kabinet Van Agt niet. Want de dwarsliggers zijn nu bijna verplicht om te laten zien dat hun tegenstem wel degelijk iets voorstelt.

Maar Van der Grinten - aangespoord door Van Agt zelf - nam dit risico welbewust. Want er dreigde een veel groter gevaar: de PvdA. Had de informateur tot de conclusie gekomen dat een kabinet van CDA en WD niet op een meerderheid in de Tweede Kamer kon rekenen, dan had hij officieel de fase van de vorming van parlementaire kabinetten moesten afsluiten en moeten beginnen aan de extra-parlementaire ronde. Dat betekent in feite: terug naar af en van voren af aan beginnen. Zodra was vastgesteld dat een parlementair kabinet van CDA ai PvdA, noch van WD en CDA haalbaar was, had informateur van der Grinten moeten onderzoeken of een extra parlementair kabinet van de grootste combinatie - PvdA ai CDA - mogelijk was. Want bij een nieuwe fase moet weer van groter naar kleiner gewerkt worden.

Maar Van Agt en de meerderheid van het CDA wilden onder geen beding terug naar de PvdA. Dat was definitief voorbij, beweerde de CDA-aanvoerder. Heropening van de onderhandelingen met Den Uyl zou te veel opschudding in de CDA-gelederen veroorzaken. Ook al ging het om een kabinet dat een lossere binding had met de fracties in de Kamer. Daarom moest Van der Grinten het voordoen alsof de extra-parlementaire ronde in de formatie nog niet was aan­ gebroken, alsof het kabinet Van Agt/Wiegel wel degelijk een parlementair meerderheidskabinet was.

Dat de, , zeven" hiermee openüjk genegeerd en voor het blok gezet werden, namen Van der Grinten en Van Agt op de koop toe. Dat risico was minder groot dan het andere. Zowel zij als Aantjes weten heel .goed dat de AR-dissidenten het CDA niet durven laten ontploffen. Om dezelfde reden als waarom zij uiteindelijk maar hebben berust in de totstandkoming van het CDA: de achterban van de ARP wil het CDA maar al te graag. Terwille van Aantjes' voorliefde voor samenwerking met „links" zullen de anti-revolutionairen buiten Den Haag zeker niet breken met KVP en CHU.

De weerspannige AR-mensen in het CDA zijn voorlopig op een zijspoor gezet, tegen hun zin komt er een coalitie van CDA en WD - en zij kunnen niets doen om dat te verhinderen. Daarvoor staan ze te zwak.

De anti-revolutionairen konden daarom ook niet profiteren van de steken die informateur Van der Grinten liet vallen en de onderbreking die koningin Juliana aanbracht in de snelle vaart van de formatie van het kabinet Van Agt. Theoretisch was er midden vorige week een allerlaatste mogelijkheid om de PvdA weer binnen te halen. Maar dan had het CDA wel een ander advies aan de koningin moeten geven dan het advies om Van Agt te laten doorgaan met het voltooien van het kabinet met de WD.

De kracht om het CDA op de valreep in een andere richting te sturen konden Aantjes en de zijnen niet meer opbrengen. Hun macht gaat niet langer boven hun aantal uit. De serieuze verwachting in PvdAkringen dat er op het laatste moment toch nog , , redding" zou komen getuigde dan ook van een grenzeloze naïviteit ai een overschatting van de macht van de AR in het CDA. De ARP lijkt inmiddels eieren voor haar geld te kiezen. Op het CDA-congres in Amsterdam schoof Aantjes een eindje naar de coalitie van CDA en WD toe. Hij beweerde dat het verschil tussen de , , zeven" en de , , rest" niet zo erg groot is. , , De een heeft binding, de ander verbondenheid met het kabinet-Van Agt" , zei de AR-voorman. , , Slechts het beleid van het kabinet zal beide groepen kunnen overtuigen."

Veelbetekenend was dat Aantjes een vergelijking trok met de formatie van 1973, acht anti-revolutionairen wilden toen het kabinet-Den Uyl een kans geven, zes niet. Maar in de loop van de kabinetsperiode verdween dit verschil en op den duur stond de hele ARfractie achter het beleid van het kabinet.

Misschien krijgt Van der Grinten uiteindelijk toch wel gelijk en zal het kabinet-Van Agt/Wiegel een meerderheidskabinet blijken te zijn.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen