Buiten onze grenzen

BERLIJN

Het is deze maand vijfentwintig jaar geleden dat de Berlijnse muur werd gebouwd. De bouw van deze muur is niet alleen één van de bekendste dieptepunten uit de „Koude Oorlog" tussen Oost en West, maar tevens voor de meeste Duitsers het zichtbare en tastbare einde van hun dromen over hereniging van de beide Duitslanden. Nergens werd immers de onverzoenlijke tegenstelling tussen Oost en West sterker voelbaar dan juist bij deze muur die Berlijn nu al vijfentwintig jaar tot een gedeelde stad maakt.

VOORGESCHIEDENIS

Kort na de tweede wereldoorlog, in juli 1945, kwamen de geallieerden te Potsdam overeen hoe men in hoofdlijnen met het verslagen Duitsland zou handelen. Zo zou een vredesverdrag met geheel Duitsland worden voorbereid en zolang er nog geen democratische regering in Duitsland was, zou het bestuur berusten bij de geallieerde controleraad. Deze controleraad bestond uit de vier militaire bevelhebbers van de bezettingszones. De tegenstellingen tussen de Verenigde Staten en de Sowjet-Unie groeiden echter zo snel dat van een gemeenschappelijk vredesverdrag nooit meer iets is gekomen. De „Koude Oorlog" ontstond en veroorzaakte de deling van Duitsland. De beide Duitslanden werden immers voorposten in de machtsstrijd tussen Oost en West. Het in de Russische sector gelegen Berlijn, waar de westelijke geallieerden ook hun hoofdkwartieren hadden, werd in dit verband wel „de koortsthermometer van de Koude Oorlog" genoemd.

De westerse machten, de Verenigde Staten, Engeland en Frankrijk, voegden hun bezettingszones samen tot een economische eenheid en voerden in 1948 een valutahervorming door met als nieuwe munteenheid de D-mark. Als reactie hierop blokkeerden de Sowjets de toegangswegen naar de westerse zones van Berlijn. Hoewel de Sowjets deze blokkade bijna een jaar volhielden, leden zij tenslotte een gevoelig prestigeverlies. De Verenigde Staten organiseerden een gigantische luchtbrug, waarbij ze in dat jaar meer dan 1, 7 miljoen ton goederen naar West-Berlijn vlogen! Noodgedwongen hieven de Sowjets in mei 1949 de blokkade weer op. Wel werd in deze maanden de splitsing van Duitsland een feit met het ontstaan van de Bondsrepubliek Duitsland en de Duitse Demokratische Republiek (DDR).

In 1958 brak er opnieuw een crisis uit rond Berlijn toen Nikita Chroesjtsjow in een felle redevoering eiste dat West-Berlijn een gedemilitariseerde vrijstad zou worden en sprak over „de hoofdstad van de DDR". Op een aantal topconferenties in die jaren stond de kwestie Berlijn dan ook hoog op de agenda. De jonge president Kennedy maakte echter duidelijk niet te willen wijken voor de verbale confrontatiepolitiek van Chroesjtsjov en formuleerde in 1961 een aantal harde garanties inzake West-Berlijn.

Ondertussen was men in de DDR na 1952 de weg opgegaan van de socialistische planeconomie naar Russisch model. De produktiemiddelen werden in hoog tempo gesocialiseerd, de landbouw werd gecollectiviseerd en een eigen defensieapparaat kreeg gestalte. Deze rigoureus doorgevoerde revolutie leidde in 1953 tot stakingen en oproer in Oost-Berlijn. Slechts met behulp van Russische tankdivisies kon deze opstand worden bedwongen! Door deze ontwikkelingen kwam een groeiende stroom vluchtelingen vanuit de DDR naar het Westen op gang. Al­ leen al in 1953 verlieten 331.390 burgers de DDR. Veel arbeidsplaatsen in industrie en landbouw raakten onbezet, terwijl ook de vlucht van duizenden intellectuelen de autoriteiten in de DDR met zorg vervulde. Deze stroom vluchtelingen uit de DDR, met een jaarlijks gemiddelde van zo'n 200.000 mensen, zou aanhouden tot de bouw van de Berlijnse muur in augustus 1961.In totaal vluchtten tussen 1949 en 1961 ongeveer 2, 7 miljoen mensen van Oost naar West, en het merendeel deed dat via de demarcatielijn in Berlijn.

DE MUUR

In de nacht van 12 op 13 augustus 1961 kwam in de oostelijke sector van de stad een leger van bouwvakkers, gesteund door zo'n tachtigduizend soldaten, in actie. Langs de demarcatielijn in Berlijn werden prikkeldraadversperringen en schuttingen opgericht. De spoorwegovergangen werden geblokkeerd en de telefoonverbindingen verbroken. Tussen één miljoen Oostberlijners en ruim twee miljoen Westberlijners kwam een ondoordringbare scheiding tot stand. De volgende morgen maakte de commentator van de Oostberlijnse omroep bekend, dat „het valluik West-Berlijn" was dichtgemaakt. Officieel sprak men in de DDR over een „antifascistische beschermingsmuur tegen het imperialisme van de Bondsrepubliek". Reeds vijf dagen later begonnen in Oost-Berlijn de eerste processen tegen mensen die alsnog hadden geprobeerd naar het Westen te ontkomen. Hoewel velen met grote vindingrijkheid er toch nog in slaagden naar het Westen te vluchten eiste de Muur al spoedig ook zijn tol. In totaal zouden in de loop der jaren 75 mensen bij vluchtpogingen rond de Muur omkomen.

In een onderhoud met de Westduitse diplomaat Hans Kroll merkte Chroesjtsjov op over de Muur: „Wat had ik anders moeten doen? In juli verlieten ruim 30.000 mensen, en nota bene de beste, de meest ondernemende, de DDR. Men kan gemakkelijk uitre- kenen wanneer de Oostduitse economie ineengestort zou zijn als wij niet tijdig tegen deze massale vlucht iets hadden ondernomen. Wij hadden echter slechts de keus uit twee tegenmaatregelen: alle transport door de lucht afsnijden of de muur oprichten. Door het eerste te doen zouden wij in een ernstig conflict met de Verenigde Staten zijn geraakt, dat mogelijk op een oorlog zou zijn uitgelopen. Dat kon en wilde ik niet riskeren. Dus bleef alleen de muur over. Ik wil tegenover u ook niet verhelen dat ik degene ben geweest die tenslotte de bouw daarvan heeft bevolen..."

ASIELZOEKERS

De Berlijnse muur was deze maand niet alleen in het nieuws vanwege het vijfentwintigjarig bestaan, maar ook vanwege een nieuwe stroom vluchtelingen naar West-Berlijn. Vanwege haar zeer liberale vluchtelingenwetgeving kan de Bondsrepubliek dit jaar zo'n honderdduizend aanvragen tot politiek asiel verwachten. Het merkwaardige is echter dat de helft van deze aanvragers arriveert via de Berlijnse muur!

Zo hebben de afgelopen maanden tien­ duizenden asielzoekers gebruik gemaakt van doorgang Friedrichstrasse in de demarcatielijn. De autoriteiten in de DDR legden hen daarbij geen strobreed in de weg. Het is zelfs zo dat de Oostduitse luchtvaartmaatschappij Interflug in Aziatische en Afrikaanse landen reclame maakt voor de komst naar Berlijn!

Vluchtelingen uit diverse Derde wereldlanden worden door luchtvaartmaatschappijen uit het Oostblok vliegtickets aangeboden tegen prijzen die slechts een kwart bedragen van de normale prijs in het Westen.

Tegen betaling worden ook paspoort en doorreisvisum in orde gemaakt en wie fors in de buidel tast, kan zelfs familieleden laten overkomen. De asielzoekers komen dan aan op de Oostberlijnse luchthaven Schönefeld en worden vandaar per bus naar het metrostation in de Friedrichstrasse gebracht. Vervolgens gaan ze dan met de metro onder de Berlijnse muur door om aan de Westberlijnse kant van de Friedrichstrasse weer op te duiken. Sinds de bouw van de Berlijnse muur in station Friedrichstrasse nl. de enige overgebleven doorgang in de demarcatielijn. Een doorgang waar eigenlijk geen controle plaats vindt, want dat is immers in strijd met de viermogendheden status van Berlijn! Zo is dit metrostation, met Oostduitse „medewerking", de belangrijkste toegangspoort tot de westerse welvaart geworden voor veel vluchtelingen uit de Derde wereld. Langs deze weg probeert de regering van de DDR het westen te dwingen tot het instellen van een scherpe grenscontrole om daarmee de demarcatielijn tot wettige grens erkend te krijgen en zo ook de Muur te wettigen. De regering van de Bondsrepubliek heeft al hevig geprotesteerd en dreigt de DDR met economische tegenmaatregelen als ze niet meewerkt de stroom asielzoekers in te dammen. Zo is na vijfentwintig jaar de sfeer van de „Koude Oorlog" nog altijd voelbaar en vormt de status van Berlijn nog altijd een twistpunt tussen Oost en West. Ook al heeft de Sowjet-Unie dan de afgelopen vijfentwintig jaar geen serieuze pogingen meer gedaan de politieke status quo rond Berlijn aan te tasten.

EINDE VAN DE DROOM

Op de conferentie te Potsdam, juli/aug. 1945, werd door de „Grote Drie" uitdrukkelijk bepaald dat het verslagen en voorlopig in bezettingszones verdeelde Duitsland zou worden behandeld als een politieke en economische eenheid. We merkten echter al op dat de „Koude Oorlog" de deling van Duitsland tot een politiek feit maakte. Een feit dat door de bouw van de muur nog eens extra werd beklemtoond! De nieuwe Bondsrepubliek Duitsland ontwikkelde zich tot een stabiele westerse democratie en speelde een belangrijke rol bij het ontstaan van de EG. In 1954 werd West-Duitsland zelfs lid van de NAVO.

Zo oriënteerde de Bondsrepubliek zich onder haar eerste bondskanselier Adenauer en zijn opvolgers op het Westen, waarmee natuurlijk tegelijkertijd een mogelijke hereniging van de beide Duitslanden steeds meer tot de politieke onmogelijkheden ging behoren. Toch bleef die hereniging voor veel Duitsers een mooie droom en bleven de partijen de wenselijkheid van een hereniging met de mond belijden. We

Vervolg op pagina 14 Vervolg van pagina 13

komen dit o.a. tegen bij de opstelling van de nieuwe grondwet in 1949. Zo bepaalde artikel 146 dat in geval van een latere aansluiting van de afgescheiden Duitsers een nieuwe grondwet noodzakelijk was. De Bondsregering beschouwde zich in die jaren als de enige wettige vertegenwoordiger van het gehele Duitse volk. Ze weigerde de DDR te erkennen en verbrak de diplomatieke relaties met alle landen die de DDR wel erkenden. Na de dood van Adenauer kwam er een andere lijn in de buitenlandse politiek van de Bondsrepubliek. Vooral Willy Brandt werd hier met zijn „Ostpolitik" de belichaming van. Er werd toenadering gezocht tot de DDR, wat leidde tot wederzijdse erkenning en wat betere relaties. Daarmee lijkt sinds die tijd (1970) de Duitse tweedeling een niet meer weg te denken politieke realiteit in Europa. In tegenstelling tot veel Duitsers is dat een feit dat de meeste westerse politici met genoegen constateren. Een herenigd Duitsland zou immers een neutraal Duitsland betekenen, anders zou de Sowjet-Unie immers nooit haar medewerking willen verlenen. Dat zou dan een ernstige verzwakking betekenen van het westerse blok en West-Europa zou daarmee een periode van politieke instabiliteit tegemoet gaan! Dat brengt ons weer bij de herdenking van vijfentwintig jaar Berlijnse muur. Voor velen het symbool van tragiek, leed en onvrijheid.

Voor veel Duitsers ook een schok die hen deed ontwaken uit hun droom over een herenigd Duitsland. Des te sterker beklemtoonde de bouw van de muur het belang van het westers bondgenootschap en daarmee verbond West-Duitsland zijn lot sterker dan ooit met het Westen! Vanuit deze optiek schreef de bekende Westduitse publicist Sebastian Haffner over de bouw van de muur in 1961: , , De dertiende augustus 1961 - dat wordt duidelijker naarmate die datum verder achter ons ligt - betekende een keerpunt in de Duitse geschiedenis, van niet minder beslissende betekenis dan de elfde november 1918 en de achtste mei 1945.. ."

Leusden

H. Lenselink

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen