Buiten onze grenzen

VERKIEZINGEN IN FRANKRIJK

Wie had ooit kunnen denken dat Mitterand twee ambtstermijnen zou gaan vervullen als president van de door Charles de GauUe in 1958 gefundeerde „Vijfde Republiek"! Ja, dat zijn grootste verkiezingsoverwinning zou samenvallen met het dertigjarig bestaan van deze, door zijn toenmalige politieke tegenstander in het leven geroepen, politieke constellatie. Toen, in 1958, verkaarde Mitterand zich met klem tegen een sterkere machtsconcentratie bij het staatshoofd ten koste van het parlement en nu bekleedt hij zelf al weer zeven jaar dit door De Gaulle gecreëerde ambt.

Het is deze maand precies dertig jaar geleden dat de „Vierde Republiek" door de kwestie Algerije werkelijk ineenstortte. Uit protest tegen het door de Franse regering gevoerde beleid, dat gericht was op zelfstandigwording van de kolonie Algerije, hadden een aantal generaals in Algiers de macht overgenomen. De regering leek de controle over het leger volledig kwijt te zijn! In de hierop volgende wanorde werd de roep om de , , sterke man" De Gaulle steeds luider en spoedig kreeg hij de opdracht een kabinet te vormen. In het Franse parlement, de Assemblee Nationale, sprak hij: , , Onder deze omstandigheden heb ik mij ter beschikking gesteld om te trachten het land, de staat, de republiek nogmaals naar hun redding te leiden, en zie ik mij, aangewezen door het hoofd van de staat, er toe gebracht de Nationale Vergadering te verzoeken mij met een zware plicht te belasten." De Gaulle wilde dus veel meer dan alleen een nieuwe regering vormen. Hij vroeg volledige volmachten voor een periode van zes maanden om tot een herziening van de grondwet te komen. Enkele maanden later diende De Gaulle de nieuwe grondwet in, die het einde betekende van de „Vierde Republiek". In de , , Vijfde Republiek" kwam veel meer macht te liggen bij de president, terwijl de macht van het parlement op een aantal punten werd verminderd. Zo was het voor het parlement veel moeilijker gemaakt om de regering „naar huis te sturen". In de twaalf jaar van haar bestaan had de , , Vierde Republiek" immers 21 kabinetten versleten! Voortaan zou de president de premier benoemen en bij onenigheid tussen de regering en het parlement kan hij het parlement ontbinden en nieuwe verkiezingen uitschrijven. Verder kreeg hij de macht om over bepaalde kwesties een referendum uit te schrijven en om tijdens een noodtoestand speciale volmachten te verkrijgen. Bij het hierna gehouden referendum stemde 80% van de Fransen vóór de nieuwe grondwet en nog in datzelfde jaar, 1958, werd De Gaulle gekozen tot eerste president van de , , Vijfde Republiek". Bij zijn beëdiging sprak de laatste president van de , , Vierde Repubiek" hem toe: „U hebt een revolutie ingeluid, een noodzakelijke, een constructieve revolutie, en ge hebt haar uitgevoerd in volle wettigheid. Ge hebt een staat gered die op het punt stond in puin te vallen."

Eén van de middelen die De Gaulle had gebruikt om de Franse staat tot een hechter politiek gebouw te maken, was een wijziging van het kiesstelsel. Voortaan werd er gestemd per district, waarbij dus alleen de grote partijen een kans kregen door te dringen tot de Assemblee Nationale. Partijen die min of meer gelijkgezind waren, werden gedwongen tot samenwerking. Dit leidde weer tot een duidelijke meerderheid, voor „links" of „rechts", in het parlement en dus tot meer stabiliteit van de regeringen.

MITTERAND

Zoals al opgemerkt verklaarde Mitterand zich in 1958 tegen de nieuwe grondwet van De GauUe. De beide heren kenden elkaar nog vanuit het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog. Toen was gebleken dat ze totaal verschilden wat betreft politieke denkbeelden. Later verplaatsten ze de „strijd" naar het binnenlandse „poli­ tieke toneel". Mitterand was in die tijd al een bekend politicus, zo was hij tijdens de „Vierde Republiek" elf maal minister namens centrum-links. Maar met de komst van de „Vijfde Republiek" begon voor hem een lange periode van machteloos toekijken vanuit de oppositie. Nog in 1965 werd hij bij de presidentsverkiezing verpletterend verslagen door De Gaulle.

In 1981 kwam de grote verrassing: Mitterand versloeg de zittende president Giscard en , , links" behaalde de overwinning bij de parlementsverkiezingen. Het verkiezingsthema van Mitterand was geweest: , , verandering van de maatschappij". Na de overwinning bezocht Mitterand het graf van zijn socialistische „voorganger" Jaurès, waar hij beloofde: , , Wij zullen de macht van het geld overwinnen!" Dat leek in hoog tempo te gaan gebeuren. Het nieuwe kabinet, waarin enkele communistische bewindslieden zaten, kwam in korte tijd met een aantal ingrijpende voorstellen. Het minimumloon werd met 10% verhoogd, werknemers kregen recht op een extra vakantieweek, de werkweek werd bekort met behoud van salaris, de doodstraf werd afgeschaft, de emancipatie sterk bevorderd, en een groot aantal banen werden bij de overheid gecreëerd.

Zeer ingrijpend was ook de nationalisatie van een vijftigtal grote bedrijven. Maar de economische werkelijkheid bleek , , weerbarstiger" dan de socialisten hadden vermoed! Al in 1982 kreeg Frankrijk te maken met een aantal forse devaluaties van de Franse munt en was men gedwongen de lonen te „bevriezen". In de industrie was de ravage het grootst: tussen 1981 en 1984 leden de Franse staatsbedrijven een gezamenlijk verlies van 75 miljard frank. Het staatsbedrijf Renault genoot zelfs de twijfelachtige eer in 1984 het meest verliesgevende bedrijf ter wereld te zijn! Mitterand was in deze tijd de minst populaire president van de „Vijfde Republiek" en een toekomstige herverkiezing leek een onmogelijkheid.

EEN REALISTISCHER KOERS

Dan besluit president Mitterand het roer om te gooien en een meer realistischer en bedrijfsvriendelijker koers te gaan varen. In 1984 stappen de communisten uit de regering en wordt premier Mauroy vervangen door Fabius. De inflatie wordt teruggedrongen, de bedrijfsresultaten verbeteren en voor het eerst sinds jaren is er weer een overschot op de handelsbalans. Maar dit alles komt te laat om het negatieve beeld wat is ontstaan nog te corrigeren vóór de parlementsverkiezingen van 1986. In de opiniepeilingen tekende zich een dramatisch verlies voor de socialisten af. In de loop van 1985 voert president Mitterand dan een verandering van de grondwet door, waarbij het districtenstelsel voor de parlementsverkiezingen wordt vervangen door een stelsel van evenredige vertegenwoordiging. Hoewel het gebracht werd als het inlossen van een verkiezingsbelofte, was het duidelijk dat Mitterand langs deze weg ook probeerde het verlies voor de socialisten binnen de perken te houden. Het rechtse blok was namelijk meer verdeeld en juist door het kiesstelsel van evenredige vertegenwoordiging zou dat verbrokkeling van „rechts" in het parlement betekenen! Een grote overwinning voor „rechts" werd zo inderdaad voorkomen, maar de gezamenlijke rechtse partijen behaalden wel een meerderheid in het parlement.

Voor het eerst sinds de stichting van de „Vijfde Republiek" viel een „presidentiële meerderheid" niet samen met een „parlementaire meerderheid". De vraag was wat president Mitterand zou doen nu hij eigenlijk gedwongen was de „gauUist" Chirac de vorming van een kabinet op te dragen. Hij koos voor een reaUstische aanpak waarbij hij streefde naar een zo goed mogelijke samenwerking met premier Chirac en de rechtse meerderheid in de Assemblee Nationale. Deze gedwongen samenwerking kreeg de naam: „cohabitation". Het meest merkwaardige is om te zien hoe deze „cohabitation" uitpakte voor de populariteit van de president. In het begin leek het er op dat Chirac het beeld ging beheersen. Hij was de man die het Franse volk zou redden van de „rode nachtmerrie". Er werd o.a. een wet doorgevoerd die de privatisering van 65 grote staatsbedrijven mogelijk moest maken en ook de bijzondere heffing op grote fortuinen werd weer afgeschaft. Veel moeilijker bleek het echter om de werkloosheid te bestrijden, waar de werkloosheid onder jongeren bijvoorbeeld opliep tot boven het miljoen. Door behendig optreden wist Mitterand echter in de afgelopen twee jaar de indruk te wekken het staatshoofd te zijn dat boven de partijen staat en niet verantwoordelijk is voor de minder geslaagde elementen uit Chiracs beleid. Door de „cohabitation" kwam Mitterand wat losser te staan ten opzichte van zijn eigen partij en kon hij uitgroeien tot een, , onpartijdig president" voor alle Fransen. Dit is ongetwijfeld de belangrijkste verklaring voor zijn succes bij de laatste presidentsverkiezingen .

DE OPMARS VAN LE PEN

Met het veranderen van het kiesstelsel sleutelde Mitterand in feite aan één van de door De GauUe gelegde grondslagen van de „vijfde Republiek". Dat wordt niet alleen zichtbaar in de verbrokkehng van „rechts" en in het op zich toch moeizame verschijnsel van de , , cohabitation", maar zeker ook in de gestage opmars van het, , Front Nationale" van Le Pen! Door de invoering van het nieuwe kiesstelsel kregen Le Pen en de zijnen de kans om zich in het parlement te laten vertegenwoordigen. In 1986 kreeg het Front al 10% van de stemmen, vooral in linkse bolwerken! De afgelopen verkiezing gaf weer een groei van 4, 4% te zien en nu kwam de winst uit traditioneel rechtse gebieden. Opmerkelijk is verder dat al in negen departementen het Front de belangrijkste partij geworden is, waarbij ze bijvoorbeeld in Marseille 28, 3% van de stemmen behaalde.

Ook Le Pen is een oude bekende in de Franse pohtiek. In 1956 was hij het jongste parlementslid van Frankrijk voor de partij van de Poujadisten. Een „protestpartij" die tijdens de , , Vierde Republiek" zo'n 12% van de stemmen behaalde. In feite was het een , , antiparlementaire beweging" waarvan de leider, Poujade, het parlement als „een hoop mest" typeerde. In dezelfde lijn werkt Le Pen nu opnieuws met zijn Front Nationale. Daarbij speelt men vooral in op thema's als werkloosheid, onveiligheid op straat, het immigrantenprobleem en de gevaren van aids.

Le Pen beklemtoont ook sterk het eigene van Frankrijk: „Ik ben voor een mooi Frankrijk, een sterk Frankrijk, een Frans Frankrijk". De nummer twee van het Front, Stirbois, zegt , , het Frankrijk van de eigen bodem en de klokketorens" te zullen verdedigen tegen de invasie van , , karavanen en minaretten". Ook een toespraak van het parlementslid Bachelot maakt duidelijk in welke richting het Front de oplossing voor problemen zoekt: , , Zeshonderdduizend immigranten in Parijs hebben een baan in Parijs. Uw banen! Eén op de vijf huizen in Parijs wordt bewoond door een vreemdeling. Uw huizen! Ze teren op onze sociale voorzieningen, ze veroorzaken drugsgebruik, aids, ze verpesten onze Franse samenleving". Verder noemde Le Pen de gaskamers eens „een detail" in de geschiedenis! Op zich is er dus zeker reden om het Front Nationale als een gevaarlijke extreem-rechtse partij met enkele fascistische kenmerken aan te duiden. Maar de nieuwe Franse rege- ring zal moeten beseffen dat zo'n typering en een daaraan gekoppelde waarschuwing niet genoeg is. De achterliggende problemen zullen moeten worden erkend en aangepakt. Want ondertussen is het Front Nationale in een aantal „probleemgebieden" in het zuiden, met hoge werkloosheidscijfers en veel immigranten, wel de grootste partij geworden!

ROCARD PREMIER. . . ?

Het is altijd „gevaarlijk" om in een rubriek als deze op de laatste actualiteit in te gaan. Er ligt toch altijd een week tussen schrijven en verschijnen. Toch lijkt het er nu op dat Rocard de nieuwe premier van Frankrijk zal worden als leider van een kabinet dat naast linkse bewindslieden ook enkele ministers uit het centrum zal tellen. De keus van Rocard bewijst dat Mitterand zijn realistische koers van de laatste jaren wil voortzetten. Rocard was de man die al in 1981 waarschuwde voor een al te rigoreuze ommezwaai, en hij was het ook die zich in 1985 verzette tegen de wijziging van het kiesstelsel door Mitterand. Toen deze toch doorzette, nam Rocard ontslag als minister van landbouw. Het is dus een onafhankelijk denkend politicus die zeker geen extreme koers zal varen. De veranderingen zullen dan ook veel minder zichtbaar worden dan in 1981 toen Mitterand voor het eerst tot president werd gekozen. Ook het bedrijfsleven is hier kennelijk niet meer beducht voor: bij het vernemen van de overwinning voor Mitterand sprong de beurs omhoog met 2, 3%!

Leusden

H. Lenselink

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen