Buiten onze grenzen

STAATSGREEP IN PARAGUAY

„De decaan der dictators" werd Alfredo Stroessner genoemd. Bijna vijfendertig jaar hield deze dictator Paraguay in een ijzeren greep. Aan het begin van deze maand moest hij onverwachts het politieke veld ruimen. De 76-jarige Stroessner, zoon van een Beierse bierbrouwer, werd op het vliegtuig gezet naar Brazilië. Met hem ging de laatste van de oude garde Latijns-Amerikaanse potentaten. Het einde van een tijdperk voor dit geïsoleerd liggende land, het heeft geen uitgang naar de oceaan, in Zuid-Amerika.

Al die jaren heeft Stroessner zich kunnen handhaven door een mengeling van onderdrukking en populisme. Zo genoot hij een zekere mate van populariteit bij een deel van de bevolking doordat hij het guarani, een Indiaanse taal, vloeiend sprak. Verder werd de bevolking regelmatig herinnerd aan zijn dappere optreden als officier in de jaren dertig in de oorlog tegen Bolivia. Zijn macht berustte op twee poten: het leger en de Colorado partij. Als opperbevelhebber van de 22.000 man sterke strijdkrachten kon hij het leger inzetten bij de onderdrukking van zijn politieke tegenstanders. Naar schatting zijn in de achterliggende jaren 40.000 tegenstanders van zijn bewind in ballingschap gedreven. Daarnaast zijn enkele honderdduizenden uit „vrije wil" gevlucht naar Brazilië of Argentinië. Een medewerker van een mensenrechtenorganisatie verklaarde in 1987: „Dit is een verstikkend land. Er heerst een soort sluimerende angst die deel uitmaakt van de lucht die we inademen. Hele generaties hebben nooit ervaren wat het is om in een werkelijke democratie te leven."

Die democratie lijkt nu een kans te krijgen in Paraguay. Opvallend is al het herstel van de persvrijheid. We dienen echter wel te bedenken dat Stroessner niet ten val kwam door verzet vanuit de oppositie tegen zijn bewind. Hij kwam ten val door een opvolgingsstrijd binnen zijn eigen partij. De staatsgreep werd geleid door An­ dres Rodriguez, die sinds 1981 onder Stroessner commandant van het Eerste Legercorps was. Dezelfde Rodriguez zal bij de op 1 mei te houden verkiezingen de waarschijnlijke kandidaat voor de Colorado Partij zijn! Dat maakt begrijpelijk waarom de oppositie Paraguay zijn beloftes van , , een democratische overgang" met zekere argwaan bekijkt.

VOORGESCHIEDENIS

Eigenlijk heeft men in Paraguay nooit de democratische staatsvorm gekend. Nadat Argentinië in 1810 zelfstandig was geworden, nam ook Paraguay de kans waar. Al het jaar daarop verklaarde het zich los van Argentinië tot zelfstandige natie. Haar verdere geschiedenis in de negentiende eeuw stond sterk in het teken van dictators en oorlogen. Deze bouwden een sterk leger op dat vervolgens werd ingezet in een reeks oorlogen tegen Brazilië, Argentinië en Uruguay. Het kostte het land meer dan tweederde van haar inwoners. Daarna kwam ook het binnenlands herstel zeer moeizaam op gang door de vele revoluties, staatsgrepen en tenslotte een in 1947 woedende burgeroorlog. Voordat Stroessner via een staatsgreep in 1954 aan de macht kwam, had het land 22 presidenten de revue zien passeren! Zo gezien bracht Stroessner rust in een door oorlogen en staatsgrepen geteisterd land.

Ook op economisch gebied betekende het aan de macht komen van Stroessner in eerste instantie een verbetering. In de jaren zeventig groeide de economie van Paraguay het snelst van alle Latijns-Amerikaanse landen. En dat ondanks haar geïsoleerde ligging! Een grote stimulans voor de economie was de samen met Brazilië aangelegde stuwdam in de grensrivier de Parana. Deze grootste stuwdam ter wereld leverde genoeg goedkope energie om een industriële ontwikkeling in gang te zetten. In deze jaren steeg het bruto nationaal produkt jaarlijks met 10%, terwijl de export zelfs met 25% per jaar groeide. In de tweede helft van de tachtiger jaren deelde Paraguay echter in de algemene economische misère die de wereld en zeker ook Zuid-Amerika trof. De traditionele exportprodukten als vlees, katoen en hout moesten worden afgezet tegen sterk dalende wereldmarktprijzen. Deze economische neergang is een van de redenen waardoor Stroessner, wiens bewind in de eerste dertig jaren eigenlijk nooit serieus bedreigd werd, met een groeiende oppositie te maken kreeg.

GROEIENDE OPPOSITIE

Die oppositie tegen zijn bewind werd mede mogelijk doordat Stroessner zijn beleid wat „versoepelde" de laatste jaren. Dit waarschijnlijk mede door buitenlandse druk, waar hij o.a. om zich heen in Latijns-Amerika zijn „collega-dictators" zag verdwijnen om plaats te maken voor democratisch gekozen burgerregeringen. Zo maakte Stroessner in het voorjaar van 1987 een einde aan de staat van beleg in Paraguay. Een toestand die sinds 1954 van kracht was geweest! Onder de staat van beleg mocht de regering zonder proces onbepaalde tijd mensen vasthouden, iedere staking verbieden en de vrijheid van meningsuiting verbieden.

Voorzichtig verzet kwam er o.a. van de kant van de roomskathoHeke kerk. Belangrijk in een land waar zeker tachtig procent van de bevolking roomskatholiek is. In december 1984 maakte de Paraguyaanse bisschoppenconferentie een document openbaar, waarin het niveau van corruptie binnen de regering en de toenemende sociale tegenstellingen in het land werden bekritiseerd. Het jaar daarop sprak de aartsbisschop Rolon zich in een interview uit tegen de dictatuur in het land, waarbij hij zich keerde tegen schendingen van de mensenrechten en machtsmisbruik. De reactie van de heersende Colorado Partij was fel. Er werd gesproken over „de schandelijke campagne van het in discrediet brengen van de onderdelen van de staat en. . . het prediken van haat onder Paraguyanen".

Het iets versoepelde beleid gaf een aantal politieke ballingen de kans om naar hun vaderland terug te keren. Eind 1983 mochten een zestal politici na een twintig jaar durende ballingschap terugkeren. In deze periode nam de activiteit binnen de oppositie dan ook toe. In het voorjaar van 1984 werd in de hoofdstad Asuncion voor de eerste keer sinds 1954 een anti-regeringsdemonstratie gehouden. In 1987 kon Domingo Laino, leider van een belangrijke verboden oppositiepartij, naar Paraguay terugkeren. Tegen de honderden mensen die hem begroetten sprak hij: „Ik keer zonder bitterheid in het land terug en ik ben klaar om te strijden voor een vreedzame overgang naar de democratie." Op dit moment is Laino leider van de grootste oppositiegroep, de radicale liberalen, en hij zal bij de verkiezingen van mei de strijd moeten aanbinden met de Colorado Partij en generaat Rodriguez.

STRIJD IN COLORADO PARTIJ

Toch ligt in de groeiende oppositie niet de reden voor de staatsgreep die een einde maakte aan het bewind van Stroessner. De oorzaak daarvoor moet gezocht worden in ontwikkelingen binnen de partij die al die jaren zo trouw het bewind van Stroessner had gesteund. In alle verkiezingen stond deze partij als één blok achter Stroessner. Vaak behaalde Stroessner bij die verkiezingen zo'n 90% van de stemmen. Daarbij dienen we dan wel te bedenken dat de Colorado Partij de controle had over de stembussen en het tellen van de stemmen! Bovendien waren alle militairen en mensen in overheidsdienst verpHcht lid te worden van de Colorado Partij .Wie wat wilde bereiken in Paraguay werd lid van de Colorado Partij. Zo'n één miljoen van de 3, 5 miljoen inwoners is dan ook lid van deze partij. Vanaf de jaren tachtig ontstonden er echter scheurtjes in die eensgezindheid binnen de partij en rond de leider Stroessner. Al in 1984 kwam aan het licht dat de partij verdeeld was over de selectie van een vice-voorzitter. In feite ging het hier om de eventuele opvolger voor de bejaarde Stroessner. Binnen de partij ontstonden twee stromingen: de „militanten", voor een harde aanpak en voor Stroessner en de, , traditionalisten", die steeds openhartiger werden in hun kritiek op het harde beleid van Stroessner. In het voorjaar van 1986 gaf Stroessner voor het eerst toe in het openbaar dat er onenigheid bestond binnen de partij. Hij zei toen o.a. , , . . , Er zijn sommige mensen die naar de andere kant willen, omdat ze geloven dat de regering bezig is in te zakken en het schip water maakt. ... Er kan een lek zijn, maar we gaan dat repareren." In 1987 probeerden de , , militanten" binnen de partij om de 25-jarige zoon van Stroessner naar voren te schuiven als zijn opvolger. Hoewel de , , traditionelen" zich verzetten en voor bescheiden maatschappelijke hervormingen pleitten, trokken zij toen aan het kortste eind. Voorlopig werd Stroessner weer gesteund door de partij.

De andere steunpilaar voor het bewind van Stroessner was het leger. Ook daar groeide de laatste jaren ontevredenheid tegen zijn bewind. Jonge officieren vonden dat ze te weinig promotiekansen hadden, doordat Stroessner zich omringde met oudere generaals van zijn leeftijd. Door ze geldelijk gewin in het vooruitzicht te stellen wist Stroessner hier toch de kritiek tegen te gaan. Hij vaardigde een decreet uit dat , , geüniformeerden" het recht gaf om voortaan handel te drijven. We dienen dan te bedenken dat smokkel altijd een grote inkomstenbron was voor het ingesloten gelegen Paraguay. Onder dictator Stroessner nam dit echter een hoge vlucht. Met de smokkel van verdovende middelen, sterke drank, sigaretten, auto's en elektronica is waarschijnlik een groter bedrag gemoeid dan met de officiële uitvoer van Paraguay.

Vorig jaar maart meldde het Amerikaanse State Department aan het Congres dat per jaar zeker een ton zuivere cocaïne via Paraguay naar de Verenigde Staten en West-Europa wordt gesmokkeld. Door Stroessners decreet kregen de kopstukken van leger, pohtie en ook de regerende Colorado partij formeel toestemming zich langs deze „smokkelwegen" te verrijken. Tegelijk wist Stroessner ze hierdoor sterker aan zijn persoon en bewind te binden. Vorige maand leidden de gegroeide tegenstellingen binnen de Colorado Partij tot de machtswisseling. Stroessner wilde waarschijnlijk de macht vrij maken voor zijn zoon en probeerde de macht van diens rivaal Rodriguez te breken. Hij sloot een geldwisselkantoor, dat eigendom was van de generaal en liet hem beschuldigen van „ongeoorloofde en illegale praktijken". Toen Rodriguez zijn ontslag kreeg aangekondigd, sloeg hij via een staatsgreep terug en wist de macht over te nemen.

DEMOCRATISCHE OVERGANG?

De voorgeschiedenis van de staatsgreep maakt het begrijpelijk dat de oppositie wantrouwend is ten opzichte van de gedane beloftes door de nieuwe machthebber generaal Rodriguez. Hij was immers jarenlang de rechterhand van Stroessner en draaide volop mee in het corrupte systeem. Toch heeft hij een , , democratische overgang" beloofd en daarnaast beloofde de nieuwe minister van financiën: , , De smokkel zal moeten verdwijnen, niet zozeer door repressieve maatregelen maar door de voorwaarden te scheppen voor zijn verdwijning." Een andere regeringsfunctionaris merkte al op. „Het is onmogelijk de contrabande met wortel en al uit te roeien. Maar wij kunnen wel geleidelijk meer orde op zaken stellen."

De oppositie is bang dat de democratie ook niet meer zal worden dan een wat fraaiere gevel, terwijl een werkelijke democratie op zich zal laten wachten. De termijn tot de afgekondigde verkiezingen op 1 mei is ook erg kort. Zal in dit land zonder democratische ervaring de oppositie erin slagen om de benodigde organisatie rond te krijgen? Bovendien verbiedt de huidige kieswet de deelname van allianties aan verkiezingen, waardoor de oppositie de krachten niet kan bundelen. De al genoemde belangrijkste oppositieleider Laino sprak in dit verband over , , een val van de regerende Colorado Partij ten einde zelf de macht in handen te houden." Dat is gezien de voorgeschiedenis zeker geen ondenkbare zaak. Wel zijn ondertussen alle borstbeelden van Stroessner verwijderd, maar het gevaar van , , Stroessnismo" is voor Paraguay nog niet afgewend.

Leusden

H. Lenselink

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen